Psixoloji pozuntu
Psixi pozuntu (mental pozuntu, ruhi xəstəlik) — geniş mənada normal, sağlamdan fərqli bir psixi vəziyyət. Hüquq, psixiatriya və psixologiya kimi sahələrdə bu terminin daha özəl mənası var.
| Psixoloji pozuntu | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | F00-F99 |
| XBT-10-KM | F99-F99, F99 |
| XBT-9-KM | V11.9[1], 298.8[1], 290-299.99[1] |
| DiseasesDB | 28852 |
| MeSH | D001523 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Psixi pozğunluğun əksi psixi sağlamlıqdır. Həyat şəraitinə uyğunlaşa bilən, həyat problemlərini həll edə bilən insanlar adətən psixi cəhətdən sağlam qiymətləndirilir[2]. Əgər bu qabiliyyətlər məhduddursa və insan şəxsi, ailə həyatında və ya işdə gündəlik işlərinin öhdəsindən gələ bilmirsə, şəxsi məqsədlərinə nail ola bilmirsə, onda bu və ya digər dərəcədə psixi pozğunluqdan danışmaq olar.
Psixi pozğunluq hisslər, düşüncələr, davranışlar sahəsində dəyişikliklərə və pozğunluqlara səbəb olur və bununla yanaşı, bəzi ifadələrə görə, demək olar ki, həmişə bədənin somatik funksiyalarında dəyişikliklər olur. Uğurlu psixoloji və dərman müalicəsinin yaradılması tibb və psixologiyanın əməkdaşlığı və psixi pozğunluqları müxtəlif perspektivlərdən nəzərdən keçirməklə mümkündür[3].
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, dünyada hər dördüncü-beşinci insan psixi və ya davranış pozğunluğuna malikdir. Bir çox psixi pozğunluqların səbəbləri tam başa düşülmür. Bir sıra əlamətlər var ki, onlar görünəndə mütəxəssislər peşəkarlardan kömək istəməyi tövsiyə edirlər. "Psixi pozuntu" və "ruhi xəstəlik" anlayışlarının müəyyən edilməsi tənqidə məruz qalır, çünki psixiatriyada xəstəliyin əsas meyarlarının tətbiqi (bioloji — bədən patologiyasının olması, tibbi — həyat keyfiyyəti və həyat üçün təhlükə, sosial — insanın sosial fəaliyyətinin pozulması) çətindir. Çox vaxt yalnız müəyyən psixi pozğunluqların kökündə bədən disfunksiyalarının dayandığı güman edilir. Bununla əlaqədar olaraq, 10-cu reviziyanın Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatında (ICD-10) "ruhi xəstəlik", "ruhi xəstəlik" terminləri əvəzinə "psixi pozğunluq" termini istifadə olunur.
Bəzən vurğulanır ki, "psixiatrik pozğunluqlar" ("psixiatrik pozğunluqlar", "psixi pozğunluqlar", "psixiatrlar tərəfindən müalicə olunan pozğunluqlar") anlayışı şərti, qeyri-tibbi xarakter daşıyır və bəzi "psixiatrik pozğunluqlar"a aid edilir. Patoloji sahəsinə əsasən şərti xarakter daşıyır: məsələn, gündəlik həyatda patoloji hesab edilən reaksiyalar ekstremal vəziyyətlərdə faydalı ola bilər.
Təsnifatı
redaktəPsixi pozğunluqların təsnifatı mürəkkəb və vacib məsələdir. Psixi pozğunluqların təsnifatının əsas prinsiplərinə aşağıdakılar daxildir:
- "vahid psixoz" konsepsiyasına əsaslanan sindromoloji prinsip,
- nozoloji prinsip, bunun əsasında xəstəliklər ümumi etiologiyaya, patogenezə və klinik mənzərənin oxşarlığına görə bölünür;
- milli və beynəlxalq səhiyyə təşkilatlarının inkişafı ilə əlaqədar aktuallaşan praqmatik (statistik) prinsip.
Psixi və davranış pozğunluqları Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən hazırlanmış 10-cu reviziyanın Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatının V bölməsində təsvir edilmişdir (Rusiyada bu təsnifat 1997-ci ildən qəbul edilmişdir):
1.1 F00-F09 — Üzvi, o cümlədən simptomatik psixi pozğunluqlar
1.2 F10-F19 — Maddə istifadəsi ilə əlaqəli psixi və davranış pozğunluqları
1.3 F20-F29 — Şizofreniya, şizotipal və delusional pozğunluqlar
1.4 F30-F39 — Əhval pozğunluqları (affektiv pozğunluqlar)
1.5 F40-F48 — Nevrotik, stresslə əlaqəli və somatoform pozğunluqlar
1.6 F50-F59 — Fizioloji pozğunluqlar və fiziki amillərlə əlaqəli davranış sindromları
1.7 F60-F69 — Yetkinlik dövründə şəxsiyyət və davranış pozğunluqları
1.8 F70-F79 — Əqli gerilik
1.9 F80-F89 — Zehni inkişafın pozğunluqları
1.10 F90-F98 — Adətən uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə yaranan emosional və davranış pozğunluqları
1.11 F99 — Müəyyən edilməmiş psixi pozuntu
Səbəbləri
redaktəBir çox psixi pozğunluqların səbəbləri tam başa düşülmür. Mütəxəssislər bioloji, psixoloji və sosial amillərin (irsiyyətdən stresli hadisələrə qədər) birləşməsinin psixi pozğunluqların yaranmasına təsirindən danışırlar.
Psixi pozğunluqlara qarşı müqavimət fərdin fiziki xüsusiyyətlərindən və onun ümumi psixi inkişafından asılıdır. Müxtəlif insanlar zehni sıxıntılara və problemlərə fərqli reaksiya verirlər: bəziləri uğursuzluqlardan asanlıqla sağalarkən, digərləri psixoloji pozğunluqlar inkişaf etdirir.
Müalicəsi
redaktəPsixi pozuntuların müalicəsi psixoterapevtik və ya dərman və digər somatik üsullarla həyata keçirilir.
Psixoterapiya həm zehni, həm də fiziki problemlərin öhdəsindən gəlməyə kömək etmək üçün müxtəlif psixoloji üsulları ehtiva edir, məsələn, danışmaq və ya məşqlər etmək. Psixoterapiyadan istifadə edərkən əsas məqsədlər bir insanın qorxu, depressiya, obsesif düşüncələr, cinsi problemlər və s. şəklində yaşadığı iztirabları yüngülləşdirmək və xoşagəlməz xarakter xüsusiyyətlərindən və davranış modellərindən qurtulmağa kömək etməkdir. Bir çox tədqiqatla təsdiqlənən müxtəlif psixi pozğunluqlarda yüksək effektivlik idrak psixoterapiyasına xasdır.
Psixoterapiya həm fərdi, həm də qruplar, ailələr şəklində həyata keçirilə bilər və xüsusilə aşağıdakı üsulları əhatə edir:
davranış, idrak və idrak davranış terapiyası;
dərin-psixoloji (psixoanalitik, psixodinamik) terapiya;
dəstəkləyici psixoterapiya (aka qeyri-spesifik terapiya, söhbətlər);
digər psixoterapiya növləri:
hipnoterapiya;
rasional psixoterapiya;
humanist terapevtik üsullar.
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- ↑ Виттхен Г.-У. Энциклопедия психического здоровья / Пер. с нем. И.Я. Сапожниковой, Э.Л. Гушанского. — М.: Алетейа, 2006. — 552 с. — (Гуманистическая психиатрия). — ISBN 5-89321-124-3.
- ↑ Виттхен Г.-У. Энциклопедия психического здоровья / Пер. с нем. И.Я. Сапожниковой, Э.Л. Гушанского. — М.: Алетейа, 2006. — 552 с. — (Гуманистическая психиатрия). — ISBN 5-89321-124-3.
Psixologiya haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |