Qanun

Qanun – qanunverici orqanlar tərəfindən qəbul edilmiş yazılı hüquqi aktdır. Bu sənəd cəmiyyətin hüquq nizamını tənzimləyir, vətəndaşların hüquq və vəzifələrini müəyyən edir və dövlətin idarəetmə sistemində mühüm rol oynayır.

Tarixi kontekst və inkişaf

Tarixi yaranma: Qanunların yaranması orta əsr Avropasına və oradan müasir hüquq sistemlərinə təsir göstərmişdir. Əvvəllər daha çox adət hüququna əsaslanan cəmiyyətlərdə, yazılı qanunların mövcudluğu hüquqi sabitliyi və ədaləti təmin etmək məqsədilə mühüm addım sayılmışdır.

İnkişaf prosesi: Müasir dövrdə qanunlar parlamentlər və digər qanunverici orqanlar tərəfindən hazırlanaraq, cəmiyyətin müxtəlif sahələrində – cinayət, mülki, inzibati hüquq və s. – hüquqi nizamı təmin etmək üçün istifadə olunur.

Xüsusiyyətləri

Yazılı hüquqi akt: Statutların dəqiq və aydın yazılı mətni onların tətbiqi və şərhi zamanı hüquqi təhlükəsizliyi təmin edir.

Qanunverici orqanın təsdiqi: Bu aktlar müzakirə, səsvermə və təsdiq mərhələlərindən keçərək hüquqi qüvvəyə minir. Hər bir qanun onun yaradıldığı ölkənin və ya hüquq sisteminin qanunvericilik prosedurlarına uyğun hazırlanır.

Məcburi hüquqi qüvvə: Qanunların pozulması halında müəyyən edilmiş cəza və tədbirlər tətbiq olunur. Bu, hüquqi nizamın qorunması və ədalətin təmin edilməsi üçün vacibdir.

İctimai nizamın tənzimlənməsi: Qanunlar dövlətin idarəetmə mexanizminin və cəmiyyətin davranış qaydalarının müəyyən edilməsi baxımından əsas rol oynayır. Onlar həm fərdi, həm də kollektiv hüquq münasibətlərini tənzimləyir.

Hüquq sistemlərində rolu

Ümumi hüquq və mülki hüquq

Ümumi hüquq sistemində məhkəmə qərarları və ənənəvi hüquq ilə birlikdə, statutlar hüquqi normların əsas hissəsini təşkil edir.

Mülki hüquq sistemində isə yazılı qaydalar, yəni qanunlar, hüquq sisteminin əsasını təşkil edir və məhkəmə qərarları onlara uyğun olaraq şərh olunur.

Fərqli hüquqi sahələr: Hər bir hüquq sahəsində – məsələn, cinayət, mülki, inzibati hüquqda – qanunların tətbiqi və rolu spesifik tələblərə və hüquqi normalara uyğun olaraq müəyyən edilir.

Nəticə

Qanunlar cəmiyyətin və dövlətin hüquqi nizamını təmin edən yazılı və məcburi qüvvəsi olan hüquqi sənədlərdir. Onlar qanunverici orqanlar tərəfindən hazırlanaraq, vətəndaşların hüquq və vəzifələrini müəyyən edir. Eyni zamanda dövlət idarəçiliyinin əsas elementlərindən biri kimi ədalətli və nizamlı cəmiyyətin formalaşmasına töhfə verir.

Həmçinin bax

• Sərəncam
• Fərman
• Məcəllə