Türküstan İslam Dövləti

Türküstan İslam Dövləti — Uyğur dövlətində[1] siyasi qruplaşma. Uyğur dövlətində fəaliyyət göstərən, Uyğur dövlətinin müstəqil olması üçün çalışan qruplaşma. ÇXR, Pakistan, Rusiya, ABŞ, Tacikistan, İran tərəfindən terror qruplaşması kimi tanınır.[2]İraqda, Əfqanıstanda, Suriyada mərkəzi var və qruplaşma bu ölkələrdə 1996-cı ildən aktiv fəalliyyət göstərir.

Türküstan İslam Dövləti
Uyğurca.تۈركىستان ئىسلام پارتىيىسى
İdeologiyası
  • Sünni Cihadizm
  • Uyğur nationalizm
  • Vəhhabizm
Lider(lər)
  • Zeydin Yusup
  • Həsən Məshup
  • Əbül Haq
  • Əbül Şakir əl-Türküstani
  • Abdullah Mənsur
Mərkəz
Müttəfiqlər
Rəqiblər

Tarixi redaktə

Abdul Hameed, Abdul Azeez Maxdoom və Abdul Hakeem Maxdoom 1940-cı ildə Türküstan İslam Partiyasını başlatdı. 1979-cu ildə həbsdən azad edildikdən sonra Əbdül Həkəm fundamentalist İslamda Həsən Məhsuma və digər uyğurlara təlimat verdi.

1989-cu ildə Ziyauddin Yusuf (Zeydin Yusup) əvvəlcə Şərqi Türküstan İslam Partiyası (ETIP) adlanan qrupa başladı.Uyğurdakı ad (شەرقىي تۈركىستان ئىسلام پارتىيىسى) Sherqiy Türküstan İslam Partiyisi,və türk dilində Doğu Türküstan İslam Partisi adlandırıldı. Hərəkat 1997-ci ildə Həsən Mahsum və Abudukadir Yapuquan tərəfindən indiki təcəssüm halına salındı. Bu qrupa Çin hökuməti tərəfindən "Şərqi Türküstan İslam Hərəkatı" (ETIM) deyilirdi, lakin qrup özü bu addan heç istifadə etmirdi. 1998-ci ildə Mahsum ETİM-in qərargahını Talibanın nəzarətində olan Əfqanıstana sığınaraq Kabula köçürdü. Çin hökuməti iddia edir ki, Mahsum Əl-Qaidə və Taliban liderləri ilə 1999-cu ildə Əfqanıstanda Usama bin Laden ilə görüşdü, baxmayaraq ki, Mahsum bunu rədd etdi.Orada Şərqi Türküstan İslam Hərəkatı "Şərqi" öz domenini artırdıqca adından çıxartdı.ABŞ-nin Əfqanıstana hücum etməsindən və Pakistanla sərhəddəki dağlıq ərazilərdəki Əl Qaidə bazalarını bombaladıqdan sonra qrupun infrastrukturu yararsız vəziyyətə düşdü. Bundan sonra ETİM lideri Həsən Mahsum 2003-cü ildə bir Pakistanın Əl-Qaidə düşərgəsinə basqını nəticəsində öldürüldü.

Ancaq ETIM, İraq müharibəsindən sonra mücahid hissini alovlandırdı. Birləşmiş Ştatların Xarici İşlər Nazirliyi əmlakı bağladığını və qadağan əməliyyatları qadağan etməsinə baxmayaraq Birləşmiş Ştatlar Kodeksinin 1189 Bölməsinin 1189-cu maddəsinin 8-ci bəndi altında onu hələ də xarici bir terror təşkilatı kimi siyahıya almışdır. Terror təşkilatı İcraçı Sərəncamına əsasən 13224 və Dövlət Departamenti immiqrasiya məqsədi ilə üzvlərini mühasirəyə aldı. 2006-cı ildə ETIM, yenilənmiş bir cihada çağırış edən bir video yaydı və 2008-ci ildə Pekindəki Yay Olimpiya Oyunlarından hücumları üçün populyarlıq qazandı. ETİM-in Pakistan Talibanına (Tehreek i Taliban Pakistan) müttəfiq olduğu, Çini Pakistanı yaraqlılara qarşı hərəkətə keçməyə çağırdığını söylədi.

Yeni təşkilat özünü Türküstan İslam Partiyası (TİP) adlandırdı və ETIM adından imtina etdi, baxmayaraq ki, Çin hələ də ETIM adı ilə çağırır və TIP olaraq tanımaqdan imtina edir.Türküstan İslam Partiyası əvvəlcə Özbəkistan İslam Hərəkatına (İB) tabe oldu, lakin sonra parçalanaraq adını TİP elan etdi və özünü İslam Türküstan jurnalı və İslam Səsi mediası ilə Çin, Ərəb, Rus dilində tanıtdıraraq özünü tanıtmağa başladı. , və qlobal cihadçılarla əlaqə qurmaq üçün. Uyğur və özbək yaraqlılarına nəzarət 2001-ci ildən sonra Pakistan Talibanına Əfqan Talibandan verildi, buna görə də yaraqlıların mənşəli ölkələrə qarşı zorakılıq Əfqan Taliban tərəfindən artıq dayandırıla bilməz, çünki Pakistan Talibanının bu işdə iştirak etmədiyi bildirilir.

TİP-in "Əl-İslam" (İslam səsi) media qolu video mesajları yayımlayır. Onların media mərkəzinin tam adı "Türküstan İslam Partiyası İslam Səsi İslam Media Mərkəzi" Uyğur: (تۈركىستان ئىسلام پارتىيىسى ئىسلام ئاۋازى تەشۋىقات مەركىزى; Türküstan İslam Partiyası İslam Awazi Teshwiqat Merkizi'dir.

İstinadlar redaktə

  1. Çinin şimal-qərbində tanınmamış türk dövlət.
  2. 11 sentyabr terror aktlarına görə tanınır.