Qara tut

Qara tut
Qara tut
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Fabidlər Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Tutkimilər Triba: Moreae Cins: Tut Növ: Qara tut
Beynəlxalq elmi adı
	Morus nigra L., 1753;
ITIS	19069
NCBI	85232
EOL	596202

Qara tut (lat. Morus nigra) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin tutkimilər fəsiləsinin tut cinsinə aid bitki növü.

Qara tuta Xartut da deyilir. Tutun Azərbaycanda və Orta Asiyada keyfiyyətli və iri meyvəsi olan növ müxtəliflikləri vardır. Xartutun meyvəsi tünd qara, qırmızı və ya tünd bənövşəyi rəngdə, turşa-şirin dadlı və ətirlidir.

Xartutun tərkibində 9% şəkər, 2,86% üzvi turşu, 2,03% zülal, 0,36% zülalsız azotlu maddələr, 0,55% pektin maddəsi vardır. Xartutdan mürəbbə, şirə və jele hazırlanır^[2]

Təbii yayılması

Təbii halda İran, Qazaxıstan, Rostov-Don, Əfqanıstan və Orta Asiya ölkələrində çox geniş yayılmışdır.

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 10–15 m-ə çatan, çətiri nisbətən sallaq budaqlara malik ağacdır. Cavan budaqları qısa, yoğun, sərt, narın tükcüklərlə örtülmüşdür. Yarpağı yumurtaşəkilli, tam kənarlı və ya 2–3 dilimli, uzunluğu 7–9 sm, eni 3–4 sm-ə çatır. Yarpaq ayası yumurtaşəkilli, ürəkvari və ya silindrik formada olub, üst tərəfdən parlaq, tünd yaşıl, alt tərəfdən isə bozumtul-yaşıl rənglidir. Qara tut ağ tuta nisbətən yarpağını gec tökür. Çiçəkləri bircinsli, erkək və dişi çiçəkləri hamaş çiçək qrupları əmələ gətirir. Mart-aprel aylarında çiçəkləyir. Meyvəsinin uzunluğu 2–2,5 sm-ə çatır, bənövşəyi-qara rənglli, iyun-iyul aylarında yetişir. Tоxum və calaq vasitəsilə çoхaldılır.

Ekologiyası

Qara tut ağacı ağ tuta nisbətən gec inkişaf edir, quraqlığa və soyuğadavamlı, torpağa tələbkar olmayan, istisevən bitkidir. Dinclik dövrü 4–5 ay çəkir. Gec yarpaqlayaraq özünü soyuqdan qoruya bilir.

Azərbaycanda yayılması

Bütün rayonlarda geniş yayılmışdır.

İstifadəsi

Meyvələrindən sirkə, doşab, şərab hazırlanır. Meyvələri orqanizmdə qanı artırır, susuzluğu aradan qaldırır, maddələri tənzimləyir, soyuqdəymədə yаxşı təsir göstərir.

İstinadlar

↑ Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 986.
↑ "Əhmədov Ə-C.İ., Əliyev N.T. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, ADIU-nin nəşriyyatı, 2009" (PDF). 2022-03-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-06-21.

Həmçinin bax

[_bacdbfb1312b5b2c-1] Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 986.

[2] "Əhmədov Ə-C.İ., Əliyev N.T. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, ADIU-nin nəşriyyatı, 2009" (PDF). 2022-03-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-06-21.

[1]

[2]