Sulfoksidlər
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Sulfoksidlər – ümumi formulu R1R2SO olan üzvi birləşmələrdir.
Nomenklatura redaktə
Alitsiklik sulfoksidlərin adı, kükürd atomuna birləşən iki üzvi radikalın adının axırına "sulfoksid" sözünü əlavə etməklə düzəldilir, məsələn (CH3)2SO – dimetilsulfoksid, (C2H5)2SO – dietilsulfoksid. Tsiklik sulfoksidlərin adı müvafiq heterotsiklin adının axırına "oksid" sözünü əlavə etməklə düzəldilir, məsələn tiatsikloheksan-1-oksid.
Sulfoksid molekulalarının kimyəvi quruluşu redaktə
Sulfoksidlərin molekulasının quruluşu piramidanı xatırladır. Dimetilsulfoksid molekulası aşağıdakı xassələrə malikdir: Sulfoksidlərin İK-spektrlərində 1050–1060 SM−1 sahəsində olan udulma zolağı sulfoksidləri xarakterizə edir və S=O rabitəsinə uyğun gəlir.
Rabitənin uzun. S=O | 0,147 нм |
---|---|
Rabitənin uzun. S-C | 0,182 нм |
Rabitənin uzun. C-H | 0,108 нм |
Fiziki xassələri redaktə
Sulfoksidlər rəngsiz, az uçucu maye və ya kristallik maddələrdir. Əksər üzvi həlledicilərdə həll olur. Kiçik radikallı sulfoksidlər suda həll olur. Bəzi sulfoksidlərin fiziki xassələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir:
Birləşmələr | Molekula kütləsi q/mol | Ərimə tempraturu °С | Qaynama temperaturu , təzyiqlə mm.Hg.st. |
---|---|---|---|
Dimetilsulfoksid | |||
Dietilsulfoksid | |||
Dibutilsulfoksid | |||
Difenilsulfoksid |
Kimyəvi xassələri redaktə
Sulfoksidlər zəif əsaslardır, qüvvətli turşularla (HCl, HBr, HNO3) R2SO∙HCl tipli duzlar əmələ gətirir; müxtəlif reagentlərin təsiri ilə məs. H2O2, sulfonlara qədər RR'SO2 oksidləşir; reduksiyaedicilərin təsiri ilə (LiAlH4, NaBH4, H2 Pd-un , dixlorboranın, üçxlorsilanın, Ph3P və b.) sulfidlər RR'S əmələ gətirir. Sulfoksidlərin aminlərin və amidlərin törəmələri ilə kondensləşməsi sulfimidlərin RR'S=NR (R-alkil, aril) alınması ilə nəticələnir. Sulfoksidlərin nukleofil xüsusiyyətə malik olması, onların asanlıqla alkoksi-, hidroksisulfon əmələ gətirməsində özünü göstərir və bundan da benzil- və allilhaiogenidlərin və ya tozilatların oksidləşməsində istifadə olunur.
Alınması redaktə
Sulfoksidlər adətən müvafiq sulfidlərin oksidləşməsi yolu ilə alınır. Oksidləşdirici kimi turş mühitdə hidrogen peroksid, azot oksidləri, hipoxlorid və digər oksidləşdiricilərdən istifadə olunur.
Mənbə redaktə
- Химическая энциклопедия в пяти томах. Пол — Три. — М.: "Большая Российская Энциклопедия", 1995. — Т. 4. — ISBN 5-85270-092-4.
- Общая орг. химия, пер.с. англ., том 5 Москва,1983, с. 253–318. А.Ф. Елеев.