Vikipediya

Seyya Stoyka

Seyya Stoyka ing. Ceija Stojka (23 may 1933[2] – 28 yanvar 2013[3][2], Vyana[1]) Avstriyadan olan rəssam, aktivist və musiqiçi, Holokostdan xilas olan qaraçı.[4]

Seyya Stoyka
Ceija Stojka
Ceija Stojka 2008
Ceija Stojka 2008
Doğum tarixi
Vəfat tarixi (79 yaşında)
Vəfat yeri
Milliyyəti Avstriyalı
Vətəndaşlığı Avstriya
Fəaliyyəti rəssam
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

redaktə

Stoyka 1933-cü ildə Ştiriyanın alm. Kraubath an der Mur‎ şəhərində anadan olmuşdur. Anası Mariya "Sidi" Riqo Stoyka və atası Karl "Vakkar" Horvatın altı uşaqlarından beşincisi idi.[5] Onun iki qardaşı, Karl "Karli" Stoyka və Cohan "Monqo" Stoyka da yazıçı və musiqiçi idilər.

Ailə Roma-Katolik kilsəsi lovari adlanan qaraçı xalqının alt qrupundan idi - ata tərəfdən Baqareşçi qəbiləsinin üzvləri və ana tərəfdən Giletçi qəbiləsinin üzvləri.[5] Stoykalar at tacirləri idilər, onların karvanı qışı Vyanada, yayı isə Avstriyanın çöllərində səyahət edərək ailələrinin 200 illik ənənələrini qoruyub saxlamışdılar.[6] Anası və beş qardaşdan dördü ilə birlikdə Holokostdan və Auşvitz həbs düşərgəsindən, eləcə də Ravensbrük həbs düşərgəsindən və Bergen-Belzendən xilas ola bilmişdi. Atası Daxau həbs düşərgəsinə, daha sonra Şloss Hartheymə göndərildi və orada öldürüldü. Onun kiçik qardaşı Ossi 1943-cü ildə "Zigunerfamillienlager" toplama düşərgəsində Auşvitzdə vəfat etdi.[5]

Stoyka sağ qalan doğmaları ilə 1945-ci ildə ingilislər tərəfindən Bergen-Belzendən azad edilərək Vyanaya qayıtdılar. Seya on iki yaşında məktəbə getməyə başladı.[5]

Stoykanın 1949-cu ildə bir oğlu və 1951-ci ildə isə bir qızı dünyaya gəldi. Caz musiqiçisi olan oğlu Jano 1979-cu ildə narkotik alüdəçiliyindən öldü. Stoyka 1984-cü ilə qədər dolanışığını bazarlarda qapı-qapı parça satmaqla, eləcə də kilim satmaqla qazanırdı. Daha sonra yazıçı, rəssam, müğənni və ictimai fəal kimi Vyanada yaşayıb.[5]

1992-ci ildə o, bütün Avropada qaraçıların əziyyət çəkdiyi ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizədə söz sahibi olmaqla yanaşı, qaraçı və Sinti soyqırımının tanınması üzrə Avstriyanın öndə gedən aktivistlərindən biri oldu.[7]

Seya Stoyka 2013-cü ildə 79 yaşında Vyanada vəfat etdi.

Əlyazmaları

redaktə

Stoyka üç tərcümeyi-hal yazdı. Birincisi, "Biz təcriddə yaşayırıq: Romninin xatirələri" 1988-ci ildə nəşr olunub və Avstriya qaraçı xalqına nasistlərin zülmü ilə bağlı məsələləri ictimaiyyətə çatdıran ilk məşhur əsərlərdən biri olmuşdur. Nəşr öz mövzusu ilə ictimaiyyətin böyük diqqətini çəkə bildi.[8] O, "Bu Dünyada Səyahətçilər" (1992) və "Yaşadığımı xəyal edirəm - Bergen-Belzendən azad oldum" (2005) əsərlərində həmin mövzunun davamınıı çatdırdı. Hər üç kitab redaktor qismində Karin Bergerin köməyi ilə nəşr olunmuşdur.[9]

 
Avstriyanın Vyana şəhərində Seyya Stoyka üçün xatirə lövhəsi.

Stoykanın iki qardaşı, Karl və Monqo Stoyka da ailələrinin nasistlər tərəfindən təqibi ilə bağlı acı xatirələri haqqında tərcümeyi-hallar dərc etdilər.[9] Ailənin dördüncü övladı olan Karl Stoykanın 1994-cü ildə alm. Auf der ganzen Welt zu Hause‎ adlı nəşri işıq üzü gördü. Digər qardaşı Monqo Stoyka 2000-ci ildə Osterreyxdə Papierene Kinder: Gluck, Zerstorung und Neubeginn einer Roma-Femilie adlı kitabını nəşr etdirdi. Nəzərə alsaq ki, Avstriya qaraçılarının yalnız 18%-i nasistlərin təqibindən sağ çıxmışdır o zaman bu üst-üstə düşən tərcümeyi-hallar sağ qalmış ailə üzvlərinin xatirələrini müqayisə etmək və böyük tarixi hadisənin ayrı və ümumi təcrübələrini nəzərdən keçirmək üçün əsas yazılı mənbələrdəndir.[10]

Seya Stoykanın bir neçə kitabının redaktoru olan Avstriya yazıçısı Karin Berger [11] həm də kinorejissor kimi də tanınır və o, Seya Stoyka-nın həyat və yaradıcılığına dair iki sənədli film çəkmişdir:

  • Ceija Stojka, Avstriya 1999, 85 dəq. [12]
  • Unter den Brettern hellgrünes Gras Avstriya 2005, 52 dəq.[13]

Stoyka 2013-cü ildə Holokostdan sağ çıxmış bir neçə qeyri-yəhudi haqqında "Bizi Unutma" sənədli filmində də nümayiş etdirilir.[14]

İncəsənət

redaktə

Stoyka 56 yaşında barmaqları və diş çubuğu kimi qeyri-ənənəvi rəsm üsulundan istifadə edərək rəsm çəkməyə başladı. O, karton, şüşə qablar, açıqcalar və s. əlinə düşən hər şeylə işləyirdi.[15]

Onun əsərləri alman ekspressionizminə və xalq sənətinə əsaslanırdı və çox zaman ölüm düşərgələrinin təsvirini nümayiş etdirirdi.[16] 2014-cü ildə retrospektiv sərgidə onun yaradıcılığı iki dövrə bölünərək təsvir edildi.[17] Birinci dövr ölüm düşərgələri ilə bağlı xatirələrini təsvir edir və əsasən ağ-qara mürəkkəblə və nisbətən az yağlı boya ilə çəkilmiş rəsmlərdən ibarətdir. İkincisi isə "Parlaq dövr" - təbiətin, mənzərələrin, qaraçı rəqslərinin və ailənin rəngarəng yağlı boya rəsmlərini əhatə edir.

Onun əsərləri bütün Avropada, Yaponiyada və ABŞ-da nümayiş etdirilib.[18]

O, həmçinin Qaraçı mahnılarından ibarət "Me Diklem Suno" (Mən xəyal etdim) adlı CD yazdırmışdı.[19]

2018-ci ildə Seya Stoyka Beynəlxalq Fondu yaradıldı. Fransada (Marsel, Paris) Antuan de Qalbert Fondunun və Avstriya Mədəniyyət Forumunun dəstəyi ilə hazırlanmış "Əsrin qaraçı rəssamı Seya Stoyka" adlı sərgilər Fondun yaradılmasına ilham vermişdi. Fond Seya Stoyka işinin beynəlxalq səviyyədə tanınmasına və təbliğinə töhfə verən şəxsiyyətləri toplayır və onun rəssamlıq və digər əsərlərinin Avropa, Yaponiya və ABŞ-da öyrənilməsinə və sərgilənməsinə səbəb olub. Bu, bir sıra fədakar kuratorların, ekspertlərin, alimlərin sayəsində mümkün olmuşdur.[20]

Mükafatları

redaktə
  • Wir leben im Verborgenen adlı siyasi kitabına görə Bruno Kreyski mükafatı (1993)
  • Cozef Felder Mükafatı (2000)
  • Vyana Federal Dövləti tərəfindən təltif edilən xidmətə görə qızıl medal (2001) [7]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118842579 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  2. ↑ 1 2 The Fine Art Archive. 2003.
  3. ↑ Autorin und Malerin Ceija Stojka gestorben.
  4. ↑ derStandard.at. "Roma-Künstlerin Ceija Stojka gestorben - Literatur - derStandard.at › Kultur". Derstandard.at. 2018-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-29.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 68.
  6. ↑ "Holocaust Encyclopedia: Ceija Stojka". United States Holocaust Memorial Museum. March 8, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 5, 2016.
  7. ↑ 1 2 Ceija Stojka : une artiste rom dans le siècle = a Roma artist in the century. Lyon. 2018. ISBN 9782849754962. OCLC 1028664782.
  8. ↑ "Romani author and painter Ceija Stojka has passed away - Romea.cz". www.romea.cz. 2022-04-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-05.
  9. ↑ 1 2 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 64–86.
  10. ↑ Freund, Florian, Gerhard Baumgartner, and Harald Greifeneder. Vermogensentzug, Restitution und Entschadigung der Roma und Sinti. Wien, Munchen: Oldenbourg Verlag, 2004 (p. 53)
  11. ↑ "Karin Berger". 2024-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-24.
  12. ↑ "Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka". 2024-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-24.
  13. ↑ "Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka Unter den Brettern hellgruenes Gras". 2024-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-24.
  14. ↑ "Roma Holocaust survivor and artist Ceija Stojka dies". BBC News. 30 January 2013. 30 January 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2013.
  15. ↑ Galloway, Anne. "The Art of Remembering". Seven Days. 2015-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-05.
  16. ↑ "Roma Holocaust survivor and artist Ceija Stojka dies - BBC News" (ingilis). 2013-01-30. 2015-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-05.
  17. ↑ liw.hu, LIW Intermedia -. "CEIJA STOJKA - Gallery8". gallery8.org. 2016-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-05.
  18. ↑ "Ceija Stojka (Chaya Stoyka) | Holocaust Memorial Day Trust". hmd.org.uk. 2016-03-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-05.
  19. ↑ "Me Diklem Suno (Ich Hatte Eine...)". Amazon (company). 2020-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-30.
  20. ↑ "Ceija Stojka International Fund". ceijastojka.org. 2022-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-20.

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Seyya_Stoyka&oldid=7577124"