Papuaslar
Papuaslar — Yeni Qvineya adasının və İndoneziyanın bəzi rayonlarının ən qədim əhalisidir. Papua-Yeni Qvineya dövlətinin əsas əhalisidir. Antropolojı tip üzrə melaneziyalılara yaxındırlar, amma onlardan dil üzrə fərqlənirlər. Bütün papuas dilləri öz aralarında qohum deyillər. Papua-Yeni Qvineyada papuasların ümummilli dili — İngilis əsasında tok-pisindir. Əksəriyyət milli inamlara tərəfdardır, amma indi xristianlıqda yayılmışdır; bütün kəndlərdə kilsələr var.
Yerləşdirilmə ərazisi
redaktə
Papuasların yerləşdirilməsi əsas zonası — Yeni Qvineya adasıdır, hansının ki, şərq hissəsi — sərbəst dövlətidir — Papua-Yeni Qvineya amma qərb İndoneziyanın tərkibinə daxildir, harada çox onillik bölmə üçün güclü hərəkət gedir. Alor, Timor, Halmahera adalarında və Melaneziyada qismən yaşayırlar. Müxtəlif mütəxəssislərin fikrincə, papuas xalqları və dilləri 300-dən 800-ə qədər hesablanır, çünki ayrı dilin və dialektin arasında fərqin qurulması əhəmiyyətli çətinliyi təqdim edir. Bəzi xırda tayfalar 100-dən az insandan ibarətdir. Ən böyük xəlqiliklər: çimbu (250 min), enqa (195 min), qimbu (142 min), medlpa (101 min), kamano (64 min), huli (90 min), kanauki (100 min), anqal (55 min), umbu-unqu (47 min), vaxqi (66 min), keva (56 min), dani, xvanqqona, asmat (61 min), benabena (17 min), marind-anim (8 min), abelam (10 min), nasiop (10 min), bonkin (10 min), buin (18 min).
Siyasi vəziyyət
redaktə
1884-dən 1920-ci ilə qədər papuaslar Almaniyadan (imperator Vilgelmin Torpağı) müstəmləkə asılılığında idilər. 1920-ci ildən bu hissə Avstraliya nəzarəti altında idi. Cənub-şərq hissəsi 1884-dən 1888-ci ilə qədər Böyük Britaniyanın protektoratı idi, sonra koloniya, 1905-ci ildə Avstraliya idarə etməsinin altında verilmişdir. 1949-cu ildə hər iki hissə Avstraliya himayəsinin altında verilmişdir. 1975-ci ildə şərq hissəsi (Papua-Yeni Qvineya) müstəqil dövlət oldu.
Mənşə
redaktə
Alimlərin əksəriyyəti tanıyırlar ki, avstraloid xalqlar qədim zamanlarda daha geniş arealı məskən salırdılar amma tədricən monqoloid xalqlarıyla sıxışdırılmışdılar. Hesab edilir ki, Yeni Qvineya 20–25 min il əvvəl məskun edilmişdi. 5 min il əvvəl bu regiona Malaneziya tayfaları girdi. Əgər irqi tip üzrə bu iki xalqların qrupu yaxındırsa, onda dil və mədəniyyət üzrə — yox.
Məişət və ənənəvi məşğuliyyətlər
redaktəƏsas məşğuliyyət — tropik qayışın əl əkinçiliyidir. İkinci dərəcədə — ovçuluq və başqaları. Donuzçuluq əhəmiyyətli rolu oynayır. Əsas mədəniyyətlər — kokos, banan, kolokaziya, yams. Hal-hazırda, Avropa təsirinə görə, papuaslar mədən sənayesində tutulmuşdur, şofer işləyirlər, satıcılar, klerklər var. Sahibkarların və fermerlərin qatı formalaşdırılır. Əhalinin 50 %-i təbii təsərrüfatda tutulmuşdur. Papuasların kəndləri — 100–150 insan, yığcam və səpələnmiş olurlar. Bəzən bu — 200 metrə qədər bir uzun evdir. Ailə 5–6 torpaq sahəsinə malikdir. Hər gün bir sahə alağı təmizlənir, başqada məhsul yığılır.
Mənəvi mədəniyyət
redaktəFolklor, mahnılar, rəqslər, miflər yayılmışdır. Mahnılar və rəqslər çox sadədir. Oxuma mun adlanır, melodiya çox zəif şəklini dəyişdirir. Papuaslarda ən böyük bayram — sinq-sinqdir. Papuasların ənənəvi inamları Avstraliya və Malaneziya inamlarına yaxındır. Əhəmiyyətli məna əcdadların və kəllələrin kultuna malikdir. Papuaslarda ağac oyması yaxşı inkişaf etmişdir. Onlar çox çətin ornament edirlər, hansılarla ki, silahları bəzəyirlər.
Ədəbiyyət
redaktə- Энциклопедия "Народы и религии мира", М. 1998.
- С. А. Токарев. Религия в истории народов мира, М. 1976.
- Н. Н. Миклухо-Маклай. Собр. сочинений в 6 томах. Том 4.
- Бутинов Н.А. Народы Папуа Новой Гвинеи: (От племен. строя к независимому государству). — СПб.: Петербург. Востоковедение, 2000. — 374 с. — (Ethnographica Petropolitana; 6). — 1000 экз. — ISBN 5-85803-146-3
- Бутинов Н. А. Папуасы Новой Гвинеи (Хоз-во, обществ. строй). — М.: Наука, 1968. — 256 с. — 2500 экз.