Tetradium

Tetradium (lat. Tetradium) — bitkilər aləminin sabunağacıçiçəklilər dəstəsinin sədokimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Tetradium
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Malvids Dəstə: Sabunağacıçiçəklilər Fəsilə: Sədokimilər Yarımfəsilə: Zanthoxyloideae Cins: Tetradium
Beynəlxalq elmi adı
Tetradium Lour., 1790
Şəkil axtarışı ITIS   825200 NCBI   354519 EOL   2874626 FW   5083

Arealı

Əsasən tropik Şərqi Asiya iqlim zonasında yayılıb.

Botaniki xarakteristikası

İngilisdilli ölkələrdə bu bitki "Euodia", "Evodia" və ya "Arı ağacı" kimi tanınır. Tetradium cinsi həmçinin Melicope cinsi ilə sıx əlaqəli olmaqla bəzən onun tərkibinə daxil edilir. Bəzi hallarda Melicope elleryana Evodia və ya Euodia adlanır.

İqlimə və torpağa tələbləri

Əsasən subtropik və tropik iqlim zonalarda yayıldığı üçün Evodia növləri şaxtaya həssasdır, lakin ağacların böyüməsi və gövdələrin güclənməsi nəticəsində onların soyuğa davamlılığı artır. Şaxtaya davamlılığına görə Evodia növlərinin arasında müxtəlif dərəcədə fərqlər müşahidə olunur. Məsələn, Evodia hupehensis və Evodia danielli növləri şaxtaya daha dözümlüdür və bir sıra Avropa ölkələrinin iqliminə uyğunlaşdığına görə arıçılar tərəfindən geniş istifadə olunur. Lakin Evodia növləri işığa çox tələbkardır, yüksək nəmliyi olan qələvi və çox sıx torpağlara dözümsüzdür.

Ağacların strukturu

Parlaq, cüt lələkvari yarpaqlara malik Tetradium növləri cəlbedici ağaclardır. Tetradium danielli növünün fıstıq ağacına bənzəyən hamar qabıqlı gövdəsi 20 metr hündürlüyə çata bilər. Yarpaq örtüyü göyrüş ağacının yarpaq örtüyünə bənzəyir və yay aylarında parlaq tünd yaşıl rəngə malik olur. Payızda yarpaqların rəngi bir qədər dəyişərək tünd yaşıldan sarı və yaşıl rəngə boyanır.

Çiçəkləmə dövrü və nektar verimi

İyul-avqust aylarında ağac çoxsaylı kiçik ağ salxımşəkilli çiçəklərə bürünür. Çiçəklərin əmələgəlməsi tək-tək bitkilərin çiçəklədiyi dövrə təsadüf edir və buna görə onlara çox yüksək qiymət verilir. Bitki arıçılıq üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki qiymətli nektar mənbəyi olmaqdan başqa, digər nektar bitkilərinin çiçəklənmə dövrünün bitməsi zamanı da çiçəkləyir. Bu dövrdə digər bitkilərdə nektar nisbətən azalır və Evodiya ağacları arılar üçün vacib yem mənbəyinə çevrilir. Evodia çiçəkləri arıları çoxlu sayda cəlb edib qidalandırdığına görə, onlar arıçılar tərəfindən son yay balı mənbəyi sayılır. Belə ki, Macarıstan tədqiqatçılarının XX əsrin ortalarındakı müşahidələrinə əsasən, Evodia henryj iyunun ikinci yarısında, Evodia danielli iyunun sonu, əsasən də iyul ayından etibarən, Evodia hupehensis isə iyulun sonu və avqustun ilk yarısında və hətta sentyabrın ilk günlərində də çiçəkləyir. Bu isə o deməkdir ki, Evodianın müxtəlif növlərini bir sahədə yetişdirməklə nektar yığımını iyun-avqust aylarında fasiləsiz şəkildə aparmaq mümkündür

Toxumların yetişməsi

Avqust-noyabr aylarında çiçək salxımlarında toxumlar yetişir. Toxum örtüyü açıq qırmızı rəngdə olur. Toxumlar yetişdikcə örtüklər aralanır və payız aylarına doğru qara rəngdə parlaq toxumlar formalaşır. Giləmeyvələr açıq qırmızıdan qara rəngə qədər müxtəlif rəng çalarlarına malik olur və quşlar tərəfindən sevilir.

Digər məlumat

Tetradium ağac sortları Aenetus Scotti və Endoclita damor, o cümlədən bəzi Lepidoptera həşərat növlərinin sürfələri tərəfindən yem bitkiləri kimi istifadə olunur.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

• Megabotrya Hance
• Philagonia Blume

Növləri

• Tetradium austrosinense (Hand.-Mazz.) T.G.Hartley
• Tetradium calcicola (Chun ex C.C.Huang) T.G.Hartley
• Tetradium daniellii (Benn.) T.G.Hartley
• Tetradium fraxinifolium (Hook.) T.G.Hartley
• Tetradium glabrifolium (Champ. ex Benth.) T.G.Hartley
• Tetradium ruticarpum (A.Juss.) T.G.Hartley
• Tetradium sambucinum (Blume) T.G.Hartley
• Tetradium sumatranum T.G.Hartley
• Tetradium trichotomum Lour.