Sudoçe gölü
Sudoçe, Sudoçe körfəzi[1] (özb. Sudochye ko‘li/Судочье кўли, qaraq. Sudochye ko‘li/Судочье көли) — Özbəkistanın tərkib hissəsini təşkil edən Qaraqalpaqıstanın Muynak rayonu ərazisində yerləşən göl. Amudərya çayının deltasında, dol sahilə yaxın ərazidə yerləşir. Suyun səviyyədinin azalması ilə əlaqədar olaraq bir-biri ilə əlaqələnən göllər sisteminə çevrilmişdir.
| Sudoçe | |
|---|---|
| özb. Sudochye ko‘li, qaraq. Sudochye ko‘li | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 53 m |
| Sahəsi | 333 km² |
| Orta dərinliyi | 1,5 m |
| Axan çay | Yoxdur |
| Şəffaflığı | 3-4 m |
| Yerləşməsi | |
| 43°30′24″ şm. e. 58°24′45″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafi xüsusiyyətləri
redaktəSudoçe gölü nə zamansa böyük bir ərazini əhatə edirdi. O deltanın ən böyük gölü idi. Göl dayazlığı ilə seçilirdi. Üstəlik demək olar ki, Aybuüir çökəkliyini tam örtürdü. Gölün mövcuddluğu Aleksey İvanoviç Butakovun tərtib etdiyi (1848-1849) dəniz xəritədində göstərilirdi. Burada gölün adı Aybuqir və ya Laudan olaraq göstərilirdi. Göl Aral dənizindən 24 km cənub-şərqdə yerləşirdi.[1] Qərb sahillərini Üstyurd platosu əhatə edir.
Əvvəllər Sudoçe göle Amudəryadan gələn Rauşan və Premuzyak qolları ilə birləşirdi. Göldən isə Aral dənizinə bir qol axırdı. Gölün su səhtinin sahəsi 350 km² təşkil edirdi. Onun hətta uzunluğu 250 km, eni isə orta hissədə 15 km olmuşdur. Orta dərinliyi 2 metr təşkil edirdi. Minerallaşma suyun daxil olmasından asılı olaraq 0,6-1,7 ‰ arasında dəyişirdi. Buradan il ərzində 2000 t balıq yığılırdı. 1950-1970-ci illərdə Amudəryanın sularının intensiz suvarılmaya cəlbi iləqədar gölün səviyyəsidə azalmışdır. 1968-ci ildə gölün ərazisi kiçik göllərə bölünmüşdür. 1972-ci ildə sahəsi 96 km² təşkil etmişdir.
Ancaq drenaj-kollektorunun çəkilməsi ilə əlaqədar gölün sahəsi bərpa efilmişdir. Kunqrad kollektoru gölün əsas qidalandırıcısı rolunu oynadığından səviyyəsi və duzluğu bir-başa ondan asılıdır.
2006-cı ildə tərtib edilən ensiklopediyada gölün sahəsinin 333 km² olması qeyd edilir. Göl dəniz səviyyəsindən 53 m yüksəklikdə yerləşir. 1 litr suda minerallaşma 3-4 q təşkil edir. Orta dərinliyi isə 1,5 metrdir.
2008-ci il məlumatında isə gölün yerində dörd yeni gölün əmələ gəlməsini dildirilir: Akuşpa, Böyük Sudoçe, Karateren və Beqdulla-Aydin.[2]
Sidoçe gölünün idarə olunması üzrə komitə
redaktəBu komitəyə Dövlət "Qaraqslpaq-balıq" sıhmdar cəmiyyəti, Qaraqalpaq Respublikası Dövlət təbiət komitəsi, Qaraqalpaq Respublikası kənd və su təsərrüfatı komitəsi daxildir.[3]
Fauna
redaktəGöl ətrafənda ümumilikdə 230 növ quş yaşayır. Onlsrda 12 növü dünyada təhlükədə olan növ kimi qeydə alınmışdır. Miqrasiya edən su quşlarından 20 növü mövsüm ərzində 86 000 başa çata bilirlər. 1999-2005 illərdə göldə göydimdik ördəklərin 4000 başı müşahidə edilmişdir. Bu isə növün dünyada olan saylarının yarısı deməkdir.[4] Göydimdiklərin 50 növü, 3-30 arası cəhrayı qutan və 1-3 arası Ütəlgi qızılquş göl ətrafında yuva qurmuşdur.[5]
1991-ci ildə 50 hektar ərazisi olan Sudoçe yasaqlığı yaradılmışdır. 208-ci ildə mühüm ornitoloji ərazi kimi qeydə alınmışdır (IBA). Onum Ramsar konvensiyasına daxil edilməsi planlaşdırılır.
Ədəbiyyat
redaktə- И. С. Зонн, Михаэл Х. Гланц. Аральская энциклопедия. — М.: "Международные отношения", 2008. С. 181. (ст. "Судочий залив, Судочье озеро")
- И. С. Зонн, Михаэл Х. Гланц. Аральская энциклопедия. — М.: "Международные отношения", 2008. С. 113. (ст. "Комитет управления озера Судочье (КУОС)")
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 И. С. Зонн, Михаэл Х. Гланц. Аральская энциклопедия. — М.: «Международные отношения», 2008. С. 181. (ст. «Судочий залив, Судочье озеро»)
- ↑ И. С. Зонн, Михаэл Х. Гланц. Аральская энциклопедия. — М.: «Международные отношения», 2008. С. 53. (ст. «Большое судочье озеро»)
- ↑ И. С. Зонн, Михаэл Х. Гланц. Аральская энциклопедия. — М.: «Международные отношения», 2008. С. 113. (ст. «Комитет управления озера Судочье (КУОС)»)
- ↑ Агафонова Ю. "В столице обсудили состояние отдельных экосистем". Информационное агентство «Жахон» при МИД РУз. 2015-01-31. 2015-02-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-1-2.
- ↑ "Keysberq Е. Sudoçe gölü" (PDF). 2015-02-22 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-11-15.