Semantik veb

Semantik veb və ya Veb 3.0 — Ümumdünya Hörümçək Toru Konsorsiumu (W3C) tərəfindən müəyyən edilmiş standartlar^[1] vasitəsilə Ümumdünya hörümçək torunun genişlənməsidir. Semantik vebin məqsədi internet məlumatlarını maşın tərəfindən oxunabilən etməkdir.

Semantikanın verilənlərlə kodlaşdırılmasını təmin etmək üçün Resurs Təsvir Çərçivəsi (ing. Resource Description Framework; RDF)^[2] və Veb Ontologiya Dili (ing. Web Ontology Language)^[3] kimi texnologiyalardan istifadə olunur. Bu texnologiyalar metaməlumatı formal şəkildə təmsil etmək üçün istifadə olunur. Məsələn, ontologiya anlayışları, varlıqlar arasındakı əlaqələri və əşyaların kateqoriyalarını təsvir edir. Bu daxil edilmiş semantika verilənlər üzərində əsaslandırma və müxtəlifnövlü məlumat mənbələri ilə işləmək kimi əhəmiyyətli üstünlüklər də təklif edir.^[4]

Bu standartlar internetdə, əsasən RDF-də olduğu kimi ümumi məlumat formatlarını və mübadilə protokollarını təşviq edir. W3C-yə görə, "Semantik veb məlumatların proqram, şirkət və cəmiyyət sərhədləri arasında paylaşılmasına və təkrar istifadə edilməsinə imkan verən ümumi bir çərçivəni təmin edir."^[5] Buna görə də Semantik veb müxtəlif məzmun və məlumat tətbiqləri arasında birləşdirici kimi qiymətləndirilir.

Termin Tim Berners-Li tərəfindən istifadə edilib. Maşınlar tərəfindən emal oluna bilən məlumat şəbəkəsi^[6]^[7], yəni mənasının çoxunun maşın tərəfindən oxuna biləcəyi bir şəbəkə üçün istifadə edilmişdir. Tənqidçiləri onun məqsədəuyğunluğundan şübhələnsələr də, tərəfdarları iddia edirlər ki, kitabxana və informasiya elmləri, sənaye, biologiya və insan elmləri sahəsindəki tətbiqlər artıq bu konsepsiyanın orijinallığının etibarlılığını sübut edib.^[8]

Berners-Li ilk olaraq 1999-cu ildə Semantik veb haqqında fikirlərini bu cür ifadə etdi:

İnternetdəki [kompüterdəki] bütün məlumatları — məzmunu, əlaqələri və insanlar ilə kompüterlər arasındakı əməliyyatları təhlil edə bilmək xəyalım var. Bunu mümkün edən "Semantik veb" hələ ortaya çıxmayıb, lakin bu yarandıqda, ticarətin, bürokratiyanın və gündəlik həyatımızın gündəlik mexanizmləri maşınlarla danışan maşınlar tərəfindən idarə olunacaq. İnsanların əsrlər boyu təriflədiyi "ağıllı agentlər" nəhayət reallaşacaq.^[9]

Berners-Li, Hendler və Lassila tərəfindən 2001-ci ildə Scientific American məqaləsində mövcud internetin Semantik vebə çevrilməsinin gözlənilən bir təkamül olduğu təsvir edilmişdir.^[10] 2006-cı ildə Berners-Li və həmkarları bildirdilər ki: "Bu sadə ideya… böyük ölçüdə həyata keçirilməmiş qalır".^[11] 2013-cü ildə təxminən ümumilikdə 250 milyondan 4 milyonundan çoxunda Veb domenində Semantik veb işarələməsi var idi.^[12]

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ Semantic Web at W3C: https://www.w3.org/standards/semanticweb/ Arxivləşdirilib 2023-05-31 at the Wayback Machine
↑ "World Wide Web Consortium (W3C), "RDF/XML Syntax Specification (Revised)", 25 Feb. 2014". 2012-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
↑ "World Wide Web Consortium (W3C), "OWL Web Ontology Language Overview", W3C Recommendation, 10 Feb. 2004". 2009-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
↑ Chung, Seung-Hwa. "The MOUSE approach: Mapping Ontologies using UML for System Engineers". Computer Reviews Journal. 2018: 8–29. ISSN 2581-6640. 2020-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
↑ "W3C Semantic Web Activity". World Wide Web Consortium (W3C). November 7, 2011. December 5, 2003 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 26, 2011.
↑ "Q&A with Tim Berners-Lee, Special Report". Bloomberg. 2018-05-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 April 2018.
↑ Berners-Lee, Tim; James Hendler; Ora Lassila. "The Semantic Web". Scientific American. May 17, 2001. October 31, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 2, 2019.
↑ Lee Feigenbaum. "The Semantic Web in Action". Scientific American. May 1, 2007. March 24, 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 24, 2010.
↑ Berners-Lee, Tim; Fischetti, Mark. Weaving the Web. HarperSanFrancisco. 1999. chapter 12. ISBN 978-0-06-251587-2.
↑ Berners-Lee, Tim; Hendler, James; Lassila, Ora. "The Semantic Web" (PDF). Scientific American. 284 cild no. 5. May 17, 2001. 34–43. JSTOR 26059207. October 10, 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 13, 2008.
↑ Nigel Shadbolt; Wendy Hall; Tim Berners-Lee. "The Semantic Web Revisited" (PDF). IEEE Intelligent Systems. 2006. March 20, 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 13, 2007.
↑ Ramanathan V. Guha. "Light at the End of the Tunnel". International Semantic Web Conference 2013 Keynote. 2013. April 5, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 8, 2015.

Əlavə ədəbiyyat

Liyang Yu. A Developer's Guide to the Semantic Web,2nd ed. Springer. December 14, 2014. ISBN 978-3-662-43796-4.
Aaron Swartz's A Programmable Web: An unfinished Work donated by Morgan & Claypool Publishers after Aaron Swartz's death in January 2013.
Grigoris Antoniou, Frank van Harmelen. A Semantic Web Primer, 2nd Edition. The MIT Press. March 31, 2008. ISBN 978-0-262-01242-3.
Allemang, Dean; Hendler, James; Gandon, Fabien. Semantic Web for the Working Ontologist : Effective Modeling for Linked Data, RDFS, and OWL (Third). [New York, NY, USA]: ACM Books; 3rd edition. August 3, 2020. ISBN 978-1450376143.
Pascal Hitzler; Markus Krötzsch; Sebastian Rudolph. Foundations of Semantic Web Technologies. CRCPress. August 25, 2009. ISBN 978-1-4200-9050-5.
Thomas B. Passin. Explorer's Guide to the Semantic Web. Manning Publications. March 1, 2004. ISBN 978-1-932394-20-7.
Jeffrey T. Pollock. Semantic Web For Dummies. For Dummies. March 23, 2009. ISBN 978-0-470-39679-7.
Hitzler, Pascal. "A Review of the Semantic Web Field". Communications of the ACM. 64 (2). February 2021: 76–83. doi:10.1145/3397512.
Unni, Deepak. "FAIRification of health-related data using semantic web technologies in the Swiss Personalized Health Network". Nature Scientific Data. 10 (1). March 2023: 127. Bibcode:2023NatSD..10..127T. doi:10.1038/s41597-023-02028-y. PMC 10006404 (#bad_pmc). PMID 36899064 (#bad_pmid).

Xarici keçidlər

w3.org/standards/ — rəsmi saytı

[1] Semantic Web at W3C: https://www.w3.org/standards/semanticweb/ Arxivləşdirilib 2023-05-31 at the Wayback Machine

[2] "World Wide Web Consortium (W3C), "RDF/XML Syntax Specification (Revised)", 25 Feb. 2014". 2012-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.

[3] "World Wide Web Consortium (W3C), "OWL Web Ontology Language Overview", W3C Recommendation, 10 Feb. 2004". 2009-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.

[4] Chung, Seung-Hwa. "The MOUSE approach: Mapping Ontologies using UML for System Engineers". Computer Reviews Journal. 2018: 8–29. ISSN 2581-6640. 2020-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.

[W3C-SWA-5] "W3C Semantic Web Activity". World Wide Web Consortium (W3C). November 7, 2011. December 5, 2003 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 26, 2011.

[6] "Q&A with Tim Berners-Lee, Special Report". Bloomberg. 2018-05-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 April 2018.

[Berners-Lee-7] Berners-Lee, Tim; James Hendler; Ora Lassila. "The Semantic Web". Scientific American. May 17, 2001. October 31, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 2, 2019.

[8] Lee Feigenbaum. "The Semantic Web in Action". Scientific American. May 1, 2007. March 24, 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 24, 2010.

[9] Berners-Lee, Tim; Fischetti, Mark. Weaving the Web. HarperSanFrancisco. 1999. chapter 12. ISBN 978-0-06-251587-2.

[10] Berners-Lee, Tim; Hendler, James; Lassila, Ora. "The Semantic Web" (PDF). Scientific American. 284 cild no. 5. May 17, 2001. 34–43. JSTOR 26059207. October 10, 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 13, 2008.

[11] Nigel Shadbolt; Wendy Hall; Tim Berners-Lee. "The Semantic Web Revisited" (PDF). IEEE Intelligent Systems. 2006. March 20, 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 13, 2007.

[12] Ramanathan V. Guha. "Light at the End of the Tunnel". International Semantic Web Conference 2013 Keynote. 2013. April 5, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 8, 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]