Qaramat

Qaramat - türk, çuvaş və anadolu xalq mədəniyyətində kabus cini. Keremet və ya Qarımıt da deyilir. "Qarav" olaraq da bilinər. Kabuslara səbəb olan və bunun nəticəsində sayıqlama və psixoloji pozuqluqları ortaya çıxaran şər varlıq. İndiki vaxtda şizofreniya adı verilən ruhi xəstəliyə bənzər halların keçmişdə bu varlıqla əlaqəli olduğu düşünülmüşdür.

Bundan başqa bu söz; çuvaş dilində pis ruh, ataların ruhlarının çağırılması, müqəddəs ərazi, müqəddəs obyekt; Udmurt dilində şeytan kimi mənalar ehtiva etməkdədir. Yəni xüsusilə məşhur bir inanc olaraq iştirak etdiyi Çuvaş dilində həm müsbət həm də mənfi bir dizi məna saxlayar. Əvvəllər pis ruh olaraq da bilinən mifik bir varlıqdır. "Çuvaş Etimologiya Lüğəti"ndə "Kiremet" şəklində iştirak edən bu sözün mənası "kinli ruh" olaraq keçməkdədir. Tatar dilində isə tərs bir mənala "xeyriyyəçi ata ruhu, qoruyucu ruh" mənasını verməkdədir. Azərbaycan Türkcəsində də bu şeytanı varlığın adı, "qaramat basmaq" (kabus görmək) deyimində qorunmuşdur. Yakutcada "uğursuz, lənət edilmiş" mənasında istifadə edilən "Qarımıt" sözü də semantik olaraq bu anlayışla əlaqəlidir.

Kimi araşdırmaçılara görə köhnə bir inancın izini daşıyan Qaramat, köhnə Akadlardaki "Qarıbatu" adlı pis ruhla əlaqəlidir. "Karamat" sözünün kökündə olan "qara", pis güc və qorxu mənalarını saxlayar.

Etimologiya

(Kar) kökündən törəmişdir. Qorxu və pislik mənaları ehtiva edir. Qaramaq sözü pisləmək, xor görmək mənalarını saxlayar. Qaraq, kimi bölgələrdə isə kabus mənasında istifadə edilər. Qarağı da işığın az olduğu yerlərdə görə bilməmə (ala korluq) xəstəliyini ifadə edər. Monqolcada Qarag (Xarağ) lənət etmək mənası ehtiva edər. Ərəbcə mənşəli Kəramət ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)
• Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi  (türk.)
• Лесков Н. С. Очарованный странник. Глава девятая  (rus.)