Taras Barovets

Taras Dmitroviç Barovets (təxəllüsləri:Тарас Бульба, Чуб, Гонта, Taras Bulba-Borovets kimi məşhurdur; 9 mart 1908 – 15 may 1981, Nyu-York, Nyu-York ştatı) — Ukrayna millətçisi, Polesye Seçi (Bulbovtsi) lideri (1941-ci ilin avqustundan 1944-cü ilə qədər Volın və Polesiyada mövcud olmuş Ukrayna millətçilərinin silahlı təşkilatı).

Taras Barovets
ukr. Тарас Бульба-Боровець
Şəxsi məlumatlar
Ləqəbi	Bulba
Doğum adı	Тарас Дмитрович Боровець
Doğum tarixi	9 mart 1908(1908-03-09)
Vəfat tarixi	15 may 1981(1981-05-15) (73 yaşında)
Vəfat yeri	Nyu-York, Nyu-York ştatı, ABŞ
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası  Ukrayna Xalq Respublikası
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Ukrayna Xalq Respublikası
Xidmət illəri	1941-1943
Rütbəsi	polkovnik
Döyüşlər	İkinci Dünya müharibəsi
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Müharibədən əvvəlki dövr

Taras Barovets, Volın vilayətinin (Rusiya imperiyası) Rovno rayonunun Bistriçi kəndində (indiki Rovno vilayətinin Bereznovski rayonunda) anadan olub. O, Dmitri Yuliyanoviç Borovetsin oğlu idi və doqquz uşaqlı bir ailədə böyümüşdü.

Uşaq vaxtı böyük qardaşları onu kartofa bənzəyən burnuna görə “Bulba” ləqəbi ilə çağırırdılar. Borovets özü sonradan bu günləri xatırlayaraq yazırdı ki, bu ləqəb onu Qoqolun "Taras Bulba" əsərini oxuyana qədər çox incitsə də, sonradan ləqəbi ilə fəxr edib.

1932-ci ildə, öz ifadəsinə görə, o, Sovet Ukraynası ərazisində kəşfiyyat məlumatlarının toplanması işini ona həvalə edən keçmiş UMR ordusunun polkovniki İ.Litvinenko ilə görüşüb. 1933-cü ildə Polşa polisi, Bıstrıçidə UMR yazılı bayrağı asan Taras Borovetsin başçılıq etdiyi 5 nəfərlik Ukrayna hərbi təşkilat dairəsinin olduğu barədə məlumat yayıb.

1934-cü ilin yayında Borovetsin kəşfiyyat işi, onun Ukrayna Millətçiləri Təşkilatı ilə əlaqələrinə görə Polşa polisi tərəfindən həbs edilməsi səbəbindən dayandırıldı. 3 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilən Barovets, 1935-ci ilin yazında “nümunəvi davranışına görə” həbsdən azad edilib. O, 1935-ci ilin payızından 1937-ci ilin qışına kimi Korpilovka kəndində daş karxanası işinin təşkili ilə məşğul olub. 1937-ci ilin qışından sərhəd bölgələrində yaşamaq qadağası səbəbindən Varşavaya köçən Barovets, 1939-cu ilin sentyabrında alman qoşunları tərəfindən tutulana qədər orada yaşayıb.

1939-1941-ci illər

1939-cu ilin sentyabrında almanlar Varşavanı ələ keçirdikdən sonra o, bir müddət Ukraynanın Əlavə Yardım Komitəsində çalışdı, lakin tezliklə onun rəhbərliyi ilə münaqişə ucbatından Krakova köçməli oldu.

Tarixçilərə məlum olan sonrakı hadisələr çox mübahisəlidir. Bəzi mənbələr Borovetsin "təqaüdə çıxdığını" və öz kiçik "biznesini" açdığını iddia edir; Rovno tarixçisi O.Slobodyanyuk qeyd edir ki, Borovets o vaxt Abver kəşfiyyat məktəbində təlim keçirdi. Borovetsin özü iddia edir ki, 1939-cu ilin noyabr ayından etibarən UMR rəhbərliyi onun üçün "Ukraynada üsyan təşkil etmək" üçün xüsusi bir plan hazırlamışdı.

Borovetsin Sovet Ukraynası ərazisində görünməsinin şərtləri və vaxtı sirli deyil. O, 1 avqust 1940-cı ildə mühacirətdə olan UXR rəhbəri Andrey Livitskinin əmri ilə Sovet-Almaniya sərhədini keçdiyini göstərir. Lakin 1940-cı ildə Sovet-Almaniya sərhədi çox diqqətlə qorunurdu və onu keçmək asan deyildi. Borovets sərhədi keçərək döyüşdüyünü iddia etsə də, bələdçinin sərhədçilər ilə döyüşdə ölməsi, onun hekayəsini təsdiqləmir. Eyni zamanda, sərhədin Borovets tərəfindən göstərilən hissəsinə nəzarət edən Ukrayna Millətçiləri Təşkilatı üzvlərinin məlumatına görə, 1940-cı ildə heç kim sovet tərəfinə keçməyib və 1941-ci ildə keçid cəhdi baş tutmayıb.

30 iyun 1941-ci ildə UMT(b) tərəfindən elan edilmiş “Ukrayna Dövlətinin Elan Aktı” onlar tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. 1941-ci ilin əvvəlində bir sıra döyüşçülər Borovets komandanlığı altında idi. Yeni yaradılan birləşmə Borovets tərəfindən "Polesya Seçi" - Ukrayna Üsyan Ordusu adlandırıldı. Onun 2 nömrəli sərəncamında deyilir:

Sarnıdakı alman komandanlığının əmrinə əsasən... Ukrayna üsyançı dəstələrinə komandanlıq edirəm və bolşevik nizami və partizan birləşmələrinə qarşı özünümüdafiə təşkil edirəm.

Polesya Seçinin qərargah rəisi, polkovnik P.Smorodski idi və Borovets Ditkeviçi onun müavini təyin etdi. Payızda onun qoşunlarının sayı 2-3 min nəfərə çatdı. Təşkilat, rəsmi nəşri olan "Qaydamaka" qəzetini nəşr etdirirdi.

O, zonderführer kimi siyahıya alınmışdı.

Almanlarla əlaqələrinin kəsilməsi

Alman administrasiyasının fəaliyyət sferasının genişlənməsi ilə Polesya Seçinin "azadlığı" başa çatdı. "Polesya Seçi"nin 9 noyabr 1941-ci ildə Alman hakimiyyəti ilə danışıqlar zamanı Borovetsin Polesyanı müstəqil şəkildə qoruya və Çerniqov bölgəsindəki meşələri bolşevik partizanlarından təmizləyə biləcəyi təklifləri qəbul edilmədi.

1941-ci il noyabrın 16-da Borovets Olevsk vilayətində yəhudilərə qarşı aksiyalarda iştirakdan imtina etdikdən sonra "Polesya Seçi"nin rəsmi tərxisi baş tutdu. 12 noyabr 1941-ci ildə SS Hauptsturmführer Qisçke Jitomirdən gəldi və Bulba-Borovets-ə regional SD komendantlığının "Olevskdə və digər ərazilərdə bütün yəhudiləri dərhal ləğv etmək" əmrini çatdırdı. Borovets cavabında: "Polesya Seçi Ukrayna quruluşudur və Almaniya hakimiyyətinin yurisdiksiyasında deyil" əsası ilə imtina olub. Fəsadların qarşısını almaq üçün Borovets hərbi hissələrini dağıtmaq qərarına gəldi və 300 əsgərlə birlikdə meşəyə getdi.

General-horuner rütbəsi alan Borovets, ordusunun əhəmiyyətini artırmaq üçün 1941-ci ilin dekabrında "Polesya Seçi"nin adını "Ukrayna Üsyan Ordusu" olaraq dəyişdirdi. Bu dəyişikliklərə baxmayaraq, onun döyüşçüləri hələ də "Bulbovitlər" adlanırdı.

Borovets “Ukraynanın qanuni hökuməti” kimi A.Livitskinin başçılıq etdiyi mühacirətdə olan Ukrayna Xalq Respublikası hökumətini tanıdı (və müvafiq olaraq yaradılmış Melnik Ukrayna Milli Şurasını tanımırdı).

1942-ci il

1942-ci ilin fevralında Borovets Alman administrasiyasından "Polesye-Şeç"ni yenidən yaratmaq üçün icazə almağa cəhd etdi, amma bu cəhd uğursuz oldu. Heç bir dəstək tapmadığı üçün Ukrayna Üsyan Ordusunun fəaliyyətini dayandırır və Ümumi Hökumətə gedir. Yazın əvvəlinə qədər onun birləşmələri aktiv fəaliyyət göstərmir. Bu vəziyyət 1942-ci ilin martına qədər davam edir, nasistlər Borovets bölmələrinin yerləşdiyi əraziyə təzyiq göstərməyə başlayırlar. Qrup narazı insanlarla dolur.

Bu vaxta qədər Borovets dəstələrinin yenidən təşkili başa çatdı və onların ümumi sayı könüllülər sayəsində və qismən şərq cəbhəsində alman qoşunlarının məğlubiyyəti səbəbindən 700 nəfərə çatdı. Vəfat etmiş Pyotr Smorodskinin yerinə Leonid Şerbatyukun (“Zubatiy”) rəhbərlik etdiyi yeni qərargah da yaradıldı.

1942-ci ilin aprelində Borovets öz qoşunlarına alman işğalçı qüvvələrinə qarşı döyüş əməliyyatlarına başlamaq əmrini verdi. Borovets belə bir əmr verməklə nasistlərə öz birləşmələrinin sonradan yeni danışıqlarda istifadə oluna biləcək gücünü göstərmək, habelə yerli əhalini işğalçılardan qorumağa çalışmaq, bununla da onların (əhalinin) dəstəyini və sədaqətini qazanmaq istəyirdi.

Əsasən, "Polesye-Şeç"ni Şərqi Polesiyanın Olevsk şəhəri yaxınlığında və Rovno vilayətinin Lyudvipolski rayonunda hərbi əməliyyatlar aparıb. Onun dəstələri Rovno, Kostopol, Sarnı yaxınlığında və Sluç çayı boyunca meşələrdə fəaliyyət göstərirdi. Lakin onlar almanlara qarşı genişmiqyaslı fəaliyyət göstərmədilər. Almanlara qarşı hücumlar əsasən özlərinin ərzaq və geyim ehtiyaclarını təmin etmək məqsədi ilə həyata keçirilirdi. Almanlara qarşı ən ciddi əməliyyat, 1942-ci ilin avqustunda Şepetivka dəmir yolu stansiyasına basqın oldu. Maraqlıdır ki, Borovetsin 1942-ci ilin sonunda Alman administrasiyasına yazdığı məktubların birində o, bu günə qədər "bir damcı alman qanı da tökmədiyini" və bunun baş verməsinə icazə verməyəcəyini vurğulamışdı, çünki özü də onlarla birlikdə vuruşmuşdu. Ümumilikdə, 1942-ci ildə Ataman Taras Bulbanın UÜO qoşunları Alman iqtisadi hədəflərinə müəyyən sayda hücumlar həyata keçirib. Bu hücumlar Lyudvipol, Mejreçye və Tuçin regional mərkəzlərinə edilmiş hücumlar olub. Düşmən itkisi çox olmayıb.

Avqustun 15-də Borovets E.Koxaya məktubunda: "onun mövqeyi və nasistlərlə qoşunları arasında münaqişələrin qarşısını almaq üçün lazım olan şərtləri izah etməsini tələb edirdi."

Bulba-Borovets fəaliyyətinin başlanğıcından sovet kəşfiyyat xidmətləri "Polesye-Şeç"nin fəaliyyətinə nəzarət edirdi. 1942-ci ilin sentyabrında D.N.Medvedyevin dəstəsindən olan sovet partizanlarının nümayəndələri Borovetslə görüşdülər. Tərəflər neytrallıq barədə razılığa gəlib, parol mübadiləsi apardılar. Bu, qırmızı partizanlara öz qrup və birləşmələrinin aktiv fəaliyyətinə başlamasına və arxa cəbhədə terror və təxribat fəaliyyətini gücləndirməyə imkan verdi. Daha sonra T.Bulba-Borovets polkovnik Lukinə bu məzmunda məktub göndərir: "Ukrayna Xalq Respublikasının vətəndaşları kimi Ukrayna partizanlarının SSRİ hökumətinin heç bir amnistiyasına ehtiyacı yoxdur. Ukrayna Üsyan Ordusu Ukrayna Xalq Respublikasının suveren Silahlı Qüvvələridir və belə də qalır. UÜO-su heç bir xarici orduya qoşulmayacaq. ...Ukrayna silahlı qüvvələri SSRİ ilə sülh və Almaniyaya qarşı hərbi ittifaq bağlamağa yalnız SSRİ UÜO-nun suverenliyini tanıdığı zaman hazırdır. Siyasi danışıqların sonuna qədər UÜO SSRİ Silahlı Qüvvələri ilə barışıq imzalamağa və neytrallığa riayət etməyə razıdır. Qərbdə ikinci cəbhə açılanda UÜO bütün Ukraynada almanlara qarşı ümumi üsyan qaldıracaq...”

Sovet partizanları ilə neytrallıq 1943-cü ilin qışının sonuna qədər davam etdi və Bulbovitlər almanlara qarşı daha bir neçə dəfə hücuma keçdilər. Bir sənəddə deyilir: "Oktyabrın ortalarında biz dəqiq bilirdik ki, “T.Bulbanın dəstələrindən biri” kəndə silahlı basqın edib. Öldürdüyü, Mejiriçi (rayon mərkəzi) mahalının alman komendantı, Landvirt və şura sədri idi".

Dekabrın 2-dən 3-nə keçən gecə sovet partizanlarının formasını geyinmiş bulbovitlər Tuçin şəhərinə hücum edərək əmlak və mətbəənin bir hissəsini ələ keçirdilər.

23 noyabr 1942-ci ildə təhlükəsizlik polisi, SD-nin rəisi Pütz və SD-nin siyasi şöbəsinin rəisi Yorgens Borovetslə danışıqlar aparır. Ondan Sovet və Polşa partizanlarına qarşı birgə hərəkata başlaması xahiş olunsa da, dəqiq cavab ala bilməyirlər. Pützin Borovetslə danışıqlarının sənədi Rovno, Kostopol, Sarnı rayon komissarlarına və təhlükəsizlik polisinin ayrı-ayrı dəstələrinə və Kostopol, Lyudvipol, Bereznı, Sarnı və Rokitnoye SD-lərinə, Taras Borovetsin öz dəstələri ilə birlikdə işlədiyi bölgələrə göndərilir. O deyirdi ki, doktor Pützin 16 noyabr 1942-ci il tarixli 641 42 nömrəli direktivləri UMT üzvləri və Ukrayna millətçi hərəkatının tərəfdarları arasında həbslərin məhdudlaşdırılması ilə bağlı qüvvədə qalır, lakin bununla Ukrayna azadlıq hərəkatında iştirak edənlər müəyyən edilməli və onların gələcək fəal inkişafı üçün istifadə edilməlidir.

1943-cü il

Fevralın 20-də Bulbovitlərlə partizanlar arasında barışıq pozuldu. Həmin gün sovet partizanları Bulba dəstəsindən səhv parol bildirən 6 nəfəri güllələdilər. Sonradan məlum oldu ki, almanlarla danışıqlardan şübhələnən polkovnik Lukin Bulbaya xəbər vermədən parolları müstəqil şəkildə dəyişib.

1943-cü il martın əvvəlində Volın və Polesyedəki millətçi yeraltı silahlı birləşmələrə rəhbərlik etmək (əslində yenidən təyinat) etmək qərarına gələn Ukrayna Millətçiləri Təşkilatı (b) nümayəndələri Borovets ilə əlaqə saxladılar. 1943-cü il martın 15-də Borovets SD-nin rəhbərinə məktub yazır və orada o, neytrallıqdan bolşevizmə qarşı mübarizədə almanlara kömək edəcəyini bildirir.

1943-cü ilin mart-aprel aylarında Bandera ilə birləşmə (əslində onlara tabe olmaq haqqında) danışıqları uğursuzluqla sonlandı. Eyni zamanda, Andrey Melnikin tərəfdarları Borovets ilə əməkdaşlıq etdilər. 1942-1943-cü illərdə almanlar repressiyalar nəticəsində Ukrayna Reyxskommissarlığı ərazisində UÜO(M) rəhbərliyini demək olar ki, tamamilə məhv etdikdən sonra Melnikin tərəfdarları Borovets dəstələrinə qoşuldular.

Aprelin 25-də Borovets SD-dən onun alman xidmətinə qayıtması üçün dəvət məktub alsa da, geri dönmür.

1943-cü ilin yazında Borovetsdəki silahlı dəstələrin sayı 5-10 min döyüşçü olaraq qiymətləndirilirdi. 1943-cü ilin yazından almanlar öz anbarlarını daha fəal müdafiə etməyə başladılar və bu, 1943-cü ilin yazında və yayında Borovets dəstələri ilə silahlı toqquşmaların artmasına səbəb oldu.

1943-cü ilin iyulunda Borovets Ukrayna Üsyan Ordusunun adı dəyişdirirək Ukrayna Xalq İnqilab Ordusu adlandırıldı. Simptomatikdir ki, bu ad 1941-ci ilin yayında Ukrayna Millətçiləri Təşkilatı (b) tərəfindən Böyük Almaniya ilə müttəfiq olan “Ukrayna milli ordusu” üçün təklif edilmişdir. İ.Mitrinqa ilə birlikdə Borovets Ukrayna Milli Demokratik Partiyasını yaratdı. 1943-cü il avqustun 18-19-da Ukrayna Üsyan Ordusu dəstələri Xmelevka (Kostopol rayonu) kəndi yaxınlığındakı fermada Borovets qərargahına hücum edərək, əhalisinin bir hissəsini əsir götürdü. Məhkumlar arasında onun həyat yoldaşı da olub. Borovetsin arvadı Anna Opoçenskaya-Borovets var idi ki, o da, daha sonra Bandera tərəfdarları tərəfindən Polşa agenti kimi edam edildi.

Alman qoşunlarının bütün istiqamətlərdəki partizanlara qarşı aktiv əməliyyata başlaması ilə əlaqədar olaraq, 5 oktyabr 1943-cü ildə Borovets UNRA-nın yeni mübarizə formalarına keçid haqqında fərman verdi.

20 noyabr 1943-cü ildə o, adyutantı Oleq Ştulla birlikdə alman işğalçı hakimiyyətləri ilə danışıqlar aparmaq üçün Rovno şəhərinə gəldi. Sonra Varşava və Berlinə göndərildi.

Həbsi və mühacirəti

Alman hakimiyyət orqanları ilə danışıqlar heç bir nəticə vermədi və Borovets, köməkçisi ilə birlikdə 1 dekabr 1943-cü ildə, Zaksenhauzen həbs düşərgəsindəki xüsusi siyasi kazarmaya yerləşdirildi.

O, 1944-cü ilin sentyabrında azadlığa çıxmışdır. Bulba-Borovets Ukrayna Milli Komitəsinin ictimai və jurnalist fəaliyyətində fəal iştirak edib. O, general Andrey Vlasovu kəskin tənqid edib, onu “imperialist”, “böyük rus” meyllərində ittiham edərəık, almanları ona etibar etməməyə çağırıb.

Taras Barovets, 1948-ci ildən Kanadada sürgündə yaşayıb. O, "Qılınc və iradə" jurnalını nəşr etdirib, "Ukrayna Milli Qvardiyasını" yaradıb. Nyu-Yorkda vəfat edib.

O, Ukrayna diasporunun digər məşhur simalarının yanında, Cənubi Bound Brukdakı Müqəddəs Endryu kafedralındakı qəbiristanlıqda dəfn edilib.

Xatirəsi

• 1996-cı ildə Bıstricidə ona xatirə lövhəsi qoyulub..
• 2005-ci ildə Bereznoda T.Bulba-Borovetsin abidəsinin açılışı olub..
• 2016-cı ildə Olevsk Şəhər Şurasının qərarı ilə T.Bulba-Borovets “Olevsk şəhərinin fəxri vətəndaşı” adına layiq görülüb..
• Rovno Regional Radasının qərarı ilə 2018-ci il Rovno vilayətində Taras Bulba-Borovets ili elan edilib..

Ədəbiyyat

• Дзьобак В. В. Тарас Бульба-Боровець і його військові підрозділи в українському русі Опору (1941-1944 рр.). К.: Інститут історії України. НАН України. 2002. ISBN 966-02-2192-4.
• Ленартович О. Ю. Український національно-визвольний рух на Волині в роки Другої Світової війни.: монографія. Луцьк: Волинського національного університету ім. Лесі Українки. 2011. ISBN 978-966-600-573-4.
• Боровець Тарас // Енциклопедія Українознавства: Словникова частина / Головний редактор В. Кубійович. Перевидання в Україні. — К.: Глобус, 1993. — Т. 1. — С. 161.
• Малий словник історії України / відпов. ред. В. А. Смолій. — К. : Либідь, 1997.
• В. А. Гриневич. Бульба Тарас // ЕСУ — Т. 3: Біо-Бя. — К., 2004. — С. 586—587.
• Микола Литвин, Кім Науменко. Збройні сили України першої пловини XX століття. Генерали і адмірали, Львів — Харків, 2007. — ISBN 978-966-2918-12-0.
• В. Маркусь. Боровець-Бульба Тарас // Енциклопедія української діяспори / Головний редактор В.Маркусь, співредактор Д.Маркусь. — Нью-Йорк — Чикаго, 2009. — Кн. 1. — С. 75.
• Роман Петренко. Слідами армії без держави. — Київ-Торонто, 2004. — ISBN 966-7060-60-8.
• Сергій Стельникович. Український національний рух опору Тараса Бульби-Боровця: історичний нарис. — Житомир: Полісся, 2010.
• Тарас Бульба-Боровець. Документи. Статті. Листи. — Київ, 2011. — ISBN 978-966-2911-36-7.
• Стельникович С. Тарас Бульба-Боровець: "Ми не можемо ні на хвилину припиняти нашої боротьби". — К.: Парламентське видавництво, 2021. — С. 280. — ISBN 978-966-922-194-0

Xarici keçidlər

• Как ОУН с УПА воевало
• Гурій Бухало: Син землі поліської (ukr.)
• Тарас Боровець: Історія Української повстанчої армії (ukr.)
• Тарас Боровець: Наше становище до Росії, комунізму і до генерала Власова (ukr.)
• ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ОУН-УПА. ИЗ ДОКУМЕНТОВ НКВД-МГБ СССР. БУЛЬБОВЦЫ, МЕЛЬНИКОВЦЫ, БАНДЕРОВЦЫ
• С. Лозунко «Партия регионов готовится к реабилитации УПА?»
• Почему ОУН воевала против УПА : Национализм с человеческим лицом в эпоху этнических чисток.