Tacikistan

Tacikistan
Tacikistan
	Ҷумҳурии Тоҷикистон
Bayraq	Gerb
	Himn: Суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон
Tarixi
• Elan olunub	9 sentyabr 1991
Rəsmi dilləri	Tacik dili,; rus dili;
Paytaxt	Düşənbə
İdarəetmə forması	Prezident respublikası
Prezident	Emoməli Rəhmon[6.XI.1994 ~]
Baş nazir	Qohir Rasulzoda[ 23.XI.2013 ]
Sahəsi	Dünyada 94-cü
• Ümumi	143,100 km² km²
• Su sahəsi (%)	0.3
Əhalisi
• Əhali	8 120 min nəfər (96-cı)
• Siyahıyaalma (2010)	7 564 502 nəf.
• Sıxlıq	56 nəf./km²
• Ümumi	8.937.805.347 $, 10.492.123.388 $
ÜDM (AQP)
• Ümumi	22,3 milyard dollar (140-cı)
• Adambaşına	2 700 dollar (193-cü)
İİİ (2013)	0.622
Valyuta	Somoni
İnternet domeni	.tj
ISO kodu	TJ
BOK kodu	TJK
Telefon kodu	+992
Saat qurşaqları	UTC+05:00;
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tacikistan (tac. Тоҷикистон) və ya rəsmi adı ilə Tacikistan Respublikası (tac. Ҷумҳурии Тоҷикистон) — Mərkəzi Asiyada dövlət. Tacikistan dənizə çıxışı olmayan ölkələrdən biridir və ərazisi Pamir dağlarının ətəklərində yerləşir. Şimalda Qırğızıstan, cənubda Əfqanıstan, qərb və şimal-qərbdə Özbəkistan, şərqdə isə Çinlə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Düşənbə şəhəridir, ümumi sahəsi 143,100 kvadrat kilometrdir. Tacikistan həm də keçmiş postsovet ölkəsidir.

Tacikistan

Coğrafiyası

Tacikistanda dağ silsiləsi

Tacikistanın ərazisi əsasən dağlıqdır. Şimalda Fərqanə vadisi, şimal-qərbdə və ölkənin mərkəzində Türküstan, Zərəfşan, Hissar, Alay sıra dağları. Cənub-Şərqdə İsmayıl Səməni piki olan Pamir dağları yerləşir.

Tacikistanın böyük hidroresursları var. Tacikistanda həmçinin zəngin alüminium yataqları da var.

Dünyanın ən hündür bəndi olan SES-i olan Nurek burada yerləşir.

İnzibati ərazi bölgüsü

Tacikistan Respublikası inzibati cəhətdən 1 muxtar vilayət (Dağlıq Bədəxşan), 2 vilayət (Sogd və Xatlon), 13-ü respublika tabeli olmaqla 62 rayon, 17 şəhər (Bostan, Boxtar, Gülüstan, Hisar, Xoruğ, Xücənd, İsfərə, İstərövşən, İstiqlal, Kanibadam, Kulab, Levakənd, Narək, Pəncəkənd, Roğun, Tursunzadə, Vəhdət) və paytaxt Düşənbə şəhərindən ibarətdir.^[4]

Təbii ehtiyatları

Tacikistanda olduqca zəngin qızıl, gümüş və antimon yataqları var. Ən böyük gümüş yatağı Sugd əyalətindədir. Bundan başqa Tacikistan strontium, duz, qurğuşun, sink, floraspar və civə istehsal edir. Sovet dönəmində külli miqdarda uranium istehsal edilirdi. Amma müstəqillik dönəmində iqtisadi çətinliklərə görə uranium istehsalı dayandırıldı. Qazaxıstanın ekstensiv alüminium sənayesi tamamilə gətirilmə filizlə işləyir.

Tacikistanda balıqçılığın inkişafı üçün münbit şərait var. 2003-də 158 ton balıq ixrac olunub.

Kənd təsərrüfatı

Tacikistanda kənd təsərrüfatı nisbətən zəif inkişaf edib. Bunun əsas səbəbi yararlı torpaqların sahəsinin olduqca az olması və bununla yanaşı iqtisadi çətinliklərdir. Tacikistan hökuməti torpaq islahatları haqqında qanun versə də, bu qanunun düzgün icra olunmaması bir çox problemlər yaradır. Buda öz növbəsində kənd təsərrüfatının inkişafının qarşısını alır. Tacikistanda əsasən taxıl, kartof, soğan, pomidor, meyvəçilik və düyü becərilir. ərazinin 80 % dan çoxunun irriqasiyaya ehtiyacı var. Tacikistan Qazaxıstan və Özbəkistandan külli miqdarda üzüm idxal edir.

Tacikistan əsasən alüminium, pambıq, parça, bitki yağları, meyvələr ixrac edir və dəzgahlar, ərzaq, içkilər, elektronika, avtomonillər idxal edir.

İqtisadiyyat

Tacikistanda metallurgiya kompleksi

Tacikistan xammalın həcmində, ehtiyatları mineralında (faydalı qazıntılarında) və mənbəyində mühüm və unikal yerə malikdir.

Tacikistan hidroenerji potensialında zəngin ölkə hesab edilir və dünyada səkkizinci yerdədir.

Hazırda respublikada 45000-dən çox müəssisə və təşkilat qeydə aldığı kiçik müəssisələri və orta ədəd biznes daxil olmaqla, Dünya miqyasında tanınan böyük müəssisələr: Tacik alümini zavodu (Тalcо), Nurek hidro enereji stansiyası, Açıq səhmdar şirkəti "Parçalar", səhmdar şirkəti "Abreşim", "Taciktekstilmaş", birgə müəssisə "Zarafşon", "Kabool Taciktekstil" birgə müəssisəsi, "Obi Zulol" birgə müəssisəsi, Açıq səhmdar cəmiyyət "Kolinho", aşağı voltlu təchizatın istehsalı ilə məşğul olan Adrasman fabriki, yağ toplayan sənaye kompleksləri v. s. var.

Rəngli metallurgiya kimi belə sferalar, layihələşdirən su enerjisi, kənd təsərrüfatı, kommunikasiya və telekommunikasiyalar, nəqliyyat, dağ-mədən, qida, kimya sənayesi, xalq təsərrüfatlarında aparıcı yerini təşkil edir.

İqtisadi islahatların, xalq təsərrüfatının iqtisadi restrukturlaşdırmalarının dərinləşməyə dünya iqtisadiyyatına beynəlxalq əlaqələrin və inteqrasiyanın inkişafları götürülürməsi üçün nəhəng addımlar atılıb.

Xarici ticarətlər və valyuta sazişləri qıymətlər liberallaşdırmış ticarətdirlər. Respublikada fəaliyyet göstərən ortanın və böyüyün təxminən 70 %-indən kiçik müəssisələr tamamıyla özəlləşdirilir. Beynəlxalq tələbləri qarşılayan ölkənin yeni Vergi və Gömrük Kodeksləri qəbul edilirlər.

Xarici investisiyaların cazibədarlığı üçün əlverişli şərtlər, reklamın bazar strukturlarının və inkişafının dəstəkləri üçün maddi cəhətdən, bank sistemi və maliyə sistemi yaxşılaşdırılır.

Tacik iqtisadiyyatında investisiyanın prioritet istiqamətləri: layihələşdirən su enerjisi, və qiymətli metalların emal edərək daşlar, polymetallik filizləri, telekommunikasiyaların inkişafı və başqa kənd təsərrüfatı məhsullar.

Birgə müəssisələrin və mülkiyyətin başqa nümunələrinin qeydiyyatı üçün prosedura sadələşdirilir. Xarici investorların iştirakı ilə təxminən 300 birgə müəssisəci fəaliyyət edib.

Bu gün üçün Tacikistan iqtisadiyyatının ən böyük investorları arasında şirkətlərdir- Rusiyadan, ABŞ-dən, Kanadadan, Böyük Britaniyadan, Koreyadan, Almaniyadan, İsveçrədən, İtaliyadan, Macarıstandan və İrandan: Rusyaдан "Birləşdirilən Enerji Sistemləri" Cəmiyyətini, Körfəz Beynəlxalq Minerallarını (qızıl yataqların), Nelson Qızıl Korporasiyasını (qızıl və gümüş yataqları), Birinci Boston Kredit (İsveçrəli füçers şirkəti), Kabool Tekstayl və Adjind Beynəlxalq şirkəti (tekstil parçaları istehsal edir). Respublikada müştərək fəaliyyətdə olan belə böyük müəssisələr, "Zarafşon", "Aprelevka," "Obi Zulol," "Hasid aytisi" "Ravgani Tocik," "İndiqo," "Pulodon," "Ispgeko International," "Tocikazot," "Ozgün Inşaat," "BSK Oriyon," "Birinci mikrofinans bankı," "Assor Perm," "Anis firması" müvəffəqiyyətlə işləyir və s.

Əhəmiyyətli enerji resuslarına baxmayaraq Respublika indi də enerji defisitinə (bir ildə 600 mln Kvt/saat), malik olmağa davam edir, əsasən, qış dövrü ərzində.

Siyasət

Tacikistan hökuməti prezidentlik forması ilə demokratik, dünyəvi suveren və unitar bir dövlətdir.

Tacikistanda milli bayramlar

1 yanvar — Yeni il
23 fevral — Tacikistan Respublikasının Silahlı Qüvvələri günü
8 mart — Beynəlxalq Qadınlar — Analar günü
21–24 mart — Novruz bayramı
1 may — Beynəlxalq Əmək günü
9 may — Faşizm üzərində Qələbə günü
27 iyun — Milli Birlik günü
9 sentyabr — Tacikistan Respublikasının Müstəqilliyi günü
2 oktyabr — Mehrigan bayramı
6 noyabr — Tacikistan Respublikasının Konstitusiyası günü
2 gün — Ramazan və Qurban bayramı

Nəqliyyat

Yaxın və uzaq ölkələrlə nəqliyyat Dövlət Hava yolları şirkəti "Tacik Air" və şəxsi havayolu şirkəti "Somon Air" qurudan isə Dövlət Unitar Müəssisə "Rohi Ohani Tocikiston" Taciksitan dəmir yolları ilə və digər beynəlxalq daşınma agentlikləri ilə yerinə yetirilir.

Birinci qatar Düşəmbə şəhərinin dəmiryolu stansiyasına 1929-cu ilin sentyabrında gəlmişdir.

Dəmir yollarının fəliyyətləri bu illərdə başa çatmışdı və istifadəyə verilmişdir:

1899 ilində Suğd vilayətinə, 1929-də Düşənbədə, 1974-də Kurqon-Teppda şəhərində Xatlon vilayəti və 1999-də Kulob-Qurgan-Teppa dəmir yolu istifadəyə verilmişdir.

Respublikanın dəmir yollarının uzunluğu 1260.6 km edir , 679,9 km əsas yollar təşkil edir, 270,8 km-i Dövlət Unitar Müəssısəsi "Tacik Dəmir Yollarına" aid və digər şirkətlər isə 310.2 km kimi yollara sahibdilər.

Beynəlxalq sərnişin daşınmalar MDB ölkələri ilə əsasən yerinə yetirilir.

Xarici dünya ilə yük və sərnişin daşıma, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən inkişaf etdirilən nəqliyyat koridorları vasitəsilə yerinə yetirilir.

Əhalisi

Tacikistan Respublikasının Prezidenti yanında Tacikistan Statistika Agentliyinin təqdim etdiyi rəsmi məlumatlara əsasən Tacikistan əhalisi 5 fevral 2013-cü il tarixinə 8 milyon nəfərdir.^[1]