Seyidrza Mirkərim oğlu
Seyid-Rza Mir Kərim oğlu (12 yanvar 1925, Bakı – 27 iyul 1995, Bakı) — neftçi-geoloq, professor, pedaqoq, ictimai xadim, texnika elmləri doktoru (1962), Azərbaycanın Əməkdar ixtiraçısı (1964), SSRİ-nin Əməkdar ixtiraçısı (1989), AMEA-nın müxbir üzvü (1980)[1][2][3]
| Seyid-Rza Mir Kərim oğlu | |
|---|---|
| Seyid-Rza Mir Kərim oğlu | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bakı, Azərbaycan SSR |
| Vəfat tarixi | (70 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 SSRİ→ Azərbaycan |
| Atası | Mir Kərim |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| İxtisası | neftçi-geoloq |
| Təhsili | Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti |
| Fəaliyyəti | alim |
| Elmi dərəcəsi | |
| Tanınır | professor, neftçi |
| Mükafatları |
  |
Həyatı
redaktəSeyid-Rza Mir Kərim oğlu 12 yanvar 1925-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1941-ci ildə Bakıda yerləşən 132 nömrəli orta məktəbi vaxtından əvvəl əla qiymətlərlə bitirib və Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin Neft və qaz quyularının qazılması ixtisası üzrə Neft-mədən fakültəsinə daxil olub. 1946-cı ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirib.[1][2][3]
Əmək fəaliyyəti
redaktəSeyid-Rza Mir Kərim oğlu institutda təhsil almaqla yanaşı, 1943-1946-cı illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında laborant vəzifəsində çalışıb. Universiteti bitirdikdən sonra təyinatla "Azneft" Birliyinin Turbin Qazma Trestinin Şərq kontoruna göndərilib. O, burada mühəndis, sahə rəisi, istehsalat-texniki şöbəsinin rəisi və baş mühəndis vəzifələrini icra edib.[2]
1943-cü ildə həmin idarə Seyid-Rza Kərim oğlunun rəhbərliyi ilə Köhnə Bilgəh burnunda 2550 metr dərinliyi və 800 metrdən artıq əyrintisi olan bir quyu qazıb. Bu o zaman dünya rekordu hesab edilirdi və gənc mütəxəssisin böyük uğuru kimi qiymətləndirilirdi. 1949-1950-ci illərdə Seyid-Rza idarənin baş mühəndisi kimi yeni açılmış "Kürkən-dəniz" yatağında istismar qazmasına rəhbərlik edib.[2][3]
Seyid-Rza Mir Kərim oğlu 50-ci illərin əvvəllərində Dənizdə İstismar Quyularının Qazılması İdarəsində baş mühəndis kimi çalışıb. Sonralar "Neft Daşları" yatağının kəşf edilməsi və burada istismar quyularının qazılmasının təşkil olunması ilə əlaqədar Neft Daşları Qazma İdarəsində baş mühəndis kimi məsul bir vəzifəyə irəli çəkilib. O, burada çalışarkən maili quyuların turbin üsulu ilə qazmanın təkmilləşdirilməsində böyük işlər görüb. Onun bu sahədə apardığı nəzəri tədqiqatları mürəkkəb şəraitdə bir sahədən quyuların topa qazılmasına imkan verib. Bundan başqa, onun tədqiqatları və tövsiyələrinin nəticəsində dünya təcrübəsində ilk dəfə olaraq "Neft Daşları" yatağında qrifonların əmələ gəlməsinin qarşısı alınıb.[2][3]
1958-ci ildə Seyid-Rza Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Neftçıxarma İnstitutuna baş mühəndis, direktor müavini təyin olunur. O, burada qazma şöbəsinin yenidən qurulması və genişləndirilməsi ilə ciddi məşğul olur. 1959-cu ildə Seyid-Rza "Azneft" Birliyinin rəis müavini təyin edilir. Seyid-Rza "Kürkən-dəniz", "Neft Daşları", "Bahar", "Səngəçal-dəniz", "Kürsənki", "Kürovdağ", "Qarabağlı", "Mişovdağ", "Muradxanlı" və b. yataqların kəşfində bilavasitə iştirak edib.[2][3]
Seyid-Rza Mir Kərim oğlu 1961-ci ildən Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Qazma İnstitutunda direktorun müavini, 1971-Ci ildən Az.NSETLİ-nin direktorun birinci müavini, 1975-1992-ci illərdə Az.NSETLİ-nin direktoru vəzifəsində müvəffəqiyyətlə çalışmışdır. O, burada 10 il müddətində 267 müəlliflik şəhadətnaməsi alınmasına və onlann istehsalata tətbiqinə müvəffəq olmuşdur. Məhz bu dövrdə institut əldə etdiyi elmi-texniki və səmərəli elmi kadrların yetişdirilməsi sahəsindəki nailiyyətlərinə görə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni ilə təltif olunub.[3]
Sonralar Seyid-Rza yeni yaradılmış "Azneftkəşfiyyat" trestinə direktor təyin olunub. Burada onun rəhbərliyi ilə qazma məhlulunun kimyəvi işlənməsində, qoruyucu kəmərin quyu lüləsinə buraxılmasında, yerli texnologiyaların tətbiqində səmərəli işlər görülüb və bunun nəticəsində daha yüksək iqtisadi göstəricilərə nail olunub.[2][3]
O, 1981-ci ildən AzEA-nın "Neft və qaz quyularının qazılması" Problemləri üzrə Elmi Şuranın sədri olub, 1987-ci ildə SSRİ Ali Attestasiya Komissiyasının Neft-Qaz Problemləri üzrə Ekspert Komissiyasının üzvü seçilib.[3]
Professor Seyid-Rza Mir Kərim oğlu 20 kitab və monoqrafiyanın, 220-dən artıq elmi əsərin və 62 ixtiranın müəllifidir. Onun elmi rəhbərliyi ilə 43 texniki elmlər namizədi və elmlər doktoru yetişdirilib. O, keçmiş SSRİ Nazirlər Soveti yanında Ali Attestasiya Komitəsinin Neft və Qaz Yataqlarının Neft və Qaz Problemləri üzrə Ekspert Komissiyasının üzvü olub. Həmçinin ADNSU-da Elmi Dərəcələr Verilməsi üzrə İxtisaslandırılmış Şuranın və Texnoloji Problemlər üzrə Elmi Şuranın üzvü, Azərbaycan Respublikası Yanacaq-Enerji Kompleksi Şurasının və Azərbaycan Neft-Qaz Sənayesi Elmi-Texniki Cəmiyyətinin Rəyasət Heyətinin üzvü, Respublika EA və Texnika Komitəsinin Sənaye Mülkiyyətinin Mühafizəsi Problemləri üzrə Şuranın sədri olub.[1][2][3]
Uzun illər "Azərbaycan neft təsərrüfatı" jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, baş redaktoru olduğu dövrdə jurnalın redaksiyasına qabaqcıl elm xadimlərini, tanınmış ziyalıları, məşhur neftçiləri cəlb edib. O, neft sahəsində "qiymətli tapıntı", "əlçatmaz ulduz", "adı böyük hərflərlə yazılan insan" adlandırılırdı.[3]
Elmi fəaliyyəti
redaktəSeyid-Rza Mir Kərim oğlunun elmi fəaliyyətində qazma texnologiyası əsas yeri tuturdu. Onun bu sahədəki elmi kəşflərinin əksəriyyəti özünün geniş praktiki tətbiqini tapıb. Onun ilk axtarışları turbin və maili qazma üsulları texnologiyasının təkmilləşdirilməsinə aiddir. Alim tərəfindən aparılmış tədqiqatlar "Neft Daşları" yatağında qrifonların və kəmərarxası təzahürlərin əmələ gəlməsi səbəblərinin öyrənilməsinə və sonralar bu nəticələrin "Azneft", Krasnodameft və Türkmənneft birliklərinin bir sıra yataqlarında tətbiq olunmasına təkan verib. "Neft və qaz quyularının qazılması zamanı qrifonlanın əmələ gəlməsi" monoqrafiyası müəllifin bu sahədə uzun illər apardığı fundamental tədqiqatların nəticəsi kimi çox qiymətlidir. Göstərilən məsul vəzifələrdə işlədiyi dövrdə qazmanın, neftçıxarmanm aktual-nəzəri və praktiki məsələlərinə müntəzəm maraqlanır və onların həlli üçün fundamental elmlərin nəticələrindən məharətlə istifadə edirdi.[2][3]
Məhz bu sahədə müəllif ilk dəfə qazma zamanı hidroyanlmanın mümkünlüyü haqda mülahizə söyləyib. Bu işlərin nəticəsi əsasında o, 1958-ci ildə uğurla dissertasiya müdafiə etmiş və texnika elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. 1962-ci ildə Seyid-Rza müvəffəqiyyətlə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. Həmin ildə onun "Mürəkkəb şəraitdə dərin quyuların qazılması texnologiyası" adlı kitabı çapdan çıxıb və mütəxəssislərin böyük marağına səbəb olub. Elə həmin ildə Seyid-Rza Mir Kərim oğluna professor adı verilib. O, 1980-ci ildə neft-qaz yataqlarının işlənməsi ixtisası üzrə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü seçilib.[1][2]
Azərbaycan neft elmini xaricdə ləyaqətlə təmsil etmiş Seyid-Rza neft və qaz quyularının qazılması üzrə beynəlxalq konqres və müşavirələrin, qaz konqreslərinin, VIII Ümumdünya Neft Konqresinin iştirakçısı olub. Seyid-Rzanın nəzəri, eksperimental və mədən tədqiqatları əsasında "Dərin quyuların dayanıqlığı məsələləri", "Böyük dərinliklərə qazılan quyularda dağ süxurlarının dayanıqlığı", "Qazma prosesləri kinetikasında mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınması" və s. kitabları yaranıb. Bununla yanaşı, alimin və onun aspirantlarının çoxsaylı əsərləri qazma alətinin tutulması səbəbinin araşdırılmasına, onun qarşısının alınması və aradan qaldırılmasında texniki vasitələrin və texnologiyanın işlənib tətbiq edilməsinə həsr edilib. Alimin rəhbərliyi ilə neft-qaz yataqlarının yenitexnologiya üzrə üfüqi və şaxəli-üfüqi quyular vasitəsilə işlənmənin tədqiqatlarına başlanılıb. Bəzi yataqlar üçün işlənmiş texnoloji sxemlərin tətbiqi hasilat quyularının məhsuldarlığını 5-6 dəfə artırıb.[2][3]
Seyid-Rza Kərim oğlu qazma sahəsində nəinki Azərbaycanda, həmçinin keçmiş SSRİ məkanında, xarici ölkələrdə də görkəmli alim, nüfuzlu mütəxəssis kimi tanınıb. O, Hindistanda, Əlcəzairdə, Albaniyada, İranda, Macarıstanda, ABŞ-da Azərbaycan neft elmini layiqincə təmsil edib.[2][3]
Mükafatlar
redaktəSeyid-Rza Kərim oğlu 1963-cü ildə "Azərbaycan SSR-nin Əməkdar ixtiraçısı", 1989-cu ildə isə "SSRİ-nin Əməkdar ixtiraçısı" fəxri adına layiq görülüb. O, iki "Şərəf nişanı" ordeni, "Əməkdə fərqlənməyə görə", "Fədakar əməyə görə" medalları, "Fəxri neftçi", "Neftçıxarma əlaçısı","Yataqlari ilk dəfə kəşf edən" döş nişanları ilə təltif olunub. Habelə alim Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin iki fəxri fərmanı, Neft Sənayesi Nazirliyinin fəxri fərmanı, İ.M.Qubkin adına fəxri fərman və mükafatla təltif olunub.[1][3]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 "Seyid-Rza Mir Kərim oğlu" (Azərbaycan). science.gov.az. 21.09.2021 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 "Qara qızılın kəşfiyyatçısı - Seyid Rza". milliarxiv.gov.az. 2022-04-11. 2023-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Bayram Bayramov. Neft Daşları — tufanlar qoynunda həyat