Qeleşe

Qeleşe^[1] (alb. qeleshe, plis, qylaf^[2]) -Baş geyimi. Albanların yaşadığı ərazilərdə geniş yayılmışdır və hal hazırda Albaniya xalq geyimlərinin tərkib hissəsidir. Baş geyiminin hündürlüyü və ölçusu bölgədən bölgəyə dəyişir . Əsasən Albaniya dağlılarının ənənəvi geyiminin bir hissəsini təşkil edir^[3]^[4] . Qeleşe Albaniyanın milli simvollarından biri kimi qəbul edilir.

Etimologiya

Qeleşe geyinmiş gənc bir Alban əsgərinin portreti. Rəssam — Charles Bargues (1826–1883).

Baş geyimi Alban dilində qeleshja və plisi adlanır.

Qeleşe adı alban dilində olan "lesh" (tərcümədə yun deməkdir) sözundəndir.^[5] Baş geyiminin digər adı "plis" adlanır. Plis qədim alban dilində olan p(i)litja sözundəndir və buda öz növbəsində Alman dilində olan filiz, Latın dilindəki pellis və Yunan dilində olan πῖλο ilə əlaqəlidir^[6].

Görünüşu

Baş geyiminin tərzi İlliriyalıların baş geyimlərinə bənzəyir.^[7]^[8]

Osmanlı dövründə Albanlar arasında ağ papaq, ağ fəs kimi insanın müsəlmanlara mənsub olduğunu xarakterizə edirdi.^[2]^[9]

Albaniyanın şimalında, albanlarının etnoqrafik qrupu olan Geqlərin yaşadığı ərazidə papaq kəsik yarımkürə şəklində olur^[10]. Albaniyanın cənubunda isə, əsasən Gjirokastra və Vlyora yaxınlığında papağın ölçusu daha yüksəkdir. Albaniyanın cənubundakı bəzi bölgələrdə baş geyiminin üzərində kiçik bir çıxıntı hissəsi olur.

İstehsalı və Coğrafiyası

Bu baş geyiləri əsasən Albaniyanın Kruya şəhərində istehsal olunur^[11]. Ümumiyyətlə bu baş geyimini istehsal etmək üçün ağ rəngdə parça yun kifayətdir.

Tirana bölgəsində toy mərasimləri zamanı kişilər Qeleşe geyinməsi kimi bir adət var.^[12]

Kosovoda, Alban Geqlərdən əlavə serblər də qeleşe istifadə edirlər.^[13] .

İstinadlar

↑ Народы зарубежной Европы. Этнографические очерки. В 2-х т. — М.: Наука, 1964. — Т. 1. — 999 с.
↑ ¹ ² Di Monaco, Florindo. Un mondo di acconciature: itinerario alla scoperta di centomila idee e misteri che vengono quotidianamente al pettine. Edizioni scientifiche italiane. 1999. 354. ISBN 9788881145300. "Gli Albanesi, in parte di religione musulmana, conservano del lunghissimo periodo della dominazione turca il caratteristico fez bianco {qylaf o qeleshe), autentico copricapo nazionale, la cui altezza varia da regione a regione."
↑ Andromaqi Gjergji. Albanian Costumes Through the Centuries: Origin, Types, Evolution. Acad. of Sciences of Albania, Inst. of Folc Culture. 2004. ISBN 978-99943-614-4-1.
↑ Richard C. Hall. War in the Balkans: An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia. ABC-CLIO. 2014. ISBN 978-1-61069-031-7.
↑ Vladimir Orel. Albanian Etymological Dictionary. Brill Academic Pub. 1998. 219. ISBN 9004110240.
↑ Vladimir Orel. Albanian Etymological Dictionary. Brill Academic Pub. 1998. 334. ISBN 9004110240.
↑ Stipčević, Aleksandar. The Illyrians: History and Culture. History and Culture Series. Noyes Press. 1977. 89. ISBN 0815550529.. — "It is generally agreed, and rightly so, that the modern Albanian cap originates directly from the similar cap worn by the Illyrians.".
↑ Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie. Instituti Albanologijik i Prishtinës. 1982. 52.. — "Ne kuadrin e veshjeve me përkime ilire, të dokumentuara gjer më tani hyjnë tirqit, plisi, qeleshja e bardhë gjysmësferike, goxhufi-gëzofi etj".
↑ Stipčević, Aleksandar. The Illyrians: history and culture. Noyes Press. 1977. ISBN 9780815550525.. — "From among the various caps that the Illyrians wore, one can distinguish four different types. On the monument from Zenica one can see the more common type of skullcap. Fundamentally it does not differ from the present-day small, white Albanian fez known as a qeleshe.".
↑ Nagel. Albania. Nagel Publishers. 1990. 62. ISBN 978-2-8263-0827-0.. — ""The qeleshe, the white felt cap worn by men, was a distinctively Albanian type of headgear both within the country and beyond its frontiers" […] "Among the mountain people of the north it was hemispherical in form; at Kukés in the form of a truncated cone"".
↑ . 2012.. — "The best place in Albania to shop for souvenirs is Kruja, where all the shops are close together in the bazaar. There are traditional felt-makers, who produce slippers and the felt caps called qeleshe".
↑ . 2010.
↑ "КОСОВО – KOSOVO — СВИЛЕН КОНАЦ SILKEN THREAD". 2021-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-27.

[1] Народы зарубежной Европы. Этнографические очерки. В 2-х т. — М.: Наука, 1964. — Т. 1. — 999 с.

[DiMonaco354-2] ¹ ² Di Monaco, Florindo. Un mondo di acconciature: itinerario alla scoperta di centomila idee e misteri che vengono quotidianamente al pettine. Edizioni scientifiche italiane. 1999. 354. ISBN 9788881145300. "Gli Albanesi, in parte di religione musulmana, conservano del lunghissimo periodo della dominazione turca il caratteristico fez bianco {qylaf o qeleshe), autentico copricapo nazionale, la cui altezza varia da regione a regione."

[Gjergji2004-3] Andromaqi Gjergji. Albanian Costumes Through the Centuries: Origin, Types, Evolution. Acad. of Sciences of Albania, Inst. of Folc Culture. 2004. ISBN 978-99943-614-4-1.

[Hall2014-4] Richard C. Hall. War in the Balkans: An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia. ABC-CLIO. 2014. ISBN 978-1-61069-031-7.

[Orel199b-5] Vladimir Orel. Albanian Etymological Dictionary. Brill Academic Pub. 1998. 219. ISBN 9004110240.

[Orel199a-6] Vladimir Orel. Albanian Etymological Dictionary. Brill Academic Pub. 1998. 334. ISBN 9004110240.

[Stipčević-7] Stipčević, Aleksandar. The Illyrians: History and Culture. History and Culture Series. Noyes Press. 1977. 89. ISBN 0815550529.. — "It is generally agreed, and rightly so, that the modern Albanian cap originates directly from the similar cap worn by the Illyrians.".

[Recherches_albanologiques:_Folklore_et_ethnologie-8] Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie. Instituti Albanologijik i Prishtinës. 1982. 52.. — "Ne kuadrin e veshjeve me përkime ilire, të dokumentuara gjer më tani hyjnë tirqit, plisi, qeleshja e bardhë gjysmësferike, goxhufi-gëzofi etj".

[9] Stipčević, Aleksandar. The Illyrians: history and culture. Noyes Press. 1977. ISBN 9780815550525.. — "From among the various caps that the Illyrians wore, one can distinguish four different types. On the monument from Zenica one can see the more common type of skullcap. Fundamentally it does not differ from the present-day small, white Albanian fez known as a qeleshe.".

[Nagel1990-10] Nagel. Albania. Nagel Publishers. 1990. 62. ISBN 978-2-8263-0827-0.. — ""The qeleshe, the white felt cap worn by men, was a distinctively Albanian type of headgear both within the country and beyond its frontiers" […] "Among the mountain people of the north it was hemispherical in form; at Kukés in the form of a truncated cone"".

[Gloyer2012-11] . 2012.. — "The best place in Albania to shop for souvenirs is Kruja, where all the shops are close together in the bazaar. There are traditional felt-makers, who produce slippers and the felt caps called qeleshe".

[Vaqarri-12] . 2010.

[13] "КОСОВО – KOSOVO — СВИЛЕН КОНАЦ SILKEN THREAD". 2021-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-27.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]