Slavoniyada barokko qəsrləri

Slavoniyada Barokko qəsrləri — XVII-XIX əsrlərə aid Barokko üslubunda tikilmiş nüfuzlu zadəgan ailələrinə aid evlər.

Slavoniyanın tarixi

XVII əsrdən başlayaraq Slavoniya 4 çay arasında yerləşirdiː Drava, Dunay, Sava və İlova çayları. XVII əsrdə Slavoniya yuxarı və aşağı (türk) Slavoniyasına ayrılırdı. Daha sonra Slavoniya İlova çayından qərbə doğru Xorvat Zaqoryesinə qədər olan ərazini əhatə edən Yuxarı Slavoniyaya (Slavonia superior) və bu gün Slavoniya adı ilə tanıdığımız eyni adlı əraziyə — İlova çayından şərqə doğru yerləşən Aşağı Slavoniyaya və ya türk Slavoniyasına bölündü. Yuxarı Slavoniya üçün Xorvatiya adı daim qorunub saxlanıldı. Aşağı Slavoniya isə bu gün Slavoniya adı altında tanınan ərazi kimi qaldı. Slavoniyanın azad edilməsi 1683-cü ilə təsadüf edir. Avstriyanın Osmanlılar üzərində Vyana altında qazandığı qələbədən sonra Slavoniyanın azad edilməsinə başlanıldı. XVIII əsrin əvvəllərindən Slavoniyada ikili hakimiyyət mövcud idiː vətəndaş və hərbi hakimiyyət. Tezliklə vətəndaş və ya qadağan edilmiş hakimiyyət zonasında çoxsaylı feodal malikanələri yaranmağa başladı. Bu malikanələrin sahibləri həm xarici, həm də yerli zadəganlar idilər. Türklərin bu ərazilərdən çıxarılmasından sonra malikanələri bərpa etmək və münasibətləri (əlaqələri) türk işğalına qədər olan formada nizama salmaq lazım olurdu, amma demək olar ki tanınmış ailələr yox idi. Slavoniyada malikanələrə malik olmuş köhnə aristokratik ailələrin yeri dəyişdirilmişdi (köçürülmüşdülər) və ya ölmüşdülər, onların malikanələri isə tez-tez dağılırdı.

Vyana məhkəməsinin həddən artıq pis vəziyyətinə görə iddia edirdi ki, guya Slavoniya imperator ordusu tərəfindən azad edilmişdir və buna görə bütün ərazi imperatorun sərəncamında idi. Heç kəs belə boş torpaqları almaq istəmirdi. İmperator sarayı kilsənin ianəsi (bağışlaması) kimi malikanələri hədiyyə etməyə başladı. XVIII–XIX əsrlərdə bütün Slavyan malikanələri nisbətən böyük idi, amma onlar Xorvatiya Banskasındakı malikanələrdən daha kiçik idilər.

XIX əsrinin sonunda əsasən almanlara və macarlardan ibarət xarici əyanlar malikanələrin ümumi ərazisinin yarısından çoxuna sahib idilər. İkinci yeri imperator sarayı, kilsə və ya dünyəvi lordlar tuturdu.

Ən yeni əyanlar 1806-cı ildən sonra Birinci dünya müharibəsinin sonuna kimi formalaşdı, Avstriya və Macar-Xorvat əyanlara bölünürdü. Bu titul kralın və vətənin müdafiəsində göstərilən xidmətə görə mükafat kimi kraldan alınırdı.

Slavoniyada quruculuq

Qəsrlər adətən yaşayış məntəqələrindən kənarda inşa edirdilər. Bu qəsrlər təsərrüfat tikililəri və cah-cəlallı bağ və parkları olan malikanələr idi. Hər bir qəsrin təyinatı onun xarici görünüşünü və daxili planlaşdırılmasını müəyyən edirdi. Barokko elementlərindən istifadə edilirdiː bəzəkli dekorativ fasadlar, heyranedici pilləkanlar, təntənəli şəkildə bəzədilmiş zallar və buna bənzər digər tikililər. Kuriyalar memarlıq üslubu baxımından daha ciddi tikinti formasına malik idi, nəinki qəsrlər. Kuriyalar aşağı təbəqədən olan kəndli zadəganların, pastorların və ya kanoniklərin evləri idi. Onlar adətən hansısa malikanənin mərkəzi olurdular. XVIII əsr boyunca bugünkü Slavoniyada barokko üslubunda olan çoxlu sayda qəsrlər və malikanələr bina edilib. Slavoniya ortaəsr memarlıq irsi və çoxsaylı möhkəmləndirilmiş feodal şəhərləri ilə xarakterizə olunur. Həmin şəhərlərin bəziləri sonradan genişlənib qəsrlərə çevrilirdi. Müdafiənin ən vacib elementləri bəlli hündürlüyə malik olan qüllənin varlığı və ətrafının su doldurulmuş xəndəklə əhatə edilməsi idi. XVI əsrin əvvəllərində, xüsusilə də 1526-cı il Mohaç döyüşündən sonra hərbi məntəqələr və qəsrlər tikilməyə başlandı ki, onların da kənarlarında dördkünc planda qüllələr və mərkəz hissələrdə daxili həyətlər olurdu. XVII-XVIIII əsrlərdə dövrün memarlığı Osmanlı işğalı zamanı dağıntılara məruz qaldı və yeni kilsələr, monastrlar və qəsrlər tikildi. 1683-cü ildə Vyana altında Osmanlıların Avstriyaya məğlubiyyətindən, Slavoniyanın azad edilməsindən, türklərin Sava çayından cənuba doğru qovulmasından sonra XVII əsrin sonu-XVIII əsrin əvvəllərində Xorvatiyada qəsr və malikanələrin inşasına başlanıldı. Slavoniya həmin vaxtı böyük tikinti sahəsini xatırladırdı. XVIII əsrdə Slavoniyada feodal mülklərinin sahibləri əsasən Slavoniyada yaşamayan xaricilər idi. Buna görə də həmin feodallara təmsilçi qəsrlər gərək deyildi.

Slavoniyada barokko üslubunda tikilən qəsr və malikanələr

• Daruvarda Yankoviçin qəsri;
• Beloyedə şahzadə Yevgeni Savoyskinin qəsri;
• Vukovaredə Elts qəsri;
• Kutevdə Turkoviçi qəsri;
• Valpovoda Prandau-normann qəsri;
• İlotsidə Odeskalçi qəsri;
• Dardada Esterxazi qəsri;
• Virovititsada Şaumburq-Lippe və ya Peyaçeviç qəsri;
• Naşitsedə Peyaçeviç qəsri;
• Donj-Miqolyatsidə Maylat və ya Hilleprand fon Prandau qəsri;
• Çernik bələdiyyəsində Çernik qəsri;
• Feriçantsyaxda Mixalıç kuriyası;
• Slavonski Brod şəhərində Brod qalası;
• Knyejev qəsri;
• Dyakovoda kaptolski kanonik kuriyası;
• Nuştaridə Qosso-Şandor-Xuen qəsri.