Rəfail Oğuztürk Dağlı

Rəfail Oğuztürk – şair, tarixçi-etnoqraf, pedaqoq, hərbçi.

Rəfail Oğuztürk Dağlı
Doğum tarixi	22 may 1966
Doğum yeri	Bakı
Vətəndaşlığı	Azərbaycan
Atası	Salman
Fəaliyyəti	Şair, tarixçi-etnoqraf

Həyatı

Rəfail Oğuztürk Dağlı (Mustafayev Rəfail Salman oğlu) 1966-cı il may ayının 22-də Bakı şəhərində anadan olub. Əslən Sayad-Xızı (indiki Xızı) rayonundandır. Səlcuqlu Dövlətinin qurulmasında misilsiz xidmətləri olan, Türk tarixində daha çox "Arslan Yabqu elatı" kimi tanınmış "Dağlı" (Qara Dağlı) oğuz elatının məşhur isalu-əfşar tayfasındandır. 1973–1983-cü illərdə Bakı şəhəri, Yasamal rayonu ərazisində yerləşən 21 saylı orta məktəbdə oxuyub. 1983-cü ilin dekabr ayından 1985-ci ilin iyunayına qədər fəhləişləyib. 1985-ci ilin avqust ayında Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Ali Hərbi Mühəndis Məktəbinə daxil olub və 1990-cı ildə bu məktəbi bitirib. 1990 – 1991-ci illərdə Şimali Qafqaz Hərbi Dairəsində xidmət edib. 1991-ci ildə Zaqafqaz Hərbi Dairəsinə keçirilib. 1992-ci ildən 2003-cü ilə qədər Azərbaycan Silahlı Qüvvələri sıralarında xidmət edib. 1993–1994-cü illərdə cəbhə bölgəsində (Ağdam rayonu ərazisində) xidmət edib. 1994 – 2003-cü illərdə Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində, Silahlı Qüvvələrin Təlim və Tədris Mərkəzində müəllim, baş müəllim və silsilə rəisi vəzifələrində xidmət edib, 2003-cü ildə, polkovnik-leytenant rütbəsində ehtiyata buraxılıb.

Yaradıcılığı

5–6 yaşlarından bədahətən şeirlər deyən Rəfailin "Altıağac" şeiri ilk dəfə efirdə, Azərbaycan radiosunda səsləndiriləndə onuncəmisi 11 yaşı olmuşdur. O dövrdə "Bir cənub şəhərində" filmində yaratdığı "Həsən" roluna görə tanınmış və çox sevilən ziyalımız Məcid Dadaşov Rəfaili Azərbaycan radiosuna aparmış və "Altıağac" şeiri yazıçı-publisist Rafiq Savalan tərəfindən lentə yazılmışdır.
Rəfail Oğuztürk bir sıra tarixi poemaların, dram əsərlərinin, şeirlərin, qəzəllərin, qoşmaların, satirik şeirlərin, elmi məqalələrin, elmi əsərin, sənədli və elmi-publisistik filmlərin ssenarilərinin müəllifidir. Ədəbiyyat, tarix, hərb sahələrində bir neçə əsəri, məqalələri və dörd kitabı azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. 22 illik pedoqoji fəaliyyəti ərzində kursantların vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə edilməsində, tədris proqramlarının, dərsliklərin, metodiki göstərişlərin hazırlanmasında, ixtisas fənləri üzrə kitabların tərcümə edilməsində, Vətənimizin Silahlı Qüvvələrinin yarandığı ilk illərdən ordumuz üçün yüksək peşəkarlıq bilik və səriştələrinə malik zabit kadrlarının hazırlanmasında Rəfail müəllimin böyük əməyi vardır. .
2008-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. "Qızıl qələm", "Xalqın nüfuzlu ziyalısı", "Azərbaycan bayrağı", "Həsən bəy Zərdabi" fəxri diplomları laureatıdır.
2002-ci ildə "Sızan həqiqətlər" (ixtisarla), 2004-cü ildə "Vəhdət həsrəti", 2006-cı ildə "Cənnət qapıları", 2008-ci ildə "Həzrəti Zul Qar Neyn" adlı kitabları (tarixi poemaları) nəşr edilib. 2011-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə Rəfail Oğuztürkün "Xızı – Siyəzən bölgəsinin tarixi" adlı elmi əsəri nəşr edilmişdir. 2015-ci ildə "Sızan həqiqətlər" oğuznaməsi (tarixi poeması) tam həcmdə (544 səh.) çap edilmişdir. 2016-cı ildə, bəzi düzəlişlər və əlavələrlə, müəllifin "Vəhdət həsrəti","Cənnət qapıları" və "Həzrəti Zul Qar Neyn" kitabları təkrar nəşr edilmişlər.
Ssenariləri əsasında çəkilmiş "Vətən sevgisi" adlı sənədli film 2008–2010-cu illərdə, "Beşbarmaq-Hun səddi" adlı elmi-publisistik film 2009-cu ildə, "Bir millət – iki dövlət" və "Aypara" adlı sənədli filmlər 2010-cu ildə Azərbaycan Televiziyası ilə, 20 Yanvar şəhidlərinə həsr edilmiş "Xalqın səhəri" poeması əsasında çəkilmiş "Şəhidlik zirvəsi" filmi Azad Azərbaycan Televiziyası ilə 2014–2015-ci illərdə nümayiş etdirilmişdir. 2016-cı ilin may ayında, Bakı şəhərinin "Nizami" adına kino mərkəzində Rəfail Oğuztürkün yaradıcılığına həsr edilmiş ədəbi-musiqili gecə keçirilmişdir. Rəfail Oğuztürkün yaradıcılığı haqqında 1998 – 2016-cı illərdə "Gənc zabit", "Səs", "Xızı", "Bona-mente", "Hakimiyyət və gələcək", "Yeni Azərbaycan" və s. jurnal və qəzetlərində geniş məlumat verilmiş, həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş filmlər Azərbaycan Televiziyası ilə nümayiş etdirilmişdir. "Vətən sevgisi", "Beşbarmaq-Hun səddi", "Bir millət – iki dövlət" filmlərinin rejissoru Respublikanın Əməkdar İncəsənət xadimi Məhərrəm Bədirzadədir. Respublikanın Xalq artisti Nurəddin Mehdixanlı, Respublikanın Əməkdar artistləri Azad Şükürov və Bəxtiyar Şərifzadə şeirləri, poemaları səsləndirmiş, mətnləri oxumuşlar.

Maarifçilik fəaliyyəti

"Vəhdət həsrəti" kitabında "Vəhdət həsrəti", "Çanaqqala zəfəri" tarixi poemaları və "Nargin faciəsi" dram əsəri yer almışdır. "Vəhdət həsrəti" poemasında çar Rusiyasının son günlərində və bolşevik-daşnak təcavüzü dövründə ölkəmizin düşdüyü çox ağır vəziyyət, azadlıq mücadiləsi liderlərinin, sadə xalqın bu vəziyyətdən çıxış yolları arayıb-axtarmaları qələmə alınmışdır. Tarixi faktlar əsasında yazılmış bu poemada əsərin qəhrəmanları, mübarizə apardıqca, vəhdətin nə qədər vacib və birliyi olmayan xalqın nə qədər zəif olduğunu dərk edir, lakin ruhdan düşmədən döyüşürlər, milli birliyin olacağına inanırlar. Poemanın sonunda vəhdət, birlik həsrətində olanların arzusu həyata keçir – Qafqaz Islam Ordusunun zəfər yürüşü başlayır.
"Nargin faciəsi" dram əsəri tarixi faktlar, arxiv materialları əsasında yazılmışdır. 1914 – 1915-ci ildə, Rus – Türk cəbhəsində, Sarıqamış əməliyyatında əsir düşmüş və Nargin adasında, çox ağır şəraitdə saxlanıldıqlarına görə əksəriyyəti həlak olmuş minlərlə türk hərbçi və mülki insanların xatirəsinə həsr edilir. Rus – Türk cəbhəsində, Sarıqamış əməliyyatında əsir düşmüş minlərlə insanı Çar Rusiyasının məmurları Xəzər dənizinin Nargin adasında, hərbi əsir düşərgəsində yerləşdirmişdilər. Qışda soyuqdan, yayda istidən, aclıqdan, yoluxucu xəstəliklərdən Nargin adasında hər gün 40–45 əsir həlak olurdu. Bu əsirlərin böyük əksəriyyəti (təxminən on min nəfəri) Anadolu türkləri idi. Bakıda və şəhərin ətraf ərazilərində yaşayan insanlar, əsirlərin bu acınacaqlı halına yanır, onlara müxtəlif yollarla kömək etməyə çalışırdılar. Belə bir şəraitdə, din qardaşlarının yardımına yetmək məsuliyyətindən doğan hissləri qövmi bağlılıq duyğuları daha da gücləndirir, yerli əhalidən olan insanları mübarizəyə, qəhrəmanlığa səsləyirdi. "Nargin faciəsi" əsərində bu saysız-hesabsız qəhrəmanlıq nümunələrindən biri tərənnüm edilir. Əsərdə, bir neçə cəsur insanın bir amal uğrunda birləşərək, öz həyatlarını təhlükəyə ataraq, səkkiz nəfər əsir türk qardaşlarının azadlığı uğrunda mübarizəsindən və ağır itki bahasına olsa da, qələbəsindən danışılır.
"Cənnət qapıları" kitabında "Cənnət qapıları", "Müqəddəs görüş", "Xaqani və tacir", "Şeyxin qələbəsi", "Rüşvətxor və mömin", "Adil şah" poemaları, cəmiyyətdə olan əyrilikləri açıb göstərən satirik şeirlər, dərin fəlsəfə və incə duyğularla yazılmış qəzəllər, islamın gözəlliklərini təbliğ edən şeirlər dərc edilmişdir. Demək olar ki, bütün əsərlərində olduğu kimi, müəllifin bu kitabda dərc olunan əsərlərində də vətən sevgisi, valideynlərə, böyüklərə, müəllimlərə hörmət, dini dəyərlərin təbliği, türkçülük, elmi tərəqqinin vacibliyi, fırıldaqçı din xadimlərinin və rüşvətxorların ifşası ilə yanaşı, xalqımızın tarixi haqqında tutarlı faktlar ön plana çəkilmiş və bütün bunlar klassik poeziya ruhunda qələmə alınmışdır.
"Həzrəti Zul Qar Neyn" kitabında qədim Assuriya, Babilistan, Het, Elam, Misir, Urartu, Azərbaycan ölkələri barədə ətraflı məlumat verilir. Əsərdə tarixi faktların, Qurani-Kərimin ayələrinin, qədim Türk əfsanəsinin mükəmməl əlaqəsi diqqəti cəlb edir. Poemanın sadə, mükəmməl, gözəl dili, üç min ildən də qədim bir dövrə rahat səyahət etmək üçün imkan yaradır.
"Xızı – Siyəzən bölgəsinin tarixi" əsəri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə çap edilmişdir. Böyük alim, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Memarı, memarlıq doktoru, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki, Şərq Ölkələri Beynəlxalq Memarlıq Akademiyasının müxbir üzvü, professor Nəriman Əşrəf oğlu Əliyev bu kitab haqqında yazır: "Monoqrafiya dərin və ətraflı elmi-tədqiqat işinin nəticəsidir. XIX və XX əsrin (1935-ci ilə qədər) arxiv sənədlərində milliyyətinin türk olduğu təsbit edilmiş, isalu-əfşar, xirək-əfşar, dəlülər-əfşar, sayadlar (xız, quz), qazılu, quzman, saruqlu, quşçu, küş, zəngi, gərmiyanoğulları, quzman-qazaq, anasıoğlu, atabəylu, qədirli, çigil, bulaq, muradlu, hacılu, qağalu, qrımlı kimi oğuz tayfa və nəsil adlarını əsrlər boyu yaşatmış "Dağlı" elatının milli mənsubiyyəti gün kimi aydındır. Bu aydınlıq Rəfail Oğuztürkün 20 ildən artıq vaxt ərzində apardığı dərin və ətraflı tədqiqat işinin nəticəsidir. Dərbənd-Beşbarmaq keçidindəki sədlərin inşa tarixləri isə fərqli rakursdan açıqlanmış, Beşbarmaq dağının qaynaqlardakı müxtəlif adlarının izahı tədqiqata cəlb olunmuşdur. Monoqrafiyanın tərkib hissələri olan "Sədlərin inşa tarixləri haqqında", "Tarixdə Dərbənd-Beşbarmaq sədlərindən vahid müdafiə sistemi kimi istifadə etmiş dövlətlər", "Sədlərin adları ilə bağlı açıqlamalar", "Ən qədim zamanlardan oğuz türklərinin yurdu olmuş Xızıya 1044 və ya 1045-ci ildə səlcuq oğuzlarının – Arslan Yabqunun elatının gəlişi və məskunlaşması tarixi", "XIII-XVII əsrlərdə Beşbarmaq dağı ətrafına gəlmiş türksoylu tayfalar", "Sovetlər dövründə dağlıları mənsub olduqları azər-türk köklərindən ayırmaq cəhdləri", "Beşbarmaq dağı ətrafında məskunlaşmış dağlıların kökündə duran tayfalar, nəsillər, onların adət-ənənələri və yaşadıqları ərazinin toponimləri", "XIX-XX əsrlərdə dağlıların işğalçılara qarşı mübarizəsi" adlı bölmələrdə Azərbaycan tarixinin (vətənimizin şimal-şərq zonası ilə əlaqəli) bir sıra problemlərini aydınlaşdıran dəqiq və dolğun faktlar öz əksini tapmışdır. Öncə sədlərin, istehkamların inşa tarixi haqqında mənbələrdə olan məlumatlar nəzərdən keçirilmiş və bu mənbələrin özündə olan təzadlar qeyd edilmişdir. Monoqrafiyada qədim As-ər ölkəsi və onun paytaxtı, As istehkamı, Xız qalası, As-Van (Hun-Çin) müharibələri, Xızır və Musa peyğəmbərlərin tarixi görüşü haqqında müqəddəs İncildə, Quranda, skandinav saqalarında, Çin əfsanələrində, "Nart" eposunda, qədim oğuznamələrdə verilən məlumatlar bir araya gətirilmiş, tarix ədəbiyyatında verilən məlumatlarla, faktlarla uzlaşdırılmışdır. Tədqiqat işində Beşbarmaq dağı ətrafında məskunlaşmış əhalinin (dağlıların) qədim oğuztürk mənşəli olduğu və XI–XVII əsrlərdə bu ərazilərə gəlmiş səlcuq oğuzlarının, şahsevənlərin bu camaatın təşəkkülündə iştirakı tarixi faktlarla sübuta yetirilmişdir. Düşünürəm ki, monoqrafiya həm geniş oxucu auditoriyasına təqdim olunmaq, həm də ixtisas üzrə mütəxəssislərin yetişdirilməsi baxımından dəyərli elmi mənbədir".
Müəllif, monoqrafiyanı Türk dünyasının dahi yazarlarından olan Cəfər Cabbarlının, "pantürkizm"də günahlandırılaraq şəhid edilmiş Mikayıl Müşfiqin, sovetlər dövründə "Oğuz" təxəllüsü ilə çıxış etməsi yasaqlanan Cabir Novruzun xatirəsinə ithaf etmişdir.
"Sızan həqiqətlər" oğuznaməsi Səlcuq elatının yaranması, elatın "Səlcuq elatı" və "Arslan elatı" (Qara Dağlı) kimi iki hissəyə ayrılaraq, Arslan Yabqunu hiylə işlədərək həbs etmiş sultan Mahmud Qəznəviyə qarşı mübarizəyə başlaması, uzun sürən müharibə nəticəsində böyük əraziləri idarəsi altına alması, Böyük Səlcuqlu Dövlətinin yaranması, bütün Islam dünyası üçün böyük təhlükə olan Bizans imperiyasına qarşı cihad tarixindən, siyasi çəkişmələrdən, meydan savaşlarından bəhs edən, həcminə görə dünya ədəbiyyatının ən böyük poemalarından (544 səh.) olan, klassik poeziya ruhunda qələmə alınmış möhtəşəm əsərdir. Rəfail Oğuztürk "Sızan həqiqətlər" oğuznaməsini "26 avqust" – Ulu millətimizin tarixinin şanlı səhifələrindən olan Malazgirt zəfərinə və Azərbaycanımızın elmi, siyasi, iqtisadi tərəqqisində, milli-mədəni irsimizin öyrənilməsi, bərpası, beynəlxalq aləmdə ləyaqətli təbliğində misilsiz xidmətləri olan Mehriban xanım Əliyevanın doğum gününə ithaf etmişdir. Bütün bunlarla yanaşı, Rəfail Oğuztürk ənənəvi olaraq, bu əsəri də uzun sürən, dərin və ətraflı elmi-tədqiqat işindən sonra yazmışdır. Müəllifin monoqrafiyası "Sızan həqiqətlər" oğuznaməsinin əsas elmi istinad özüllərindən biridir. Kitabda 20 yanvar şəhidlərinə həsr edilmiş, əruz vəznində yazılmış "Xalqın səhəri" adlı, kiçik həcmli poema, bir neçə şeir və qəzəl də yer almışdır. Rəfail Oğuztürk kitabın "Müəllifdən" səhifəsində yazır: "Aydındır ki, Çar Rusiyasının və onun xələfi sovet imperiyasının "parçala və hökm sür" şüarı altında işğalçılıq siyasəti Azərbaycan xalqının yaranması və formalaşması baxımından əsl həqiqətlərin aşkara çıxarılmasına yol verə bilməzdi. Azərbaycanı həm etnik, həm də dini cəhətdən Türkiyədən ayırmağa, qərbi Azərbaycan torpaqları üzərində yaratdığı Ermənistanı "sənədləşdirməyə" və bu Ermənistan ərazilərini zaman-zaman genişləndirərək Azərbaycanı Türkiyədən həm də ərazi cəhətdən ayırmağa çalışan sovet imperiyasına həqiqi tarix deyil, onun siyasi tendensiyalarına xidmət edən "tarix" lazım idi. Son zamanlar xalqın öz keçmişinə olan marağı daha da artmışdır. Belə ki, həm mədəni, həm sosial, həm də elmi-texniki tərəqqi yolunda yüksək nailiyyətlər əldə etmiş ölkəmizin vətəndaşı bu gün siyasi arenada baş verən hadisələri dərk etmək üçün keçmişini daha dərindən öyrənməyə ehtiyac duyur. Bu gün Azərbaycan həqiqətlərini imperializm fitnəkarlığının ləkələrindən təmizləmək xalqımızın ziyalılarının qarşısında duran təxirəsalınmaz vəzifələrdən biridir, bəlkə də birincisidir".