Supra (ziyafət)
Supra (gürc. სუფრა) — Gürcü sosial mədəniyyətinin mühüm hissəsi olan ənənəvi gürcü ziyafəti. Supra, milli mətbəxin və şərabın istehlakı, tostların hazırlanması və polifonik mahnıların ifa edilməsi ilə yeməyin sırasını birləşdirən ziyafət ənənəsidir.
Supra ənənələri gürcü sosial mədəniyyətinin mühüm hissəsi kimi 2017-ci ildə Gürcüstanın Qeyri-Maddi Mədəni İrs siyahısına daxil edilib.[1][2]
Ənənəvi olaraq ziyafətin əsas iştirakçıları iştirakçılar kişilərdir, qadınlar ikinci dərəcəli, köməkçi rollarda olurlar (xüsusilə də yeməklərin hazırlanmasına gəldikdə).[3]
Etimologiya
redaktəGürcü dilində "supra" hərfi mənada "süfrə örtüyü" deməkdir. Söz farsca sofre, türkcə isə süfre sözündən götürülmüşdür.[4][5] Kartli şarlığının tərkibində yerləşən Tiflisdəki (indiki Tbilisi) gürcü məhkəməsi Səfəvi hökmdarlığı dövründə Səfəvi adət-ənənələrindən olan mərasim adətlərinin və terminologiyasının əhəmiyyətli bir hissəsini istifadə edirdi. Məhz bu tarixi dövrdə bu termin gürcü lüğətində öz yerini tapır.[4]
Qaydalar
redaktəÖlçüsündən və növündən asılı olmayaraq, supra həmişə bayram zamanı müxtəlif tostlar deyə bilən tamada tərəfindən idarə olunur. Tamada ziyafət qonaqları və ya ev sahibi tərəfindən seçilir. Uğurlu bir tamada böyük ritorik bacarıqlara sahib olmalıdır və sərxoşluq əlamətləri göstərmədən çox miqdarda spirtli içki içə bilməlidir.[6][7][8]
Yemək zamanı tamada ziyafətə başlayır və bir mövzü təklif edir. Sonra tamada təklif etdiyi mövzu haqqında uzun-uzadı danışır. Qonaqlar qədəhlərini qaldırırlar, amma içmirlər. Tamada danışdıqdan sonra, tost demək növbəsi saat yönünün əksinə (sağa) davam edir. Danışmaq istəyən növbəti qonaq stəkanını qaldırır, uzadır və sonra stəkanını boşaltır. Əgər qonaq danışmaq istəmirsə, onlara xüsusi təsir göstərən bəzi sözlərdən sonra qədəhindən içə bilər.
Tost zamanı yemək tamamilə münasibdir, lakin danışmaq xoşagəlməzdir. Mövzu haqqında danışmaq istəyən hər kəs bunu etdikdən sonra tamada yeni tost təklif edir və dövr yenidən başlayır. Bəzi məşhur ənənəvi mövzular arasında Allaha, Gürcüstana, ailəyə, Allahın anasına, müxtəlif müqəddəslərə, dostlara, əcdadlara və s. deyilən tostlar var. Bununla belə, hər bir tostun mövzusu tamadaya aiddir, o, öz tostlarını hadisəyə uyğunlaşdıra bilməlidir.
Tostlar
redaktə- Rəbbin izzəti üçün; Rəbbə həmd olsun (gürc. დიდება უფალს — dideba upals ; უფლის დიდება ყოფილიყოს — uplis dideba kopilikos)
- Sülh üçün (მშვიდობას გაუმარჯოს — mşvidobas qaumardjos)
- Ailə üçün (ჩვენ ოჯახებს გაუმარჯოს — çven ocaxebs qaumardjos)
- Vətən üçün (სამშობლოს გაუმარჯოს — samşoblos qaumardjos)
- Gürcüstan üçün (საქართველოს გაუმარჯოს — sakartvelos qaumardjos)
- Valideynlər üçün (მშობლებს გაუმარჯოს — mşoblebs qaumardjos)
- Qardaşlar və bacılar üçün (დედ-მამის შვილებს გაუმარჯოს — ded-mamis shvilebs qaumardjos)
- Əcdadlar üçün (წინაპრების მოგონება — tsinaprebis mogoneb)
- Gedənlər üçün (წასულების გახსენება — tsasulebis qaşeneba)
- Sevgi üçün (სიყვარულს გაუმარჯოს — sikvaruls qaumardjos)
- Qadınlar üçün (მანდილოსნებს გაუმარჯოს — mandilosnebs qaumardjos)
- Analar üçün (დედებს გაუმარჯოს — dedebs qaumardjos)
Tost söylənməmişdən əvvəl ailə tarixi, incəsənət, din və həyat və ölüm haqqında müzakirələrə toxunan uzun bir giriş ola bilər.
İstinadlar
redaktə- ↑ "არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა" [Qeyri-Maddi Mədəni İrs] (PDF) (gürcü). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 26 October 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 may 2024.
- ↑ "UNESCO Culture for development indicators for Georgia (Analytical and Technical Report)" (PDF). EU-Eastern Partnership Culture & Creativity Programme. oktyabr 2017. 82–88. 26 October 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 may 2024.
- ↑ Linderman, Laura Joy. "The Gendered Feast: Experiencing a Georgian Supra". Anthropology of East Europe Review. 29 (2). 2011: 22–50.
- ↑ 1 2 Perry, John R. Persian during the Safavid Period: Sketch for an Etat de Langue // Melville, Charles (redaktor). Safavid Persia: The History and Politics of an Islamic Society (ingilis). I.B. Tauris & Co Ltd. 1996. səh. 277.
- ↑ Tuite, K. The Autocrat of the Banquet Table: the political and social significance of the Georgian supra // Vamling, K. (redaktor). Language, History and Cultural Identities in the Caucasus. Papers from the conference, June 17-19 2005, Malmö University (PDF) (ingilis). Malmö: Dept. of International Migration and Ethnic Relations, Malmö University. 2010. 9–35. ISBN 978-91-7104-088-6. 2024-02-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-25.
- ↑ Mühlfried, Florian. Postsowjetische Feiern: Das Georgische Bankett im Wandel (alman). Stuttgart: ibidem-Verlag. 2006.
- ↑ Manning, Paul. Semiotics of Drink and Drinking (ingilis). New York: Continuum. 2012. ISBN 9781441160188.
- ↑ Muehlfried, Florian. "Sharing the same blood – culture and cuisine in the Republic of Georgia". Anthropology of Food (S3). 2008. doi:10.4000/aof.2342. 2 June 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 may 2024.