Türk Müqavimət Təşkilatı

Türk Müqavimət Təşkilatı(qısaca TMT) — Kiprdə 1958-ci il avqustun 1-də EOKA ilə mübarizə üçün silahlı bir təşkilat quruldu. Daha sonra EOKA onu EOKA-B ilə əvəzlədiyi zaman bu təşkilata qarşı vuruşdu. 1 Avqust 1976-cı ildə Kipr Türk Təhlükəsizlik Qüvvələri Komandanlığına çevrildi. Üzvlərinə "mücahid" deyilirdi. 20 iyul 1974-cü ildə Kipr Sülh Hərəkatı başlayanda TMT-nin 17151 üzvü var idi.

Tarixi

Yunan EOKA təşkilatı əvvəlcə İngilislərə qarşı mübarizə üçün 1955-ci ildə quruldu. Təşkilatın ideologiyası olan Enozis, adadakı türk varlığını tamamilə göz ardı etdi. EOKA İngilislərə qarşı mübarizəyə başlayanda İngilis rəhbərliyi çox sayda Kipr Türkünü polis qüvvəsinə cəlb etdi və EOKA hücumlarında Türk polisləri ilə Yunan EOKA-ları qarşı-qarşıya gəldi.

EOKA-nın Enozis ideologiyasına söykənən hücumlarından narahat olan Kiprli Türklər və Türkiyə, buna qarşılıq olaraq Taksim ideologiyasını inkişaf etdirdi. Volkan, EOKA'nın Kipr Türklərinə etdiyi hücumlara cavab vermək üçün 1956-cı ildə quruldu. Bu dövrdə Fazıl Kiçik tərəfindən qurulan Kipr Türk Müqavimət Birliyi və Qara Çete kimi digər təşkilatlar uğursuz oldu və Volkana qatıldılar.

Türk Müqavimət Təşkilatı, 23 noyabr 1957-ci il axşamı, Nikosiya varoşlarındaki əyləncədə, Türkiyə Kipr səfirliyi işçisi Mustafa Kamal Tanrısevdinin evində, Rauf Denktaş, Burhan Nalbantoğlu və Mustafa Kamal Tanrısevdi tərəfindən quruldu. Bu, Nikosiya Türk Liseyi tərəfindən nəşr edildi və 26 Noyabr 1957-ci ildə təşkilat bütün Kipr Türk üsyançılarını TMT-nin ətrafına toplaşmağa çağıran ilk açıqlamasını verdi. Ancaq Türkiyə tərəfindən dəstəklənməyən bir mübarizənin müvəffəqiyyətə ulaşmayacağı düşünülməsi səbəbiylə, bu dövrdə hər hansı bir quruluşlanmağa gedilmədiyi kimi hər hansı bir lider də təyin edilmədi.

Denktaş, 2 yanvar 1958-ci il günü Fazil Küçüklə getdiyi Ankarada Türkiyə Xarici İşlər Naziri Fatin Rüştü Zorluyla görüşdü və mövzudan bəhs etdi. Zorlu Denktaşa göndərərlərsə silah alıb almayacaqlarını soruşanda Denktaş alabiləcəklərini söylədi. Rüştü bu barədə Baş qərərgaha məlumat verdi. Məsələ ilə bağlı bir neçə aylıq qiymətləndirmələrdən sonra təşkilatın yaradılması üçün icazə verildi və bu işə Daniş Karabelen təyin edildi. İcazədə hökümətin Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin adının bu hadisəyə qarışdırılmaması da qəti bir dillə əmredilirdi. Bu inkişaflardan sonra təşkilatın qurulması üçün işlər başladı. Mövzuyla əlaqəli olaraq "Kipr Tutma Layihəsi” (KİP) adlı bir layihə hazırlandı. Bundan sonra TMT-nin yaradılması və iş planı hazırlanmış və yüksək vəzifəli şəxslərin razılığı alınmışdır. Bu plana görə, TMT lideri birbaşa Xüsusi Müharibə İdarəsinin məsuliyyəti altında olacaq; lakin bu vaxt rəsmi əlaqə olmazdı, bütün bağlantılar şifahi şəkildə aparılırdı. Təşkilatın liderliyi Türkiyədən göndəriləcək və "müddətsiz icazəli" sayılacaq zabitlərlə ediləcək, TMT-nin varlığının ortaya çıxarılacağı gün EOKA hücumlarına görə müəyyən ediləcəkdi. Bu günə qədər təşkilat iclaslar və nümayişlər etməyəcək, sənədlər paylamayacaq. Təşkilat 18 yaşını keçmiş kişi və ya qız gənclərlə yaradılacaq, təşkilata alınanların Türkiyədə və ya Kiprdə təhsildən keçirilməsi zəruri olacaqdı. Planda təşkilat iştirakçıları qısa müddətdə 5000, uzun müddətdə 10000 olması planlaşdırılırdı. TMT rəhbərinin rəhbərliyi altında Kiprə 5 zabit göndəriləcək və təşkilatın inkişafı ilə paralel olaraq bu say əvvəlcə ona, daha sonra iyirmiyə çatdırılacaqdı. Bundan əlavə, adaya ən azı on beş ehtiyatda olan zabit göndəriləcəkdi. 1958-ci ilin aprel ayında TMT-nin quruluşunu müzakirə etmək üçün Fazıl Küçük və Rauf Denktaş Ankaraya dəvət edildi. Yığıncaqda 1958-1960-ci illər dövründə TMT-də xidmət edəcək 23 türk əsgərinin siyahısı hazırlanmışdır. İclasda Rıza Vuruşkanın (kod adı "Ali Conan") ilk TMT lideri təyin edilməsi qərara alındı. 5000 gəncdən ibarət silahlı qüvvələrin təliminin 1959-cu ilin sonuna qədər başa çatması planlaşdırılırdı.

Batalyon və dörd digər zabit 1958-ci il 31 iyul / 1 avqust gecəsi Kiprə gəldi. TMT-nin əsl qurulması bu tarixdə baş verdi və buna görə də qurulmasının ildönümü kimi qeyd olunur. Tezliklə daha altı zabit adaya göndərildi. Təşkilat yarandıqdan sonra şəxsiyyəti, yaşı və sağlamlığı baxımından uyğun hesab olunanlar andiçərək təşkilatın üzvü oldular. Beləcə avqust ayının əvvəllərində TMT'nin ilk hüceyrəsi meydana gəlmiş olur və Türkiyədə fəaliyyətə keçən təhsil düşərgələrinə gənclər göndərilməyə başlanır.

Təşkilatlanma

TMT dörd fərqli səviyyədə qoşunlara sahib idi. Bunlar kiçikdən böyüyə qədər aşağıda verilmişdir: Manga: 5-8 mücahiddən ibarət idi. İlk adı "çadır", 1961-ci ildən sonra "oğul", 1963-cü ildən sonra "manga" adlandırıldı. Bölük: 5 ilə 8 mangadan ibarət idi. İlk adı "oba", 1961-ci ildən sonra "pətək", 1963-cü ildən sonra "bölük" adlanmağa başladı. Tabur: 5 ilə 8 bölükdən ibarət idi. İlk adı "otağ" idi və 1961-ci ildən sonra "kovan", 1963-cü ildən sonra isə "tabur" adlandırıldı. Sancaq: 5-8 Tabur ibarət idi. İlk adı “yayla” idi və 1961-ci ildən sonra “sancaq” olaraq adlandırılmağa başlandı. 1961-ci ildən əvvəl sancağa bölgədəki ən hörmətli insanlardan biri olan "baş yayla" rəhbərlik edirdi. 1961-ci ildə rəhbərlik “sancaqlar” adı verilən rütbəyə verildi və baş yaylalar, “sərdar” adıyla sancaqdar yardımcısı olaraq xidmət etməyə başladı.

1961ci ildəki sistem dəyişiklikləri Türkiyədəki 27 May 1960 zərbəsinin bir təsiri olaraq edildi. 1 Avqust 1976-cı ildə Təhlükəsizlik Qüvvələri Komandanlığına çevriləndə TMT-də 11 sancaq var idi. O sancaqlar bunlar idi:

1958-ci ildə qurulanlar:

• Nikosiya Sancağı
• Famagusta Sancağı
• Larnaka Sancağı
• Limassol Sancağı
• Pafosun Sancağı
• Lefke Sancağı

Qanlı Miladdan sonra qurulanlar:

• Boğaz Sancağı (İyul 1964)
• Erənköy Sancağı (Avqust 1964)
• Yaşılırmak Sancağı (Yanvar 1965)
• Sərdarlı Sancağı (Sentyabr 1969)
• Mehmetçik Sancağı (Yanvar 1975 – Kipr Sülh Hərəkatından sonra)

Bununla yanaşı, 1963-cü ildən sonra mücahid adlandıran təşkilat üzvləri, quruluşda "canavar" və 1961-63-ci illər arasında "arı" adlandırıldı.