Radikallar nəzəriyyəsi

Radikallar nəzəriyyəsi -Antuan Lavuazyenin fikrincə kimyəvi reaksiyalar zamanı radikal adlanan atomlar qrupu dəyişmədən, olduğu kimi bir birləşmədən başqa birləşməyə keçir.

Nəzəriyyənin yaranması

Bu nəzəriyyə, reaksiyalar zamanı atomların bütövlüyünü nəzərdə tuturdu. Buna əsaslanaraq, bəzi alimlər qeyri-üzvi kimyaya atomlar kimyası, üzvi kimyaya isə radikal kimyası tərifini verirdilər. 1815-ci ildə Gey-Lüssak sian birləşmələrini öyrənərəkən CN qrupunun kimyəvi reaksiyalar zamanı dəyişməyərək, bir birləşmədən o biri birləşməyə keçdiyini qeyd etmişdir. Libix və Völer, benzoy aldehidi adlandırdığımız acı badam yağını C₇H₆O öyrənmiş və ondan hidrogenli benzoil C₇H₇OH, benzoilxlorid C₇H₅OCl, benzoilhidroksid C₇H₅OOH (benzoy turşusu), onun natrium duzunu C₇H₅OONa və başqa birləşmələri almış və bu reaksiyalar zamanı C₇H₆O qalığının dəyişməyərək təzə birləşməyə keçdiyini müşahidə etmişlər. Bu faktlar əsasında radikallar (qalıq) nəzəriyyəsi meydana çıxmışdı.

Radikallar nəzəriyyəsinin üzvi kimyada rolu

Radikallar nəzəriyyəsinin üzvi kimyanın inkişafında müəyyən rolu olmuşdur. Bu nəzəriyyə əsasında, yeni radikallar açılmış və bir çox yeni birləşmələr öyrənilmişdi. Radikallar nəzəriyyəsi vasitəsilə izomerlik hadisəsini də izah etməyə cəhd edirdilər. Məsələn, yuxarıda göstərdiyimiz C₂H₆O-nın iki izomerini, onlardan C₂H₅ və CH₃ kimi iki müxtəlif radikalın olması ilə izah edirdilər, spirtə etil radikalının hidroksidi C₂H₅OH, metil efirinə isə metil radikalının oksidi (CH₃)₂O kimi baxırdılar.

Nəzəriyyənin nöqsanları

Faktlar əsasında irəli sürülmüş bu nəzəriyyənini bir çox nöqsanlar var idi. Bu nöqsanların əsas cəhəti radikalların tamamilə atomlara oxşadılması idi. Radikallar nəzəriyyəsi tərəfdarlarının fiktinə görə, radikallar da atomlar kimi sərbəst yaşaya bilməli, möhkəmlik etibarilə atomlara bənzədilən radikallar çox çətibnliklə parçalanmalı və reaksiya zamanı heç şəraitdə dəyişməməli idi. bundan başqa radikallar nəzəriyyəsi Berseliusun elektrokimya hipotezi ilə sıx əlaqədar idi. bu hipotezə görə, üzvi radikallarda elektromənfi atomlar olmamalıydı. C₇H₃O benzoil radikalın Berselius C₇H₅ radikalı ilə oksigen atomu birləşməsindən əmələ gələn mürəkkəb radikal hesab edirdi. lakin yeni faktlar sübut etdi ki, radikallar sərbəst yaşaya bilmir. metil radikalının CH₃ alınması təşəbbüsləri mənfi nəticə verib, həmişə etanın CH₃-CH₃ alınması ilə nəticələnirdi. bundan başqa, bəzi reaksiyalar zamanı radikalların qeyri-sabitliyi məlum oldu. fransız kimyaçıları Duma xlorun üzvi turşulara təsirini öyrənərək, sirkə turşusundan xlor-sirkə turşusunun alındığını göstərdi:

• CH₃-COOH+Cl₂→CH₂Cl—COOH+HCl

Mənbə

1. M.Mövsümzadə, P.Qurbanov "Üzvi kimya", "Maarif"-1983.