Perm

Perm — Rusiya Federasiyasında yerləşən şəhər Perm diyarına daxildir

Perm
Пермь
Bayraq[d] Gerb[d]
58°00′50″ şm. e. 56°14′56″ ş. u.
Ölkə	Rusiya
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	4 (15) may 1723
İlk məlumat	1780
Sahəsi	799,68 ± 0,01 km²
Mərkəzin hündürlüyü	171 m, 90 m
Saat qurşağı	UTC+05:00
Əhalisi
Əhalisi	1.027.153 nəf. (1 yanvar 2023)
Rəsmi dili	rus dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+7 342
Poçt indeksi	614000–614999
Digər
gorodperm.ru
Perm
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Hazırda Perm (əski Bürüxan) Kama çayı üzərində iri sənaye şəhəridir. Kama çayına tatarlar "Ak İdil" deyirdilər. Rus salnamələrində Kama adına 1220-ci ildə rast gəlinir. Ruslar Kamaya (bu çay Volqanın əsas qoludur) yiyələnməkdə çətinlik çəkirdi. Noqaylar, kalmıklar, başqırdlar rusların aramsız hücumlarına mətanətlə sinə gərirdilər. Lakin ruslar irəlilədikcə hərb qalaları tikir və bu hərbi məskənlər "ostorojki",eləcə də "qorodki" (bu qədim rus sözləri "hasarlanmış, yonulmuş tirlərdən çəkilmiş qala" mənasını ifadə edirdi) adlanırdı və rusların dayaq məntəqələrinə çevrilirdi.

Tatarların ulu əcdadları hələ qədimdən Bürüxan, indiki Perm vilayətinin sakinləri olmuşlar. Bəzi mülahizələrə görə Bürüxan şəhərinin adı bürü~börü "qurd"+xan=Bürüxan şəxs adından yaranmışdır. O da qeyd olunmalıdır ki, Bürüxan Sibir xalqlarında həm də "tapınma büt, sənəm, ilahi, pir" adıdır. Bu heykəllər müqəddəs ruhların obrazları idi. Adətən misdən, gümüşdən tökülürdü.

Bürüxan (Perm) tatarları öz etnik mənşələri etibarı ilə Kunqur tatarlarıdır. Onlar Kazan tatarlarının etnik qolu sayılırlar. Kunqur tatarları indiki Perm, Yekaterinburq vilayətlərinin əsl yerli sakinləri olmuşlar. Həm də Orta Volqaboyunda tatarların bir hissəsi də zorla xristianlaşmadan qaçaraq XVI əsrdən başlayaraq buraya köçməyə məcbur olmuşlar.

1472-ci ildə Bürüxan-Perm fəth edildi, deyə Karamzin yazır. Çar İvan Qroznı bu yerləri istila etdikdən sonra varlı tacir Stroqanovlara Perm torpaqlarını bağışladı. Perm Sibirin bütövlükdə fəth edilməsi işində baza kimi xidmət edirdi. Stroqanovlar qiymətli filiz yataqlarının istismarına girişməklə Sibirin tam şəkildə istila olunmasında müstəsna rol oynamışlar. Onlar Xəzər dənizində quldurluq edən Yermakın başçılığı altında yolkəsən kazakları öz əmniyyətləri üçün muzdlu mühafizə işinə cəlb etdi. Bu bölük 1581-ci ildə Uralı keçərək İrtış vadisinə çıxdı və bu yerlərə rusların ayağını açdılar.

Kama çayı üstündə Bürüxan kəndi rusların bu yeni istila olunmuş yerlərə köçürülməsindən sonra 1568-ci ildə Bürüxanovo kimi tanınırdı.

1770-ci ildə möhkəmlənən və misəritmə zavodlarına görə sürətlə məskunlaşdırılan şəhər artıq 1780-cı ildə Perm adını alır. Perm katorqaya gedənlərin keçid qapısı idi.

Əhalisi

Hazırda Perm vilayətində 150-dən artıq tatar yaşayış məskənləri qeydə alınmışdır. 25 məscid, 95 tatar məktəbi fəaliyyət göstərmiş (1996) xalq muzeyləri, tatar dilində radio-televiziya verlişləri təşkil edilmiş, tatar xalq teatrı, pedoqoji texnikum yaradılmış, tatar dilində qəzet çıxarılmaqdadır.

Penza vilayətində də (Lukin r.) Bürüxanovka adlı kənd (Indiki adı Rodniki) olmuşdur. Türk mənşəli rus familiyaları içərisində Bürüxanov soyadı da vardır. Bütün bunlar vilayətin əski adının köklü türk mədəniyyəti ilə bağlı olduğunu göstərməkdədir.

Mənbə

• Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009