Səid Tongiyev
Səid Tongiyev[1] (rus. Саит Таипович Тонгиев[2], inq. Сейт Томп-Хаджи Тонгиев[3]; 1881—1944[3] və ya 1882—1947[4]) — Rusiya çar ordusu, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusu və Qızıl Ordunun inquş əsilli zabiti. 1920-ci ildə 3-cü Şəki süvari alayının komandanı.
| Səid Tongiyev | |
|---|---|
| rus. Саит Таипович Тонгиев | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1881 və ya 1882 |
| Doğum yeri | Bazorkino kəndi (indiki Çermen kəndi) |
| Vəfat tarixi | 1944 və ya 1947 |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Rusiya imperiyası, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, SSRİ |
| Qoşun növü | Süvari qoşunlar |
| Hərbi hissə | 1-ci Tatar süvari alayı |
| Rütbəsi | podpolkovnik |
| Döyüşlər | Birinci Dünya müharibəsi, Rusiya vətəndaş müharibəsi, Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi (1918-1920) |
Həyatı
redaktəSəid Tongiyev 15 yanvar 1882-ci il tarixində (başqa mənbəyə görə, 1881-ci ildə[3]) Bazorkino kəndində tacir[5] Teyp-Hacı Tongiyevin (öl.1932) ailəsində anadan olmuşdur[4]. Vladiqafqaz real məktəbini bitirmişdir[3]. 1909-cu ilin məlumatına görə, 15-ci qusar Ukrayna alayında Səid Tongiyev poruçik rütbəsində xidmət etmişdir[2]. Vəhşi Diviziyanın İnquş süvari alayının[6] tərkibində Birinci Dünya müharibəsində iştirak edib, Müqəddəs Georgi ordeni ilə təltif olunmuşdur[3][4].
Rusiya imperiyasının süqutu ərəfəsində Tongiyev podpolkovnik[5] (bəzi mənbələrə görə, polkovnik[3][4]) rütbəsi daşıyırdı[3][4]. Oktyabr inqilabından sonra o, bolşevikləri dəstəkləmişdir, 1917—1918-ci illərdə İnquş Qızıl ordusunun ştab rəisi olmuşdur[3][4] (başqa mənbədə isə Tongiyevin 1918-ci ilin yayında gələcəkdə İnquş Qızıl Ordusunu təşkil edən İnquş qeyri-nizami qoşunlarının ştab rəisi kimi göstərilir[5]). 1917-ci ildə isə İnquş Milli Şurasının katibi olmuşdur[5].
31 iyul 1919-cu il tarixində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusuna xidmətə qəbul olunub, 1-ci Tatar süvari alayına təyin olunmuşdur[7]. Həmin ilin 12 sentyabrında 3-cü Şəki süvari alayına keçirilmişdir[8], dekabrın 18-də isə həmin alayın komandiri təyin olunmuşdur[9].
Həmin vəzifədə 1920-ci ilin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ünvan-təqvimində (Адрес-календарь Азербайджанской Республики на 1920-й год. Баку, 1920) göstərilmişdir. Bu alay Tongiyevin başçılığı altında 1920-ci ilin mart ayının axırlarında və aprel ayında erməni üsyançılarına qarşı Qarabağ əməliyyatı zamanı Tərtər cəbhəsində böyük müvəffəqiyət qazanmışdı[10]. Tərtər ətrafında ümumi komandanlıq yaradılmamışdı və podpolkovnik Tongiyevlə 3-cü Gəncə piyada alayının komandanı podpolkovnik Kazımbəyovun fəaliyyəti Hərbi nazir S. Mehmandarov, ya da general Səlimov tərəfindən əlaqələndirilirdi[10].
3-cü Şəki alayında xidmət etmiş zabit Vəli bəy Yadigarovun xatirələrində o, çeçen Səid Tongiyev kimi qeyd olunub[1], Aprel işğalından sonra sovet hakimiyyətini dəstəklədiyi göstərilib[11]. Vəli bəyin zənn etdiyinə görə, Tongiyev sonradan Qızıl Ordunun əsgərləri tərəfindən linç edilib[11], amma başqa mənbələrdə Tongiyevin 40-cı illərdə vəfat etdiyi göstərilir[3][4].
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Şəmistan Nəzirli. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri Arxivləşdirilib 2016-03-09 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 "Тонгиев Саит Паитович". 2017-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-18.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ахмет Уматгиреевич Мальсагов, Ингуши: краткая история, их участие в войнах России, s. 288.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Газета "Сердало" — «Их имена на плитах Мемориала»
- ↑ 1 2 3 4 Тимур Музаев, Союз горцев: русская революция и народы Северного Кавказа, 1917-март 1918 г. — s. 453
- ↑ «Россия и Кавказ в Первой мировой войне 1914-1918 гг.: основные военные кампании, геополитические и социо-культурные итоги» — s.108
- ↑ Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики. II том. Баку: Маариф. 2018. səh. 137—138. ISBN 978-9952-445-20-13.
- ↑ Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики. II том. Баку: Маариф. 2018. səh. 212—213. ISBN 978-9952-445-20-13.
- ↑ Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики. II том. Баку: Маариф. 2018. səh. 527. ISBN 978-9952-445-20-13.
- ↑ 1 2 Mehman Süleymanov, Azərbaycan Ordusunun tarixi, II cild (noyabr 1918 – aprel 1920) — s. 616—621.
- ↑ 1 2 Azərbaycanlı zabit: “Bu Quran məni bəlalardan qoruyub”