Qazaxıstanın inzibati bölgüsü

Qazaxıstanın inzibati bölgüsü — Qazaxıstan Respublikası inzibati cəhətdən 14 vilayət və 2 respublika tabeli şəhərdən ibarətdir^[1]. Üstəlik digər respublika tabeli Baykonur şəhəri 2050-ci ilə qədər Rusiya Federasiyasına icarəyə verilmişdir. Faktiki olaraq isə şəhər həm də Rusiyanın respublika tabeli şəhəridir^[2].

№	Gerb	Şəhər/Vilayət	İnzibati mərkəz		sahəsi, km²	əhali, nəf., 01.04.2012^[3]	əhalinin sıxlığı nəf./km²	Ümumdaxili məhsul 01.01.2008 milyon Təngə
№	Gerb	Şəhər/Vilayət	Adı qazaxca	Adı rusca	sahəsi, km²	əhali, nəf., 01.04.2012^[3]	əhalinin sıxlığı nəf./km²	Ümumdaxili məhsul 01.01.2008 milyon Təngə
Respublika tabeli şəhər
1		Şəhər	Astana	Astana^[4]	710	752 262	1046,36
2		Şəhər	Almatı	Almatı^[1]/Alma-Ata^[4]	332	1 455 271	4368,45

3		Şəhər	Baykonır	Baykonır/Baykonur^[5]	57	37 912	662,00
vilayətlər
4		Akmolin vilayəti	Kokşetau	Kokşetau^[4]	146 219	731 526	5,00	8772
5		Aktobin vilayəti	Aktobe	Aktobe^[4]^[6]	300 629	788 594	2,62	66917
6		Almatı vilayəyi	Taldıkorqan	Taldıkorqan^[4]	223 911	1 918 109	8,53	18841
7		Atırau vilayəti	Atırau	Atırau^[4]	118 631	546 057	4,58	161271
8		Şərqi-Qazax vilayəti	Öskemen	Ust-Kameneqorsk^[4]	283 226	1 395 012	4,93	35920
9		Cambıl vilayəti	Taraz	Taraz^[4]	144 264	1 059 390	7,32	8999
10		Qərbi-Qazax vilayəti	Oral	Uralsk^[4]	151 339	613 560	4,05	77162
11		Karaqanda vilayəti	Karaqandı	Karaqanda	427 982	1 359 077	3,17	62529
12		Kostanay vilayəti	Kostanay	Kostanay^[4]	196 001	879 511	4,49	20860
13		Kızılordinski vilayəti	Kızılorda	Kızılorda^[4]	226 019	716 807	3,15	68683
14		Manqistau vilayəti	Aktau	Aktau^[4]	165 642	551 939	3,29	116674
15		Pavlodar vilayəti	Pavlodar	Pavlodar^[4]	124 755	747 584	5,99	48010
16		Şimali-Qazax vilayəti	Petropavl	Petropavlovsk^[4]	97 993	582 560	5,96	4354
17		Cənubi-Qazax vilayəti	Şimkənt	Şimkənt^[4]	117 249	2 636 950	22,36	12572
		Всего				2 724 902	16 675 392	6,12

İkinci səviyə üzrə Qazaxıstanın 160 kənd rayonu, 11 şəhər rayonu və 38 şəhərdən ibarətdir.

Üçüncü səviyə üzrə 46 şəhər, 6 şəhər rayonu, 241 qəsəbə^[7] və 2453 kənd dairəsindən ibarətdir.

Tarix

Ural vilayəti	Turqay vilayəti
Akmola vilayəti	Semipalatin vilayəti
Semireçnaya vilayəti	Sırdərya vilayəti
Səmərqənd vilayəti	Fərqanə vilayəti
Xivə xanlığı	Buxara əmirliyi
Önxəzər vilayəti

Rusiya imperiyası

XX əsrin əvvəllərinə olan inzibati bölgü:

Bukeev Orda Həştərxan vilayəti ərazisinə dail idi.

Sovet dövrü

1959-cu ilə olan inzibati bölgü

1920. Qırğızstan MSSR (1920–1925) təşkil edilir və mərkəzi Orenburq şəhəri olur.
1925. Qırğızstan MSSR Qazax MSSR olaraq adlandırılır və mərkəzi Qızıl-Orda olur.
1927. Paytaxt Alma-Ata şəhərinə köçürülür.
1929. Adaevski dairəsi ləğv edilir.
1930. Qaraqalpaq MSSR Qazax MSSR tərkibindən çıxarılaraq RSFSR ərazisinə birləşdirilir.
1932. Qaraboğazgöl ətrafı ərazilər Türmənistan SSR ərazisinə verilir^[8].
1933. Yeni İnzibati-Ərazi bölgüsü təşkil edilir.
1934. Ölkənin şimal ərazilərinin bir qismi Orenburq vilayətinə verilir.
1936. Qazaxıstan müttəfiq dövlətə çevrilir.
1938. Qurev, Kzıl Orda və Pavlodar vilayətləri təşkil edilir.
1939. Akmola, Cambul və Semipalatin vilayətləri təşkil edilir.
1944. Kokçetav və Taldı-Kurqan vilayətləri təşkil edilir.
1959. Taldı-Kurqan vilayəti ləğv edilir.
1960. Akmola vilayəti ləğv edilir.
1961. Akmola vilayəti Çelinoqrad vilayətinə çevrilir.
1962. Qərbi-Qazaxıstan vilayəti Ural vilayəti, Cənubi-Qazaxıstan isə Çimkənd olaraq dəyişdirilir. Üç diyar dəyişdirilir:
- Qərbi-Qazaxıstan diyarı (Aktyubin, Qurev, Ural vilayəti).
- Selinski diyarı (Kokçetav, Kustanay, Pavlodar, Şimali-Qazaxıstan, Celinoqrad vilayəti).
- Cənubi-Qazaxıstan diyarı (Canbul, Kzıl-Orda, Çimkənd vilayəti).
1967. Taldı-Kurqan vilayəti bərpa edilir.
1970. Turqay vilayəti təşkil edilir.
1973. Cezkaqan və Manqışlaq vilayətləri təşkil olunur.
1988. Turqay və Manqışlaq vilayətləri ləğv edilir.
1990. Turqay və Manqışlaq vilayətləri yenidən təşkil edilir.

Müasir dövr

1991. Qazaxıstan öz müstəqilliyini elan edir.
1992. Qurevski vilayəti — Atıraus vilayəti, Çelinoqradski — Akmolin vilayəti, Alma-Atı vilayəti — Almatı vilayəti, Ural vilayəti — Qərbi-Qazaxıstan, Çimkənd vilayəti — Cənubi-Qazaxıstan vilayəti olaraq dəyişdirilir.
1993. Cambul vilayəti — Jambıl vilayəti, Kokçetav vilayəti — Kokşetau vilayəti, Taldı-Kurqan vilayəti — Taldıkorqan vilayəti olaraq dəyişdirilir.
1995. Cezkazqan vilayəti — Jezkazqan vilayəti kimi dəyişdirilir.
1996. Kzıl-Orda vilayəti — Kızılorda vilayəti, Kustanay vilayəti — Kostanay vilayəti.
1998. Akmola şəhərinin adı Astana olaraq dəyişdirilir^[9].
1999. Şimali-Qazaxıstan vilayətinin bir hissəsi Akmolin vilayətinə birləşdirilmişdir.
2001. Almatı vilayətinin mərkəzi Taldıkorqan şəhərinə köcçürülmüşdür

İstinadlar

↑ ¹ ² "Coğrafi baxımdan yerləşməsi, təbii şəraiti". 2013-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
↑ "Rusiya və Qazaxıstan arasında Baykanurla bağlı beynəlxalq razılaşma". 2020-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
↑ "Vilayətlərə, şəhərlərə və rayonlara görə əhalinin sayı". 2013-01-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-28.
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ ¹⁰ ¹¹ ¹² ¹³ ¹⁴ ¹⁵ "Казахстан на карте Роскартографии" (rus). 7 dekabr 2015. 2016-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
↑ Город Байконур, арендуемый Российской Федерацией, имеет особый статус; органы статистики Казахстана учитывают этот город в составе Кызылординской области в качестве города областного подчинения, население города приводится только для граждан Казахстана.
↑ "Указ Президента Республики Казахстан «О переименовании отдельных административно-территориальных единиц Жамбылской и Северо-Казахстанской областей и об изменении транскрипции названия города Актюбинска»". 2007-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
↑ "Qazaxıstan". 2011-08-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-13.
↑ "Qazaxıatan sərhədlərinin müəyyənləşməsi" (PDF). 2016-01-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-04-13.
↑ "Qazaxıstan Prezidentinin sərəncamı ilə Akmola ölkənin paytaxtı elan edilir". 2012-04-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[parlam-1] ¹ ² "Coğrafi baxımdan yerləşməsi, təbii şəraiti". 2013-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[Baikonur-2] "Rusiya və Qazaxıstan arasında Baykanurla bağlı beynəlxalq razılaşma". 2020-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[stat.kz-3] "Vilayətlərə, şəhərlərə və rayonlara görə əhalinin sayı". 2013-01-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-28.

[Роскартография-4] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ ¹⁰ ¹¹ ¹² ¹³ ¹⁴ ¹⁵ "Казахстан на карте Роскартографии" (rus). 7 dekabr 2015. 2016-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[5] Город Байконур, арендуемый Российской Федерацией, имеет особый статус; органы статистики Казахстана учитывают этот город в составе Кызылординской области в качестве города областного подчинения, население города приводится только для граждан Казахстана.

[6] "Указ Президента Республики Казахстан «О переименовании отдельных административно-территориальных единиц Жамбылской и Северо-Казахстанской областей и об изменении транскрипции названия города Актюбинска»". 2007-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[7] "Qazaxıstan". 2011-08-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-13.

[8] "Qazaxıatan sərhədlərinin müəyyənləşməsi" (PDF). 2016-01-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[9] "Qazaxıstan Prezidentinin sərəncamı ilə Akmola ölkənin paytaxtı elan edilir". 2012-04-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]