Syerra-Leone üzrə Xüsusi Məhkəmə
Syerra-Leone üzrə Xüsusi Məhkəmə (ing. Special Court for Sierra Leone; qıs. SCSL) — Syerra-Leone Hökuməti və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən birgə həyata keçirilən bir məhkəmə orqanı, beynəlxalq müharibə dövründə, 30 noyabr 1996-dan bu yana Syerra-Leonedə törədilmiş beynəlxalq humanitar hüququ və Syerra-Leonenin milli hüququ pozuntularından məsul olanları mühakimə etmək. Məhkəmənin iş dili — ingilis dilidir. Məhkəmənin daimi oturacağı Haaqada və Nyu-Yorkda əlavə ofisləri olan Fritaundur[1]
| Syerra-Leone üzrə Xüsusi Məhkəmə | |
|---|---|
| Special Court for Sierra Leone | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Ölkə |
 Syerra-Leone |
| Yeri | |
| Yaranma tarixi | 2002 |
| Hakimlik müddəti | 3 il |
| Sədr | Şirin Evis Fişer |
| (ing.) | |
Xüsusi Məhkəmə, qarışıq (hibrid) beynəlxalq cinayət məhkəmələri kateqoriyasına aiddir, xüsusi səlahiyyətli müstəqil beynəlxalq təşkilat şəklində yaradılmışdır[2][3].
26 aprel 2012-ci ildə Liberiyanın keçmiş prezidenti Çarlz Teylor, hərbi cinayətlərdə iştirak etməkdə günahlandırıldı və bu şəkildə mühakimə olunan ilk Afrika dövlət başçısı oldu[4][5][6].
Yaradılması redaktə
12 iyun 2000-ci ildə Syerra-Leone prezidenti Əhməd Kabba, BMT-nin baş katibi Kofi Annandan beynəlxalq birliyin köməyi ilə Syerra-Leonedəki vətəndaş qarşıdurmasında ən ağır cinayətlərdən məsul olanların mühakimə olunmasını təşkil etməsini istədi. Artıq 10 avqust 2000-ci il tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası, 1315 saylı Qərar qəbul edərək, Baş katibdən Syerra-Leone Hökuməti ilə xüsusi məhkəmənin yaradılması ilə bağlı danışıqlara başlamasını xahiş etdi[7].
16 yanvar 2002-ci il tarixində BMT və Syerra-Leone Hökuməti arasında Syerra-Leone üçün Xüsusi Məhkəmənin yaradılması barədə bir razılaşma imzalandı. İlk işçilər Fritauna 2002-ci ilin iyulunda gəldilər. 2012-ci ilin aprel ayından etibarən, 40-dan çox əyalət məhkəmənin fəaliyyəti üçün lazımlı vəsait ayırdı, Afrika dövlətləri arasında ən böyük töhfəni Nigeriya verdi. 2004, 2011 və 2012-ci illərdə Xüsusi Məhkəmə BMT-dən subvensiya şəklində maliyyə almışdır[8].
Yurisdiksiyası və tətbiq olunan qanun redaktə
Xüsusi Məhkəmə, 30 noyabr 1996-cı ildən bəri Syerra-Leonedə aşağıdakı cinayətləri törətmiş hər hansı bir fiziki şəxs üzərində tam maddi yurisdiksiyaya malikdir:
- mülki əhaliyə hücumun bir hissəsi olaraq törədilən insanlığa qarşı cinayətlər (qətl; məhv; köləlik; deportasiya (qovulma); həbs; işgəncə; təcavüz; cinsi köləlik, məcburi fahişəlik, məcburi hamiləlik və hər hansı digər cinsi zorakılıq; siyasi təzyiq , irqi, etnik və ya dini səbəblər; digər qeyri-insani hərəkətlər);
- 1949-cu il Cenevrə Konvensiyasının 3-cü maddəsinin və bununla bağlı II Protokolun ciddi şəkildə pozulması (hərbi cinayətlər);
- beynəlxalq humanitar hüququn digər ciddi pozuntuları (hərbi əməliyyatlarda birbaşa iştirak etməyən mülki şəxslərə qəsdən hücumlar; Sierra Leone-də humanitar yardım və ya sülhməramlı missiyalarda iştirak edən personala və ya obyektlərə qəsdən hücumlar; 15 yaşınadək uşaqları silahlı birləşmələrə cəlb etmək və ya qeyd etmək) ;
- Syerra-Leone qanunlarına görə cinayətlər (14 yaşınadək qız uşaqlarına təcavüz; qız qaçırma; evlərin və binaların yandırılması və dağıdılması).
Xüsusi məhkəmə, şahidlərə təzyiq və rüşvət vermə, məhkəmə iclasına gəlməmək, məhkəmə proseduruna və hakimlərə hörmətsizlikdən ibarət olan məhkəməyə hörmətsizlik səbəbi ilə də təqib etmək hüququna malikdir.
Xüsusi Məhkəmə, 1965-ci il tarixli Syerra-Leone Cinayət Prosessual Qanunu və Ruanda üçün Beynəlxalq Məhkəmədə tətbiq olunan qaydalar və prosedurları rəhbər tuta bilər. Eyni zamanda, Apellyasiya Palatası qərarlar qəbul edərkən, müvafiq olaraq, keçmiş Yuqoslaviya Məhkəməsi və Ruanda Beynəlxalq Tribunalının Apellyasiya Palatalarının mövcud qərarlarını rəhbər tutmalıdır[6].
Paralel səlahiyyət redaktə
Xüsusi Məhkəmə, Syerra-Leone milli məhkəmələri ilə paralel yurisdiksiyaya malikdir, konkret işlərdə üstünlük verilir. Syerra-Leonedəki bir məhkəmədə Xüsusi Məhkəmənin səlahiyyətinə aid bir iş varsa, məhkəmənin özünə göndərilməsini tələb edə bilər.[9]
Xüsusi Məhkəmə tərəfindən konkret cinayətlərdə təqsirləndirilən şəxslər, idem in bis in prinsipinə əsasən Syerra-Leone milli məhkəmələrində yenidən mühakimə oluna bilməzlər. Eyni zamanda, bir şəxs, əksinə, daha əvvəl Xüsusi Məhkəmənin yurisdiksiyasında olan cinayətlərə görə Syerra-Leone milli məhkəməsində məhkum edilmişsə, bu cür şəxsə qarşı iş tamamilə yenidən nəzərdən keçirilə bilər.
Strukturu redaktə
Xüsusi Məhkəmə üç qurumdan ibarətdir: Reyestr, Prokurorluq Xidməti və Məhkəmə Palataları (məhkəmə və apellyasiya şikayətləri üçün). Katiblik məhkəmənin fəaliyyətinin ümumi rəhbərliyindən məsuldur. BMT Baş Katibi Syerra-Leone hökuməti ilə məsləhətləşərək Xüsusi Məhkəmə Prokurorunu təyin edir. Öz növbəsində, Syerra-Leone Hökuməti onsuz da təyin olunmuş Prokuror və BMT Baş Katibi ilə məsləhətləşərək prokuror müavinini təyin edir.
Məhkəmə palataları redaktə
Məhkəmənin nizamnaməsində, otaqların tərkibinə səkkizdən on birədək müstəqil hakim daxil ola biləcəyi nəzərdə tutulur. Başlanğıcda Xüsusi Məhkəmə səkkiz hakimdən ibarət idi və apellyasiya məhkəməsinə əlavə yalnız bir Məhkəmə Palatası daxil idi. İkinci Məhkəmə Palatası 17 yanvar 2005-ci ildə quruldu. Hər iki Məhkəmə Palatası biri Sierra Leone hökuməti, digəri isə BMT Baş katibi tərəfindən təyin olunan üç hakimdən ibarətdir. Apelyasiya Palatası ikisini Sierra Leone Hökuməti, üçünü isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi tərəfindən təyin olunan beş hakimdən ibarətdir. Apellyasiya Palatasının sədri eyni zamanda Xüsusi Məhkəmənin sədridir. Ehtiyac olduqda məhkəməyə çağırılan iki ehtiyat hakim vəzifəsi də var. Bütün hakimlər üç illik müddətə təyin olunur və yenidən təyin oluna bilərlər[5].
Apellyasiya Palatası redaktə
| Adı[10] | Ölkə | Vəzifə | Təyin edilən | Dövrün başlanğıcı | Dövrün sonu |
|---|---|---|---|---|---|
| Şirin Evis Fişer |  |
Prezident | BMT Baş katibi | 2009 | 2015 |
| Emanuel Eyula |  |
Vitse-Prezident | BMT Baş katibi | 2002 | 2014 |
| Corc Qalaqa Kinq | |
Hakim | Syerra-Leone hökuməti | 2002 | 2014 |
| Renata Vinter |  |
Hakim | BMT Baş katibi | 2002 | 2014 |
| Con Kamanda | |
Hakim | Syerra-Leone hökuməti | 2007 | 2013 |
| Filipp Niamu Uaki |  |
Ehtiyat hakimi | Syerra-Leone hökuməti / BMT Baş katibi |
27 fevral 2012[11] |
Birinci Məhkəmə Palatası redaktə
| Adı[12] | Ölkə | Vəzifə | Təyin edilən | Dövrün başlanğıcı | Dövrün sonu |
|---|---|---|---|---|---|
| Pyer Bute | .svg){kind=small} |
Sədrlik edən Hakim | BMT Baş katibi | 2002 | 2014 |
| Rosolu Con Bankole Tomson | |
Hakim | Syerra-Leone hökuməti | 2002 | 2014 |
| Bencamin Mutanqa İtoe |  |
Hakim | BMT Baş katibi | 2002 | 2014 |
İkinci Məhkəmə Palatası redaktə
| Adı[13] | Ölkə | Vəzifə | Təyin edilən | Dövrün başlanğıcı | Dövrün sonu |
|---|---|---|---|---|---|
| Riçard Lyussik |  |
Sədrlik edən hakim | Syerra-Leone hökuməti | 2005 | 2014 |
| Tereza Doerti | .svg){kind=small} |
Hakim | BMT Baş katibi | 2005 | 2014 |
| Culiya Sebutinde |  |
Hakim | BMT Baş katibi | 2005 | 2014 |
| El-Hacı Malik Sou |  |
Ehtiyat hakimi (по делу Чарльза Тейлора) |
BMT | 2007 | 2013 |
İstinadlar redaktə
- ↑ "The Special Court for Sierra Leone: Contact Us". 2012-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
- ↑ Волкевич, 2011
- ↑ Марусин, 2003
- ↑ "War crimes court finds Charles Taylor guilty – Africa". Al Jazeera English. 4 October 2011. 2013-04-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
- ↑ 5,0 5,1 "Гаага: Тэйлор виновен в содействии военным преступлениям" (rus). BBC. 26 апреля 2012 г. 2012-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-02.
- ↑ 6,0 6,1 "Экс-президент Либерии получил 50 лет тюрьмы" (rus). BBC. 30 мая 2012 г. 2012-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-02.
- ↑ "Письмо Постоянного представителя Сьерра-Леоне при ООН от 9 августа 2000 года на имя Председателя Совета Безопасности" (PDF). доккумент ООН: S/2000/786 (rus). 2000-09-10. 2013-04-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-03-23.
- ↑ "HOME". Sc-sl.org. 30 November 1996. 2008-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
- ↑ Статьи 8, 9 // Устав Специального суда по Сьерра-Леоне (PDF).
- ↑ "Special Court for Sierra Leone > ABOUT > Court Organization > Chambers > Appeals Chamber". Sc-sl.org. 4 May 2009. 2009-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
- ↑ "Special Court for Sierra Leone - Outreach and Public Affairs Office - PRESS RELEASE - Freetown, Sierra Leone, 27 February 2012". 2012-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-30.
- ↑ "Special Court for Sierra Leone > ABOUT > Court Organization > Chambers > Trial Chamber I". Sc-sl.org. 2009-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
- ↑ "Special Court for Sierra Leone > ABOUT > Court Organization > Chambers > Trial Chamber II". Sc-sl.org. 2009-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
Ədəbiyyat redaktə
- Белый И.Ю. Тенденции развития международной уголовной юстиции: специальный суд по Сьерра-Леоне (Московский журнал международного права). 2003. 31–39.
- Волкевич А.И. Специальный суд по Сьерра-Леоне: особенности правового статуса и основные проблемы деятельности (PDF) (Актуальные проблемы международного публичного и международного частного права: сборник научных трудов). Мн.: БГУ. 2011. 16–28. ISBN 978-985-518-583-4.
- Марусин И.С. Специальный Суд по Сьерра-Леоне — новый орган международной уголовной юстиции (Правоведение). 2003. 145–156.
- Робин Гайсс, Ноэми Бюлинкс. Международные и интернационализированные уголовные трибуналы: синопсис (PDF). 88 (Международный журнал Красного Креста). 2006. 57–79.
- The Sierra Leone Special Court and its Legacy: The Impact for Africa and International Criminal Law / Charles Chernor Jalloh, March 2014, isbn 9781107029149.
Xarici keçidlər redaktə
- Официальный сайт Специального суда по Сьерра-Леоне (ing.)
- Устав Специального суда по Сьерра-Леоне (rus.)
- Доклад миссии по планированию учреждения Специального суда по Сьерра-Леоне[ölü keçid]
- Специальный суд по Сьерра-Леоне Вестник международного уголовного правосудия (rus.)
- Механизмы обеспечения верховенства права для постконфликтных государств: Максимизация наследия смешанных судов Управление Верховного комиссара ООН по правам человека (rus.)
- Международное уголовное правосудие: от зарождения доктрины до современной системы[ölü keçid]