Türkiyədə uyğurların təqibi
Türkiyədə uyğurların təqibi — Türkiyədə sığınacaq axtaran və qaçqın olan uyğurların repressiyaya məruz qalması, deportasiyası, onlara pis rəftar edilməsi və həbs edilməsi.
Tarixi
redaktəTürkiyə Çindəki repressiyalardan qaçan bir çox uyğur üçün təhlükəsiz sığınacaq kimi tanınırdı. Rəcəb Tayyib Ərdoğanın özü ilk növbələrdə Çinin Sincandakı siyasətini soyqırım adlandırmışdır. Buna baxmayaraq, 2010-cu illərin sonlarında türk milliyətçi və anti-Qərb baxışlarına keçid edən zaman o, Türkiyəni Qərbdən uzaqlaşdırmışdır, daha çox Çin və Rusiyaya meyl göstərmişdir, hətta Çini və onun Sincan siyasətini tənqid etməyi dayandırmışdır.[1] Uyğurlar əvvəlki kimi Türkiyədə böyük etiraz aksiyalarına ev sahibliyi edə bilməmişdilər. Ərdoğan Çinin azlıqlara qarşı siyasətini yüksək qiymətləndirmişdir.[2] 2015-ci ildə Ərdoğan Sincandakı uyğurların "terror fəaliyyətlərini" pislədiyini bəyan etmişdir, buna görə Dünya Uyğur Konqresinin tənqidinə məruz qalmışdır.[3] 2017-ci ildə Türkiyə hökuməti[1][4] Böyük Britaniya[5][6] və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının oxşar təyinatlarından sonra Şərqi Türküstan İslam Hərəkatını rəsmi olaraq terror təşkilatı elan etmişdir.[7]
Təzyiqlər 2020 və 2021-ci illərdə şiddətlənmişdir.[8] Minlərlə uyğur hədəf alınacağından qorxaraq Türkiyəni tərk etmiş və Avropaya getməyə başlamışdır. Onlar həmçinin, Ərdoğanı uyğurlara qarşı susduğuna, lakin dünyadakı digər müsəlmanları müdafiə etməyə tələsdiyinə görə tənqid etmişdilər.[9][10] Mövlud Çavuşoğlu iddia etmişdir ki, Türkiyə heç vaxt uyğurlar üzərində Çini seçməyəcək, baxmayaraq ki, onun siyasi müxalifəti onu seçiciləri cəlb etmək cəhdi kimi tez rədd etmişdir.[11] 2023-cü ildə uyğur fəallar Ərdoğana və onun siyasətlərinə etirazlarını davam etdirmişdilər.[12]
Polis fəaliyyəti
redaktəUyğur icması 2014-cü ildən sonra Türkiyədə yaşamaq icazəsi və ya vətəndaşlıq almağın çətinləşdiyindən şikayətlənmişdir. Onların bəzi evlərinə basqın edilmiş, yüzlərlə insan həbs olunmuş və Çinə deportasiya edilmişdir.[13]
2020-ci ildə uyğurlar NPR ilə müsahibələrində çoxlu sayda pis rəftar və müntəzəm həbslər barədə məlumat vermişdilər. İstanbuldakı bəzi uyğurlar NPR-ə bildirmişdilər ki, onlar Türkiyə polisindən və Çindən gələn xarici təzyiqlərdən qorxurlar.[14]
Ekstradisiya və deportasiya
redaktəƏrdoğan Türkiyədə uyğurlara qarşı repressiyaya başlamış, bir çoxlarını gəldikləri ölkələrə deportasiya etmişdir, oradan da Çinə təhvil vermişdir.[15][16] 2021-ci ildə Amerika Uyğur Assosiasiyasının prezidentinin sözlərinə görə, deportasiya edilən uyğurlar adətən Tacikistan kimi üçüncü tərəflər vasitəsilə Çinə ekstradisiya edilir.[17]
2017-ci ildə Çin Türkiyə ilə hər iki ölkədə axtarışda olan şəxslərin ekstradisiyasına dair sazişi ratifikasiya etmişdir. Türkiyə bunu ratifikasiya etməsə də, uyğurların məxfi ekstradisiyasına dair iddialar var.[18] 2021-ci ildən etibarən türk xalqları haqqında fikirləri ilə tanınan MHP uyğur məsələsi ilə bağlı geniş danışmamış və təklif olunan Çin–Türkiyə ekstradisiya müqaviləsinə heç bir etiraz bildirməmişdir.[17]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 "Turkey lists "E. Turkestan Islamic Movement" as terrorists - People's Daily Online". En.people.cn. 2017-08-03. 7 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-08-29.
- ↑ "Türkiye Uygurlar konusunda neden sessiz? – DW – 06.12.2019". dw.com (türk). 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Uygurlardan Erdoğan'a kınama: Bir tek Türkiye bize 'terörist' damgası vurdu - Diken" (türk). 2015-08-04. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Turkey-China Relations: From "Strategic Cooperation" to "Strategic Partnership"?". Middle East Institute (ingilis). 31 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 December 2019.
- ↑ Martina, Michael; Blanchard, Ben; Spring, Jake. Ruwitch, John (redaktor). "Britain adds Chinese militant group to terror list". Reuters. 20 July 2016. 14 August 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Archived copy" (PDF). 26 October 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 July 2016.
- ↑ "Governance Asia-Pacific Watch". United Nations. April 2007. 24 August 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2007.
- ↑ Xiao, Eva. "Exiled Uighurs in Turkey Fear China's Long Reach—'We Are All Panicking Now'". WSJ (ingilis). 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Türkiye'deki Uygurlar: Erdoğan Çin'e 'One minute' demeli". BBC News Türkçe (türk). 2021-03-11. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Uighurs Concerned China Is Luring Turkey into Silence on Xinjiang". www.voanews.com. 2024-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-01.
- ↑ "Turkey won't extradite Uyghurs to China, foreign minister says". rfa.org. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Turkey spars with China over Uyghurs, but is it real? - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (ingilis). 2023-01-05. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ Altay, Kuzzat. "Why Erdogan Has Abandoned the Uyghurs". Foreign Policy (ingilis). 2024-06-05. 2024-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "'I Thought It Would Be Safe': Uighurs In Turkey Now Fear China's Long Arm". NPR. March 13, 2020. April 15, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 12, 2024.
- ↑ "Uyghurs are being deported from Muslim countries, raising concerns about China's growing reach". CNN (ingilis). 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ Simmons, Keir; Saravia, Laura; Smith, Alexander. "Uyghurs fleeing China worry there are no safe havens". www.nbcnews.com (ingilis). 2023-08-10. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ 1 2 "Uyghurs Wary of Turkey's Pending Extradition Deal With China". thediplomat.com (ingilis). 2024-02-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "هل تتخلى تركيا عن دعم الإيغور وتسلم المطلوبين منهم للصين؟ – DW – 2020/12/30". dw.com (ərəb). 2024-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-01.