Saturnda ağ ləkə

Saturnda ağ ləkə — Saturnu müşahidə edən astonomlar 1990-cı ilin sentyabr- oktyabr aylarında bu planetin atmosferində güclü hadisələrin şahidi oldular. ABŞ-da S. Uilber 25sm-lik teleskopla saturnun cənub ekvatorial zolağında parlaq ağ ləkə müşahidə etdi. Bir az sonra R. Tatum (ABŞ) söylədi ki, o, bu ləkəni daha kiçik 10sm-lik teleskopda da müşahidə edib. Nəhayət, bir neçə müşahidəçiyə əsasən bu törəmənin ölçüləri təyin olundu və onun böyük yarımoxunun 1700–1000 km planetin oxuna nəzərən fırlanma periodunun isə 10 saat 15 dəq 45-49 san olması müəyyənləşdirildi. Lakin 21 saatdan sonra ləkənin yarımoxlarının ölçüləri 20%-dək artdı. 4 oktyabrda ləkənin ölçüləri böyüyərək 24⁰ uzunluq dairəsinədək uzandı və 10 oktyabrda isə uzanaraq Saturnun bütün diskini tutdu. Bundan sonra ləkənin yerinin dəqiq təyin etmək və izləmək çətinləşdi. Daha sonra O. Qonsales və V. Qonsales  /kanar adaları/  tərəfindən Uilber ləkəsinin olduğu yerdə ikinci ləkənin  meyfana çıxdığı söylənildi. Üçüncü və nisbətən daha böyük ləkə Saturnun şimal ekvatorial zolağının bütün enini tutdu. Belə oxşar hadisə saturnyn atmosferində 1876, 1903, 1933, 1960-cı illərdə baş vermişdir. 1933-cü ildə baş vermiş atmosfer fırtınası miqyasına görə bu hadisələrə oxşayırdı.  1990-cı ildə Saturnda baş verən hadisə Yerətrafı orbitdəki Habbl teleskopu ilə müşahidə olundu. Bir qrup alim fərz edir ki, Saturn atmosferində bu qeyri adi törəmələrin yaranmasına səbəb planetin atmosferinin dərin qatlarından güclü qaynar qaz püskürməsinin nəticəsidir/ olmasıdır. 1990-cı il 25 sentyabr tarixində ağ ləkələrin Saturn diskində yaranması kimi nadir hadisə bir çox astronomlar tərəfindən müşahidə edilmişdir. Bir qrup mütəxəsis Saturn diskində ağ ləkələrin yaranmasını belə  izah edirlər. Məlumdur ki, Saturn diskində detallar Yupiterinkinə nisbətən çox azdır. Bu Saturn atmosferinin yuxarı qatlarında aerozol örtüyünün /bərk hissəciklər/ və su, amiak damcılarından təşkil olmuş dumanın olması ilə əlaqədardır. Belə ki, aerozol və duman atmosferin aşağı qatlarındakı bulud örtüyünün detallarını gizlədir. Amma hərdənbir Saturnun atmosferinin aşağı qatlarında bulud törəmələri yaranır.  Buna səbəb atmosferin dərin qatlarında suyun kondensasiyası və amiakın güclü şəkildə sublimasiyasıdır. Bu zaman güclü axın yaranır və xüsusi formalı aysberqlər yuxarıya qalxır və biz onları ağ ləkə şəklində görürük. Maraqlıdır ki, Saturnda belə ağ ləkələrin müşahidə edilməsi 30 ildən bir, yəni, Günəş ətrafında Saturnun dövr periodu müddətində planetin yay Günəş duruşu zamanı təkrarlanır. Planet yay Günəş duruşu nöqtəsində olduqda onun şimal  yarımkürəsində  Günəş enerjisinin qəbulu çoxalır və bu zaman ağ ləkələrin yaranması üçün şərait olur

Saturnda ağ ləkə

Saturnda Böyük Ağ Oval olaraq da bilinən Böyük ağ ləkənin , Yupiter'in Böyük Qırmızı nöqtəsi, Yer teleskopları ilə görünən dövri fırtınalara bənzəyir. Ləkələr bir neçə min kilometr geniş ola bilər.

Kassini peykləri radio və plazma müdaxiləsi və ya "Böyük fırtına" fırtınası artması səbəbiylə, Şimali Elektrostatik Xurmayı kimi tanınan fırtınanın 2010-2011 nümunəsini təqib edə bildi.

Kassini məlumatları ağ buludda asetilenin itirilməsi, fosfin miqdarının artması və fırtınanın mərkəzində qeyri-adi bir temperatur düşməsi göstərmişdir.

Mövcudluq

Bu fenomen, Saturnun şimal yarımkürəsinin Günəşə ən çox yaxınlaşdığı zaman, 28.5 il fasilələrlə dövri olur.

Hall Saturnun fırlanma hesablanması üçün Böyük Ağ Ləkə istifadə təsviri.

• 1876 ​​- Asaph Hall tərəfindən müşahidə edildi. Ağ nöqtələri planetin növbəsində vaxtını təyin etmək üçün istifadə olunur.
• 1903 - Edward Barnard tərəfindən müşahidə edilmişdir.
• 1933 - Will Hay tərəfindən müşahidə olunan məkrli aktyor və amatör astronom.
• 1960 - JH Botham (Cənubi Afrika) tərəfindən müşahidə edilmişdir.
• 1990 - Sentyabrın 24-dən noyabr ayına qədər Stuart Wilber tərəfindən müşahidə edilmişdir.
• 1994 - Yerli müşahidəçilər və Hubble Space Telescope tərəfindən təlim.
• 2006 - Erick Bondoux və Jean-Luc Dauvergne tərəfindən müşahidə edilmişdir.
• 2010 - Əvvəlcə Anthony Wesley Cassini kosmik kəşfiyyatı 2010-2011-ci il.

1876 Böyük Ağ ləkə (GWS) çox xeyli idi və 60 mm kiçik dəliklərdə göründü. Əvvəlki qeydlərin zəif olub olmadığını və ya 1876 GWS teleskopik yaşının ilk nümunəsi olub-olmadığı məlum deyil. Bəziləri scriptin mümkün olmadığına inanırlar.

1992-ci ildə Mark Kidger üç əhəmiyyətli GWS nümunəsini ortaya qoydu:

1. GWSlər Şimali Elmi Meşələr (NTZ) və ya daha yüksək həddi ilə məhdudlaşdırılmış və ən azı Ekvatorial Əraziyə (EZ) məhdudlaşdırılan fırlanma dövründə istifadə olunur. Məsələn, 1960 GWS yüksək enlemdir və 1990-cı ildə GWS ekvatordur.

2. Latitude-longitude GWSs ekvatorial GWS-dən (~ 27 ~ 30 il) daha qısa intervallıqlarda təkrarlanır.

3. Yüksək GWS ekvatorial ekvivalentlərdən daha az ifadə edilir.

Bu əlamətdar qanuniliyətlərə əsaslanaraq, 1992-ci ildə Kidger növbəti GWS-in 2016-cı ildə NTZ-də keçiriləcəyini və 1990-cı illərdən (ehtimal ki, 2010-11 fırtınası qeyd olunacaq) az olacağını təxmin etdi.

Xarakteristikalar və səbəblər

"Klassik" Böyük Ağ Ləkəsi parlaq ağ fırtınası Saturnun ümumiyyətlə yumşaq atmosferini geri gətirən möhtəşəm bir hərəkətdir; Ümumiyyətlə onlar 1933 və 1990-cı illərdə GWS kimi sürətlə genişləniblər.

Kompüter modellemesi, 1990-cı illərin əvvəllərinə qədər, bu nəhəng atmosfer iqlimlərin termal sabitliksizlikdən qaynaqlandığını irəli sürmüş olsa da iki Caltech planet alimi daha ətraflı bir mexanizm təklif etdi. Nəzəriyyə, Saturnun üst atmosferi mövsümi soyuma məruz qaldığında, daha ağır olan su daha az sıxlaşar, ən aşağı sıxlığı keçər və daha sonra qalan hidrogen və helium soyumağa davam edərkən daha sıxlaşar. Aşağı sıxlıqlı üst laylı qazlar konveksiyonu basdırma üçün edirlər, ancaq yüksək sıxlıqlı üst laylar qərarsızdır və alt laylara girdiklərində fırtına səbəb olur. Nəzəriyyə, fırtınaların çox böyük bir atmosferin soyuması üçün lazım olan müddət səbəbiylə qış gündönümünde əhəmiyyətli ölçüdə təxirə salındı. Komanda, Yupiterdə bənzər fırtınalara rast gəlinməyəcəyini düşünür, çünki planetin yuxarı atmosferində daha az su buxarı var.