Tom dayının daxması

Tom dayının daxması (ing. Uncle Tom’s Cabin) — Amerika yazıçısı Harriyet Biçer-Stounun (Harriet Beecher Stowe) 1852-ci ildə quldarlıq əleyhinə yazdığı sosial roman.

Tom dayının daxması
ing. Uncle Tom's Cabin; or, Life Among the Lowly
Müəllif	Harriyet Biçer-Stou
Janrlar	seriallaşdırılmış bədii ədəbiyyat[d]
Orijinalın dili	ingilis dili
Ölkə	ABŞ
Orijinalın nəşr ili	20 mart 1852
Tərcüməçi	Hidayət Orucov
Elektron versiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu əsər köləlik mövzusuna toxunan ən məşhur və təsirli ədəbiyyat nümunələrindən biridir. Roman ABŞ-ın cənubundakı köləliyin qeyri-insani mahiyyətini ifşa etməklə, Abolisionist (köləliyə qarşı) hərəkatın güclənməsinə ciddi təsir göstərmişdir.

Romanın süjet xətti

Hekayə 19-cu əsrdə Amerika Birləşmiş Ştatlarının cənubunda və şimalında baş verir və bir neçə personajın köləlik sistemi ilə bağlı təcrübələrini təsvir edir. Əsas diqqət Tom adlı yaxşı ürəkli, dindar bir qaradərili köləyə yönəlib.

Əsas hadisələr:

1. Tomun satılması:

• Tom — borclarını ödəmək məcburiyyətində olan sahibləri tərəfindən kölə kimi satılır. O, ailəsindən ayrılır və müxtəlif yerlərə köçürülür.

• İlk sahibi — yaxşı niyyətli Mr. Shelby, köləliyə qarşı mülayimdir, lakin borc səbəbindən Tomu satmağa məcbur olur.

2. Elizanin qaçışı:

• Paralel olaraq, başqa bir kölə olan Eliza, öz oğlu Harry ilə birlikdə azadlıq axtarışında cənubdan şimala qaçır. Onların qaçışı romanın ən dramatik və təsirli hissələrindən biridir.

3. Tomun yeni sahibləri:

• Tom əvvəlcə yaxşı niyyətli bir plantasiya sahibi, Augustine St. Clare-ın yanına düşür. Lakin St. Clare öldükdən sonra Tom, qəddar və zalım Simon Legree adlı plantasiya sahibinə satılır.

4. Tomun faciəsi:

• Simon Legree Tomu ağır işlərə məcbur edir və onu şiddətli şəkildə cəzalandırır. Lakin Tom öz imanını və əxlaqını qoruyur. Sonda o, Legree tərəfindən öldürülür.

5. Eliza və azadlıq:

• Eliza və ailəsi azadlığa çatır. Onların hekayəsi köləlikdən qaçıb yeni bir həyat qurmaq üçün mübarizəni simvolizə edir.

Əsərin mövzuları

1. Köləlik və insanlıq:

• Əsər köləliyin qeyri-insani mahiyyətini göstərir və bu sistemi tənqid edir. Tomun əzabları və qurbanlığı, köləliyin necə böyük bir sosial bəlaya çevrildiyini təsvir edir.

2. Dindarlıq və əxlaq:

• Tomun imanı və bağışlama ruhu əsərdə mərkəzi bir yerdədir. Dinə müraciət edərək yazıçı oxucuları köləliyə qarşı empatiya göstərməyə çağırır.

3. Ailə və azadlıq:

• Eliza və ailəsinin hekayəsi ailə birliyinin önəmini və azadlıq üçün mübarizənin vacibliyini vurğulayır.

Romanın təsiri və əhəmiyyəti

• Sosial təsiri: “Tom Dayının Daxması” köləliyə qarşı mübarizədə ictimai fikri dəyişdirdi. Romanın yayımlanmasından sonra Abolitionist hərəkatına olan dəstək artdı və əsər Amerika Vətəndaş Müharibəsinə gedən yolda əhəmiyyətli rol oynadı.

• Populyarlığı: Bu kitab, yayımlandığı dövrdə ən çox oxunan kitablardan biri oldu və dünyada milyonlarla nüsxə satıldı.

• Tənqidlər: Cənubdakı kölə sahibləri romanı tənqid etdilər və onun yalanlarla dolu olduğunu iddia etdilər. Lakin əsər uzun müddət sosial ədalət mübarizəsinin simvolu olaraq qaldı.

Adaptasiyaları

Roman əsasında teatr tamaşaları, filmlər və hətta musiqilər yaradılıb. Hekayə müxtəlif janrlarda təsvir edilsə də, əsərin əsas mesajı - insan haqları və ədalət uğrunda mübarizə - hər zaman aktual qalıb.

Məzmunu

Əsərdə qüdrətli Amerika ölkəsində köləlik sistemi, irqçilik, bunların insanların psixologiyasına, intellektinə vurduğu pozucu təsirlər, zəngin mənəviyyatlı zəncilərin ağlasığmaz məhrumiyyətləri ustalıqla qələmə alınmışdır.

Nəşri

ABŞ-də quldarlığa və afro-amerikanlara olan münasibətinin dəyişməsində 1852-ci ildə nəşr edilən bu kitabın mühüm rolu olmuşdur. Əsər çox tərif qazansa da, onu pisləyənlər heç də az olmamışdır. Kitab ABŞ-nin cənubunda "abolisionist təbliğatı" kimi qiymətləndirilərək qadağan olunmuşdur. Quldarlıq tərəfdarı olan bir sıra cənublu yazıçılar əsərə cavab olaraq "Anti-Tom ədəbiyyatı" silsiləsinə daxil olan əsərlər yazmışdırlar.

Azərbaycanca

Roman ilk dəfə Azərbaycan dilində kütləvi tirajla 1986-cı ildə isə Voyniçin “Ovod” əsəri ilə birlikdə 50 cildlik "Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası" seriyasının 23-cü cildində nəşr olunmuşdur.

1991-ci ildə "Gənclik" nəşriyyatı tərəfindən azərbaycanlı yazıçı Hidayətin tərcüməsində təqdim edilmişdir. 2011-ci ildə "Apostrof" MMC-də təkrar çap olunmuşdur.