Töhfət Yənəbi

Töhfət Yənəbi və ya Töhfətulla Kəlimulla oğlu Kəlimullin (başqırdca: Төхфәт Йәнәби və ya Төхфәтулла Кәлимулла улы Кәлимуллин, d.14 fevral 1894 — ö.10 iyul 1938) — başqırd yazıçısı, şairi və ictimai xadimi.

Töhfət Yənəbi
Doğum tarixi	14 fevral 1894
Doğum yeri	Rusiya imperiyası, Başqırdıstan, Miyakinski rayonunu, Yenebey-Ursaevo kəndi
Vəfat tarixi	10 iyul 1938 (44 yaşında)
Vəfat yeri	SSRİ, Rusiya SFSR, Ufa
Milliyyəti	Başqırd
Fəaliyyəti	yazıçı, şair
Əsərlərinin dili	Başqırd dili
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Ufada Töhfət Yənəbinin xatirəsinə qoyulmuş memorial.

Töhfət Yənəbi 14 fevral 1894-cü ildə Başqırdıstanın Miyakinski rayonunun Yenebey-Ursaevo kəndində anadan olmuşdur. 1910–1912-ci illərdə — Sterlibaşevo mədrəsəsində təhsil almışdır. 1913–1915-ci illərdə qazax kəndlərində müəllimlik etmişdir. 1917–1919-cu illərdə Qırmızı Ordu sıralarında ximət etmişdir. 1920-ci ildə Belebeydə Başqırd briqadasının siyasi şöbəsinin kurslarını bitirmiş, Kipsak-Jetirovski rayon hərbi komissarlığının təşviqat və təbliğat şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləmiş, Moskvada Sverdlov adına Kommunist Universitetində oxumuşdur. 1921-ci ildə — Partiyanın Usergan kantomunun partiya işinin təşkilatçısı, Başprofet Şurasında mədəniyyət şöbəsinin müdiri işləmişdir. 1922–1924-cü illərdə istintaq bölməsinin rəhbəri, Argayaş kantonunun kənd sovetinin sədri olmuşdur. 1924-cü ildən "Başqırdıstan" qəzetinin katibi, baş redaktoru vəzifəsində çalışmışdır. Eyni zamanda, Başqırdıstan MSSR Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin məsul katibi vəzifəsində çalışmışdır. Töhfət Yənəbi, "Oktyabr", "Sesen" jurnallarının yaradılmasında fəal iştirak etmişdir. 1920-ci illərdə nəşr olunmağa başlamış, fəal bir publisist kimi fəaliyyət göstərmiş və respublikada jurnalistika tarixinin öyrənilməsinə böyük töhfə vermişdir. Yazıçı ədəbi təxəllüsünü doğma kəndinin adından götürmüşdür.

O, Ufada başqırd burjua millətçisi kimi repressiyaya məruz qalmış, 10 iyul 1938-ci ildə güllələnmişdir. 1956-cı ildə bəraət almışdır.

Yaradıcılığı

Töhfət Yənəbi bədii yaradıcılığa1920-ci illərin əvvəllərində qəzet və jurnal səhifələrində dərc olunan şeir və hekayələri ilə başlamışıdr. Töhfət Yənəbinin ilk şeirlərində zamanın nəfəsini, ölkədəki dəyişiklikləri hiss etmək olar. "Buruşuq yollar" və "Qaliblər diyarı" kimi şeirləri şairin yaradıcılığın ilk inkişaf mərhələsinin məhsuludur. Bu əsərlərdə müəllif yeni sovet adamının canlı obrazını yaratmağa çalışmışdır. Xalq şifahi yaradıcılığın zənginliklərindən istifadə etməklə əsərlərini populyarlaşdıra bilmişdir.

Töhfət Yənəbi poeziya və nəsr sahəsində eyni dərəcədə uğuq qazanmışdır. Nəsr əsərlərinin, xüsusilə yumoristik hekayələrinin (məsələn, "Damsız evlərdə", "İlk tanışlıq", "Müfəttiş", "Tökmə") qəhrəmanları orta təbəqənin nümayəndələridir və yazıçı onları ustanlıqla təsvir etmişdir.

Töhfət Yənəbinin az ömür sürsə də başqırd ədəbiyyatda əhəmiyyətli bir miras qoyub getmişdir. O, mətbuat tarixinə həsr olunmuş həsr olunmuş "Başqırdıstanın dövri nəşrləri" nin (1919–1929) müəllifidir. Onun "Seçilmiş əsərləri" iki dəfə Ufada (1958, 1969) nəşr olunmuşdur.

Kitabları

• Əmək sevinci (Эш сыуағы) — şeirlər toplusu (1926)
• Başqırdıstanın dövri nəşrləri1919–1929 (Başqort vaqьtlь matbuƣatь: 1919–1929) (1929)
• Külək yolları (Боролмалы юлдар) — poema və şeirlər toplusu (1930)
• Səslənən simlər (Сиртелгән ҡылдар) — poema və şeirlər toplusu (1930)
• İlk tanışlıq (Тәуге танышыу) — yumoristik hekayələr toplusu (1932)
• Qaliblər ölkəsi (Еңеуселәр иле) — poema və şeirlər toplusu (1935)

Xatirəsini əbədiləşdirilməsi

Töhfət Yənəbininadına Ufanın İnors mikrorayonunda bir küçə verilmişdir. Doğulduğu Yenebey-Ursaevo kəndindəki orta məktəb Töhfət Yənəbinin adını daşıyır. Həmin kənddə ev muzeyi fəaliyyət göstərir və muzeyin qarşısında büstü qoyulmuşdur.

Həmçinin bax

• Əhməd Zəki Vəlidi Toğan
• Başqırdlar