Cır gavalı

Cır gavalı (lat. Prunus divaricata) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin gavalı cinsinə aid bitki növü.

Cır gavalı
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Fabidlər Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Gülçiçəyikimilər Yarımfəsilə: Gavalıkimilər Triba: Amygdaleae Cins: Gavalı Növ: Cır gavalı
Beynəlxalq elmi adı
Prunus divaricata
Şəklin VikiAnbarda axtarışı

Təbii yayılması

Yabanı halda Qafqazda, Orta Asiyada, Türkmənistanda, Pamir Alatauda yayılmışdır. Qərbi Hindistan, İran və digər ölkələrdə çox qədimdən becərilir.

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 10-15 m-ə qədər olan ağac, az-az hallarda isə koldur. Enli şarformalı çətirli, budaqları tikanlı, nazik, düzyönələn və ya sallaqdır. Cavan zoğların qabığı qırmızı-qonur, çoxillik budaqların qabığı tünd bozdur. Yarpaqları müxtəlif formalı-oval və ya oval-yumurtaşəkilli, oval-neştərvari, çılpaq və ya bir az tüklüdür. Tez çiçəkləyir, çiçəkləri yarpaqlardan tez açılır, çiçəkləri ağdır. Meyvələri müxtəlif formalı-yumru, yumurtaşəkilli, uzunsov-yumurtaşəkilli, müxtəlif rəngli – sarı, açıq qırmızı və ya çəhrayı, tünd qırmızıdır, tüklü deyil. Çəyirdəyi lətə bitişik, hamar və ya çıxıntılıdır. Çiçəkləri yarpaqlarından qabaq açılır. Çiçək saplağı adətən çılpaq, 1-2,2 sm uzunluqdadır. Meyvələri asılmış saplaqlarda, dəyirmi, ovalşəkilli, yumurtavarı, uzunsov və ya tərs yumurtavarı, yan tərəfindən zəif şırımlı, sarı-bənövşəyi, qırmızı, diametri 3 sm-dir, çəyirdəyi oval və ya yumurtavarı-ovaldır. Mart-aprel aylarında çiçək açır, iyul-avqust aylarında meyvə verir.

Ekologiyası

Soyuğa, istiyə davamlıdır. Münbit torpaqlarda yaxşı bitir.

Azərbaycanda yayılması

Böyük Qafqazda — Quba rayonunda, Kiçik Qafqazda, Kür-Araz ovalığında, Talışda və Naxçıvan MR-da təbii halda yayılmışdır.

İstifadəsi

Çiçəkləmə və meyvə əmələ gətirmə dövründə dekorativ görünüşə malik olub, tək və qrup əkinlərində istifadəsi məqsədyönlüdür.