Rəqəmsal jurnalistika

Rəqəmsal jurnalistika və ya internet-jurnalistika — XX əsrin sonlarında İnternetin inkişafı və yayılması ilə ortaya çıxan yeni bir jurnalistika növü.

Yeni media

"Yeni media" dedikdə ilk ağıla gələn bu kommunikasiya sistemnin məhz İnternet üzərində var olmasıdır. Halbuki yeni media daha geniş anlayışdır və internet məkanı xaricində də, offlayn həyata keçə bilir. Çox vaxt yeni medianı sosial media ilə qarışıq salırlar və bu iki anlayışı birləşdirirlər. Əslində, bilmək lazımdır ki, yeni media daha geniş anlayışdır və sosial media da onun ən populyar və gündəmdə olan qoludur. Sosial medianın da içərisində daha çox sosial şəbəkələr müzakirə olunur ki, ağıla ilk gələn Facebook şəbəkəsidir. Bundan başqa, yüzlərlə sosial şəbəkə platformaları var ki, jurnalistlər öz işlərində bunlardan yararlana bilər.

Yeni medianı anlamaq üçün öncə yeni media mühitinin nə olduğunu anlamaq gərəkdir. Etik öhdəliklərlə yanaşı, dəyişməz öhdəliklər də var olmaqdadır. Bunlar juralistikanın təməl prinspləridir: xəbərin doğruluğu, dəqiqliyi, qərəzsizliyi, vicdanlılığı, etibarlılığı və s. Yeni medianın açdığı fürsətdən yararlanaraq, təşəbbüs irəli sürərək sosiallaşmaq olar.

Tarixi

"Teletext" adlanan ilk rəqəmsal jurnalistika, İngiltərədə 1970-ci ildə icad edilmişdir. Teletext izləyicilərə hansı hekayələri oxumağı və dərhal görmək istədiklərini seçməyə imkan verən bir sistemdir. "Teletekst" vasitəsilə verilən məlumatlar bu gün rəqəmsal jurnalistikada görünən məlumatlara bənzər qısa və anlıqdır. Amerikalı jurnalist, Hanter S. Tomson, 1971-ci ildə ABŞ prezident seçki kampaniyasının izini Kampaniya Cığırındakı qorxu və hörmətsizlik kitabında sənədləşdirmək üçün faks maşını istifadə edərək başlayan erkən rəqəmsal rabitə texnologiyasına etibar edir. "Teletekst" ixtirasından sonra Prestel, 1979-cu ildə İngiltərənin müxtəlif qəzetləri, məsələn "Financial Times" kimi qəzetləri internet vasitəsilə çatdırmaq üçün ticari olaraq işə başlayan "Videotex" ixtirası edir. Amma, "Videotex" 1986-cı ildə istifadəçi tələbini ödəmədiyi üçün bağlandı. Amerikan qəzet şirkətləri yeni texnologiyanın fərqinə vardılar və 1981-ci ildə başladılmış "Knight-Ridder"-ın xidmətlərindən ən böyük və ən iddialı "Viewtron" olan öz videotex sistemlərini yaratdılar. Lakin, onlar da 1986-cı ilə qədər bağlandı. Sonrakı kompüter "Bulletin Board Systems" oldu. 1980-ci illərin sonu və 1990-cı illərin əvvəllərində bir neçə kiçik qəzet BBC proqram təminatı və telefon modemlərindən istifadə edərək onlayn xəbər xidmətlərinə başladı. Bunlardan birincisi 1989-cu ildə "Albuquerque Tribune" oldu. 1992-ci ilin Sentyabrında "Computer Gaming World", Elektron Nümayəndələrin növbəti sayı mətbuata çıxmazdan əvvəl "Prodigy"-də Mənşə Sistemləri əldə etməsi xəbərini çıxardı.

Onlayn xəbər saytları 1990-cı illərdə yayılmağa başladı. 2008-ci ildə ilk dəfə amerikalıların əksəriyyəti milli və beynəlxalq xəbərlərini qəzetlərdən daha çox internetdən əldə etdiklərini bildirdi. "Pew" Araşdırma Mərkəzinin hesabatına görə 18–29 yaşlı gənclər indi ilk növbədə xəbərlərini İnternet vasitəsilə öyrənir. Yeni xəbər saytlarının istifadəyə verilməsi, ənənəvi xəbər agentlikləri tərəfindən onlayn xəbərlərə investisiya qoyuluşu və ümumilikdə internet auditoriyalarının artması səbəbindən xəbər saytlarının auditoriyası artmağa davam edir. Gənclərin əksəriyyəti indi ilk növbədə xəbərləri onlayn əldə edir. Xəbər saytları, onlayn xəbər mediasının istehsalının ən geniş yayılmış formasıdır.

2000-ci ildən etibarən Qərb dünyasında jurnalistlərin böyük əksəriyyəti gündəlik işlərində internetdən müntəzəm istifadə edirlər. Əsas xəbər saytlarına əlavə olaraq, rəqəmsal jurnalistika indeks və kateqoriya, meta, şərh saytları, eləcə də, palaşma və müzakirə saytları mövcuddur. Bloqlar ayrıca, şəxsi saytlardan tutmuş yüz minlərlə insanın auditoriyasına qədər yeni məlumatlar əldə edə bilən başqa bir rəqəmsal jurnalistika hadisəsidir. Rəqəmsal jurnalistika buludlu jurnalistika fenomeni, genişzolaqlı Cəmiyyətdə davamlı məzmun axını ilə məşğuldur. 1999-cu ildə qurulan Onlayn Xəbərlər Birliyi, onlayn jurnalistləri təmsil edən ən böyük bir təşkilatdır, əsas funsiyası rəqəmsal təqdimat üçün xəbər toplamaq və ya istehsal etməkdən ibarətdi. Onlayn jurnalistika çox kiçik bir cəmiyyət içərisində jurnalistikadır. Jurnalistikanın digər növləri kimi onlayn jurnalistika da oxucu üçün çox əlverişlidir və keçmiş jurnalistikanın növlərindən daha çox məlumat təqdim edir. Pulsuz və ucuzdur.

Rəqəmsal jurnalistika, əlaqə və müzakirə aparmağa imkan verir. İnternetdən əvvəl heç görüşməmiş oxucular arasında kortəbii müzakirə etmək mümkün deyildi. Bir xəbərin müzakirəsi prosesi rəqəmsal jurnalistika üçün çox şey təşkil edir. Oxucların verilmiş məlumatı müzakirə etmək istəyən digər şəxslərlə əlaqə qururlar. Rəqəmsal jurnalistika xəbərlərin cəmiyyət tərəfindən necə istifadə olunduğunu göstərir. Onlayn mənbələr tez bir zamanda qısa müddət ərzində fasiləsiz xəbərlər verə, cəmiyyətə baş verən hadisələrin tezisini təmin edə bilər. Hadisəin inkişafı boyunca jurnalistlər bir neçə saniyə ərzində oxucuları aktuallaşdıran məlumatları onlayn mənbələr ilə təmin edə bilirlər. Bir xəbərin yerləşdiriləcəyi sürət, ümumiyyətlə çap jurnalistikasında baş verməyən bir şəkildə hesabatın düzgünlüyünə təsir göstərə bilər.

Vebsaytlar

Vebsaytarı domeyn altında səhifələr yığını adlandıra bilərik. Veb sayt, veb sayt və ya sadəcə sayt formasında yazılır. Veb serverdə məlumatlar anbarında yerləşən, İnternet və ya məhəlli ərazi şəbəkəsində Uniform Resource Locator (URL) vasitəsilə çatımlı olan saytlar hamısı birlikdə World Wide Web-i (WWW) — İnterneti meydana gətirir. Hər bir saytın ana səhifəsi, məlumat və əlaqə irəliləmiş məzmunla baş-başa qaldı. İlk olaraq, yazmaq qabiliyyəti olanlar, xüsusilə də jurnalistlər məzmun yaratmağa başladı. Həmçinin Web 2.0 alətlərinin texniki cəhətdən interaktivliyə imkan verməsi auditoriyanın özünü də oxuduqlarına və gördüklərinə tez reaksiya verməyə və ya paylaşmağa sövq etdi. Beləliklə, əvvəlki dövrdə vebsaytlarda mövcud yalnız təklif edilən passiv məzmun interaktiv, tələb edilən formaya çevrildi. Nəticədə saytlar, bloqlar, sosial media şəbəkələri, kollektiv informasiya mənbələri, multimedia yayım portalları, mobil məzmun ehtiva edən tətbiqlər kimi formatlar meydana gəldi.

Tarixi

İlk onlayn jurnalistika saytı 90-cı illərdə təqdim edilib. O, ABŞ-da, Şimali Karolina ştatında "The News & Observer" qəzetinin bazasında Nando saytı işə başlayıb. 1995-ci ildə isə Salon.com və Slate.com adlı yalnız onlayn xəbərləmə edən sayt istifadəyə verildi. 2008-ci ilə qədər belə bir inam var idi ki, onlayn jurnalistika hər zaman ənənəvi KİV-in əlavəsi ola bilər. Yəni sayta sahib olmaq bir üstünlük idi. Lakin 2008-ci ildən sonra onlayn reklamın inkişafı yeni biznes modellərinin yaranmasına səbəb oldu. Xəbərləmə konvergensiya edilərkən həm də media qurumları internetin, xüsusilə sürətli İnternetin mövcudluğundan bəri ağlımıza gələn hər şey barədə saytlar yaradılıb, amma yenə də, İnternet yaradıcı ideyalara açıqdır. Hər gün biznes-korporativ və onlayn dükan, hökumət və qeyri-hökumət qurumları, akademik öyrədici, əyləncə-oyun, musiqi, mesajlaşma, email, sosial şəbəkələr, məlumat yayan və saxlayan, xəbər paylaşan saytlardan istifadə edirik. Saytlarin iki növü var:

• Statik sayt
• Dinamik sayt

Statik saytlar yalnız informasiya xarakterlidir, əsasən, həyatdan köçmüş yazıçı, şair və ya dahi şəxsiyyətlərin həyatı barədə və ya çox gec-gec yenilənməyə ehtiyacı olan məlumatlarla zəngin veb saytdır. Belə saytlar auditoriya ilə birbaşa əlaqə qurmağı çox da önəm vermir, pul qazanmağa yönəlik olmur, informativdir. Dinamik sayt rəhbərlər və istifadəçilər arasında əlaqə yaratmağa imkan verən Web 2.0-nin ən geniş yayılmış növüdür. Belə saytda ziyarətçi sayı böyük rol oynayır, çünki bunun əsasında maliyyə əldə etmək dayanır. Daha çox trafik daha çox maliyyə prinsipi ilə işləyən bu saytlarda bəzən çoxluğun marağına səbəb olacaq gizli reklam yazıları çap edilir. Lakin dinamik saytlarda pul qazanmağın başqa yolları da mövcuddur.

Bunlar birbaşa reklam, ayrıca onlayn alış-veriş səhifəsi və ya yarı-pullu "Freemium" xidmətlərdir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, qəzetlərdə və digər KİVdə əsas götürülən etik qaydalar burada da keçərlidir. Saytların jurnalistikada tətbiqinə gəldikdə isə bu yeni növ jurnalistikanın, terminlə desək, "Onlayn jurnalistika"nın yaranmasına səbəb oldu.

İlk olaraq, yazmaq qabiliyyəti olanlar, xüsusilə də jurnalistlər məzmun yaratmağa başladı. Həmçinin Web 2.0 alətlərinin texniki cəhətdən interaktivliyə imkan verməsi auditoriyanın özünü də oxuduqlarına və gördüklərinə tez reaksiya verməyə və ya paylaşmağa sövq etdi. Beləliklə, əvvəlki dövrdə vebsaytlarda mövcud yalnız təklif edilən passiv məzmun interaktiv, tələb edilən formaya çevrildi. Nəticədə saytlar, bloqlar, sosial media şəbəkələri, kollektiv informasiya mənbələri, multimedia yayım portalları, mobil məzmun ehtiva edən tətbiqlər kimi formatlar meydana gəldi. səhifəsi olmalıdır. Amma bütün hallarda hər bir saytın məzmununun varlığı ona həyat verir. Adətən bütün saytlar ierarxiya sistemi ilə qurulur, yəni böyükdən kiçiyə doğru.

Saytların təməl prinsipləri

İstənilən saytı nəzərdən keçirsək, onları birləşdirən ümumi cəhətləri görə bilərik:

• Multimedia
• İnteraktivlik
• Limitsiz yazı

Multimedia

Jurnalistikada multimedia hər hansı mövzunu işıqlandırmaq üçün bir vasitədir. Yazı, canlı audio və video, öncədən hazırlanmış audio və video, podkast və vodkast, foto qalereya, audioslaydlar, animasiyalar, infoqrafiklər, xəritələr və digər hamısı multimediadır. Multimedia jurnalistlərə eyni anda üç özəlliyə sahib olmağa imkan verir: qəzet yazısının detallı versiyası + radio və TV-dən götürülmüş təbii səs və danışıqlar + hərəkətliliyin emosional təsiri.

İnteraktivlik

Yeni medianın özəklərindən biri kimi interaktivlik jurnalistikada xəbərin axınını qarşılıqlı məlumatlandırma prinsipinə çevirib. İnteraktivlik sayəsində xəbəri mühazirə yox, söhbət kimi almaq mümkündür. Şərhlər, bizimlə əlaqə, saytlar arasında linklərin keçidlərin verilməsi o deməkdir ki, daha xəbər və reportajlar təkcə jurnalist deyil, həm də auditoriya tərəfindən hazırlanır. Elmi ədəbiyyatda, interaktivliyin bir sıra formalarının adı çəkilir: məsləhətlər, şərhlər, istifadəçi əsaslı məzmun, canlı çat, forum və s.

Limitsiz yazı

Məntiqlidir ki, saytın informasiya serveri nə qədər həcmlidirsə, o qədər də çox məlumat yerləşdirmək mümkündür. Bu o deməkdir ki, onlayn jurnalistikada qəzet, radio və TV jurnalistika kimi mövcud söz limiti yoxdur. Məsələn, uzun məhkəmə qərarları asanlıqla saytlarda çap edilə bilər. Lakin bunu məhkəmə xəbərləri yayan və ya Ədliyyə nazirliyinə aid saytlar yazsa, daha uğurlu olur. Çünki jurnalistikanın təməl prinsipləri — sadə və qısa yazmaq yeni mediada da gözlənilməlidir. Bunlar hər bir sayta xas olan cəhətlər olsa da, onları bir-birindən fərqləndirən nüanslar da mövcuddur. Çünki İnternetdə saysız-hesabsız saytlar içərisindən hansının güvənli informasiyaya sahib olub olmaması önəmlidir.

Saytların güvənli olub-olmamasını yoxlamaq üçün onlar bir neçə suala cavab verməlidirlər:

1. Sayt kimə məxsusdur və ya kimlər bu saytı idarə edir?
2. Saytın məzmunu nə barədədir?
3. İnformasiya dəqiqdirmi?
4. Saytın yenilənməsi hansı aralıqda aparılır?
5. Saytın dizaynı necədir?

• Saytın sahibləri. Belə məlumatlar adətən "Haqqında", "Haqqımızda", "Biz kimik" kimi adlanan bölümlərdə yer alır. Bu bölüm saytın hansısa dövlət qurumları, korporativ və ya jurnalist qruplarına, yaxud müstəqil olub-olmaması barədə məlumatları bildirir.
• Saytın məzmunu. Jurnalistikada belə bir deyim var: "Məzmun şahdır!" Bu ifadə onlayn jurnalistikaya da aiddir. Əgər bir saytda məzmun qıtlığı varsa, auditoriya o sayta geri gəlməyəcək. Ağlınıza gələn və gəlməyən istənilən mövzuya uyğun məzmun yaratmaq mümkündür. Jurnalistika saytlarına gəlincə isə oradakı məlumatlar mütləq ictimai marağa önəm verməlidir. Lakin burada da reklam və təbliğatın jurnalistika məhsulu kimi sırınmasına yol verilməməlidir. Çünki heç bir oxucu ordusu bilgisiz, məlumatsız və ya jurnalistdən az savadlı deyildir.
• İnformasiyanın dəqiqliyi. Bu suala cavab vermək ən çətinidir. Çünki saytda xəbəri oxumaqla informasiyanın dəqiq olub-olmamasına qərar vermək olmur. Lakin oxucu bir saytda texniki və qrammatik səhvlər, səliqəsizlik görürsə, ona inamsız yanaşacaq. Jurnalistikada kiçik və ya böyüklüyündən asılı olmayaraq, informasiya dəqiq olmalıdır. Məhz buna görə də reportyorların işlərini hər zaman yoxlayan redaktorlar mövcuddur. Əlbəttə ki, qüsursuz insan yoxdur, lakin çoxlu səhv yaxşı jurnalistikanı kölgə altına qoya bilər.

Bloq

Yeni media formatlarının biri kimi qəbul edilən bloq (blog), istifadəçilərdən texniki bilgi tələb etmədən bəzən gündəlik kimi yazılan, bəzənsə insanların maraqlı olduqları məsələlər barədə paylaşımların edildiyi saytlardır. "Blog" sözü ingiliscə "web" və "log" sözlərinin birləşməsindən meydana gəlib. Zamanla bu iki kəlmənin birləşməsi weblog mənasında işlədilib. Qısa variant isə bloqdur. Bloq müəllifi bloqçu və ya blogger adlanır. Bloqdakı məlumatlara isə yazı ya da post deyilir. Sadə dildə, bloqun nə olduğunu təsvir etsək, onun indidən keçmişə doğru postların sıralandığı, müəllifinin, yəni bloqçu barədə məlumatların əks olunduğu və oxucuların və ya izləyicilərin şərh yaza bildiyi veb səhifələrdir. Şərhlər bloq mədəniyyətinin inkişafında, başlıcası isə, interaktivliyin qorunmasında böyük rol oynayır. Texniki baxımdan, bloqlar hazır platformaların üzərində qurulur, lakin ayrıca domeyn üzərinə qurulan və daha çox saytlaşdırılmış bloqlar da mövcuddur. Bəzən bloqları mövzularına görə növlərə ayırırlar. Məsələn, fərdi, tematik (siyasi, iqtisadi, idman, mədəni və s.) foto, video, korporativ və s.

2000-ci illərin əvvəllərində Blogger platformasının pulsuz xidmətə keçməsi bloqları bütün dünyada populyarlaşdırdı. 2004-cü ildə Google Blogger şirkətini aldı, ondan sonra axtarış motorunun nəticələrinə uyğun məlumatların yanında Blog This! düyməsi qoydu. Həmin vaxtdan axtarış edənlərin əksəriyyəti təsadüfən bloqla tanış oldu. Azərbaycana baxsaq, 2010-cu ildən ölkədə yerli və xarici təlimçilər vasitəsilə bloqçuluq kursları keçirildi və bu, bloqların sürətlə çoxalmasına səbəb oldu. Azərbaycanda bloqlar ən çox Wordpress, LiveJournal, Blogspot və digər üzərinə qurulub. Jurnalistikada isə bloqların informasiya önəminə görə xüsusi yeri var. Bloqlar meydana çıxdıqdan bəri jurnalistləri ilk düşündürən sual- "Bloqçuluq jurnalistikadırmı?" sualı olub.

Təxminən 10–15 il ərzində bu suala həm "hə", həm də "yox" cavabı verənlər sonda "Bu, vəziyyətdən asılıdır" kimi cavab verməyə məcbur qalıb. Çünki bloqu, sadəcə, özünüifadə vasitəsi kimi düşünsək və yuxarıdakı sualı versək, bu sanki "Televiziya jurnalistikadırmı?" sualına bənzəyir. Çünki o suala da "Bu, vəziyyətdən asılıdır" deyə cavab verəcəyik. Ryan M. Thornburg qeyd edir ki, ümumiyyətlə, sualı bu cür qoymaq yanlışdır. "Bütün yazı formatlarını- isti və soyuq xəbər, bioqrafik kitab, pyes, haiku (3 cümləlik şeir) digərlərini ilk 3 cümlə birləşdirir. Bu cümlələrdə əsas faktlar, mənbə və detallar yer alır. Bu o deməkdir ki, bloqpostlar da jurnalistikada yazı forması kimi qəbul edilə bilər". Bloqçuluğa jurnalistika prinsipləri tərəfindən yanaşırıq. Belə halda isə, bloqçuluq ənənəvi medianın prinsiplərini tətbiq edən jurnalistlər üçün yayım vasitəsinə çevrilir.

Bəzilərinə görə isə, bloqlar İnternet üzərində güvən verici informasiya mənbəyidir. Çünki milyonlarla ənənəvi mediaya çıxışı olmayan insanların texniki bilik istəmədən səsinin eşidilməsinə yol açıb. Müstəqil jurnalistlər üçün bloqlarda redaktor planlaması və prioritetlər olmadığından mövzu seçimi rahatlaşır, onlar nə istəyirlər, o barədə də yazırlar. Bu baxımdan bloqçulardan hamının qəbul etdiyi üsullarla yazı yazılmasının istənilməsi mənasızdır. Bəziləri isə bloqçuluğu jurnalistikanın gələcəyi kimi qəbul edirlər. İnsanlar standart yazılmış xəbərlərdən çox, fikir plüralizmini ehtiva edən bloqlara üz tutacaq. Jurnalistikada bloqdan bir çox hallarda faydalanmaq olar.

1. Şərh — xəbər və ya xəbər yüklü məlumatlar barədə şərh və ya analiz yazılar paylaşmaq. Bu üsul hazırda bir çox media qurumlarının əl atdığı yollardandır. Məsələn, müxbirlər hansısa hadisəni işıqlandırarkən yazıya ya söz məhdudiyyəti, ya məna uyğunsuzluğu və ya digər səbəblərdən qeyd edə bilmədiklərini asanlıqla şərh formasında danışa bilər. Bu üsul sadə dillə desək, reportaja şirinlik gətirir.
2. Süzgəc effekti və redaktə — istifadəçiləri xüsusi informasiya və reportajla tanış etmək, auditoriyanı hazırlamaq. Hər hansı reportaja getməzdən öncə, bloqpost vasitəsilə auditoriyaya tizer tipli məlumatlar vermək, onları maraqda saxlamaq üçün istifadə edilə bilər. Bunu adətən xüsusi reportajlar hazırlayan jurnalistlər edirlər. Onlar bu mövzuda yazılmış bloqpostları oxuyur, məsləhətlər alır, diqqətdən qaçırılmış nöqtələri tapır, sənədlər əldə edir, əlaqələr və yeni tanışlıqlar yaradır və s. Amma burada diqqətə yetirilməsi olan əsas məsələ bütün sirlərin açılmaması olmalıdır.
3. Faktları yoxlama — hər hansı informasiyanın doğruluğunu bloqlar və ya saytlar vasitəsilə yoxlama. Fakt üçün jurnalistə ən azı 2 mənbə lazım olduğundan bloqpostlardan ilkin mənbə kimi istifadə etmək olar.
4. Bloqlar reportajların kökü kimi — xəbər, önəmli məlumatları hazırlayarkən şahidlər tapmaq və ya bloqpostu xəbərin ilk mənbəyi kimi istifadə etmək.
5. Reportaj parıltısı (annotative reporting) — hər hansı isti xəbər və ya soyuq xəbər hazırlayarkən yazınıza əlavə mənbələr, yaxud keçmiş informasiya ilə təmin etmək. Bu yazınızı zənginləşdirmək üçün ən rahat yollardan biridir.
6. Açıq mənbəli xəbərləmə və həmkar gözü. Adi jurnalist yazısını bloqda yerləşdirməklə həmkarlarınızın və oxucularınızın müzakirəsinə çıxarmaq.

Bir çox media qurumlarının redaktorları gördükləri işlər, planlamalar, auditoriyanın tənqid və istəklərini eşitmək, eləcə də, müxbirlərinin fəaliyyəti barədə şərhlər almaq üçün bloqlara üz tutur. Bu bloqlar sadə insanları əvvəllər qarşısına sipər çəkilmiş kimi hiss edilən şirkətlərlə yaxınlaşdırır, bir sözlə, aradakı buzları əridir. Bloqçuluq jurnalistikada daha fərqli üsulla da tətbiq edilir. Məsələn, qaynar xəbərlərin təqdim edilməsi. Qaynar xəbərlərin yazılışında jurnalistləri ən çətinə salan keçidlərin verilməsidir, bu isə, düşünmə və vaxt tələb edir, sürət zəifləyir. Bloqpost formasında verilmiş qaynar xəbərlərdə isə belə tələblər yoxdur. Bu, o deməkdir ki, ən operativ olmaq istəyən media qurumu öncə məlumatları auditoriyasına bloqpost kimi təqdim edib, sonradan onun üzərində zənginləşmə işləri apara bilər.

Sosial media

Sosial media jurnalistlərə xəbər hazırlamaqda yardımçı olur. İndi jurnalistlər informasiyaya əvvəlkindən daha sürətlə çatır, çünki sosial media artıq xəbər toplama vasitəsinə çevrilib. Bəzən müxbirlər qəfil hadisələr zamanı olay yerinə gedə bilmirlər. Bu halda sosial media istifadəçiləri şahid kimi məlumat verir, foto və video göndərir. Məsələn, 2011-ci ilin Ərəb Baharını yada salaq. Qərb mediasının çoxu nümayişləri məhz istifadəçi əsaslı məzmuna (UGC) əsasən işıqlandırıb. Bununla yanaşı, sosial mediada informasiyanın çox asanlıqla spekulasiya və ya dezinformasiya (yalançı məlumat) çıxma ehtimalı böyükdür. Çox asanlıqla köhnə videolar yeni kimi, səhnələşdirilmiş video və fotolar real kimi təqdim edilə bilər. Belə səhvlərə yol verməmək üçünsə yenə də jurnalistlərə illərdən bəri dəyişməyən peşə etikası yardımçı ola bilər, yəni – dəqiqlik, yoxlama və obyektivlik.

Mobil tətbiqlər

Söhbət ağıllı telefonlarımızda (smartphone, smartfon) olan mobil tətbiqlərdən gedir. Sadə dildə bunu həmçinin mobil proqram adlandırırıq. Amma KİV-də mobil tətbiqlər yeni jurnalistika formasını, hazırda inkişaf dövrünü yaşayan mobil jurnalistikanı meydana gətirir. Mobil jurnalistika müxbirlərin İnternet şəbəkəsinə qoşula bilən, daşınılan elektron cihazlar və ağıllı telefonlar vasitəsilə topladığı, redaktə etdiyi və paylaşdığı xəbər hazırlanma prosesidir. Belə müxbirlərə qısaca, "mojo" deyilir.