Tazşa — türk və altay mifologiyasında və nağıllarında tez-tez adı çəkilən keçəl qəhrəman. Taşşa və ya Tazça olaraq da deyilir. Bəzən Kalca (Kalça) və ya Kelce (Kelçe) şəklində də keçər. Keçəl ("daz") başlı igiddir.

Xüsusiyyətləri

redaktə

Gücü keçəlliyindədir. Türk əfsanələrində keçəllik bir güc və zəka simvoludur. Eyni zamanda özbaşına ortaya çıxan hiyləgərlik və yenilməzlik kimi xüsusiyyətləri saxlayır. Bəzi vəziyyətlərdə normal, adi bir insan olan qəhrəman cild dəyişdirərək birdən-birə Taşşaya çevrilər. Hətta onunla birlikdə atı da daz başlı olar. Beləcə ikisi də məğlubedilməz vəziyyətə gəlirlər. Keçəl olduqda igidliyi və ciddiliyi, həmçinin fiziki xüsusiyyətləri ilə gücü də artır. Avarların əfsanələrində, nəslindən törədikləri daz başlı (keçəl) ataları vardır. Keçəl çox bilmiş, hiyləgər və xoşbəxtdir. Özünü keçələ çevirərək o biri dünyaya belə gedə bilər, göyün yeddi qatını və ulduzları gəzər. Altay əfsanələrində keçəl şaman qadın ölüləri belə dirildir. Bu səbəblə keçəllik bir güc simvoludur. Günəşli bir gündə qar yağdırar, fırtına çıxarar.

Keley - altay mifologiyasında adı çəkilən yarı tanrıdır. Ülgənin qızlarından biri ilə, yerdən doğulan bir şamanın evliliyindən dünyaya gələn bir adamdır. Peltek dillidir. Tazşa adlı nağıl şəxsiyyətinin formalaşmasında rol oynayan arxaik tiplərdəndir. Yəni Anadoluda nağıllarda adı çəkilən Kəloğlanın türk mifologiyası içindəki ən qədim forması olduğu deyilə bilər. Monqollaravarlar da ilk atalarının keçəl olduğunu söyləyərlər.

Taz xanım

redaktə

Taz xanım - türk və altay mifologiyasında göy tanrıçasıdır. Tez xanım olaraq da bilinər. Ülgenin arvadı olaraq keçər. Ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti keçəl olmasıdır. Tuvalılarda qartala Tas adı verilər və Taz xanım ilə əlaqəlidir. Monqolcada kərkəs quşuna Tas/Tasu deyilməsi də yenə bu quşun keçəl bir görünüşünün olmasıyla əlaqəlidir. Tazlıq (keçəllik) tamamilə türk mədəniyyətinə aid olan diqqətə çarpan şəkildə ortaya çıxan bir güc simvoludur. Tazşa və Keloğlan ilə əlaqəli olaraq ələ alına bilər. Taskıl, Tazaqan kimi dağ adları yenə bu mövzuyla əlaqəlidir.

Etimologiya

redaktə

(Tas/Taz/Taş/Daş) kökündən törəmişdir. Keçəllik, mənasını ehtiva edər. Monqolca Qal "atəş" sözü ilə də əlaqəsi vardır. Atəş müqəddəslik və güc ehtiva edən bir enerjiyə malikdir. Monqolların Qal Xan adlı bir Tanrıları vardır və söz olaraq keçəllik mənasıyla əlaqəlidir.

Mənbə

redaktə