Tor (internet)

Tor (ing. The Onion Router) internetdə senzuradan yayınma alətlərindən biridir. O, istifadəçilərə onlayn məxfiliklərini qorumaq üçün yaradılıb, bu alət vasitəsilə internet istifadəçilərinin məlumatlarının veb saytlar və onlayn cəsuslar tərəfindən ələ keçirilməsi çətinləşdirilir. Tor istifadəçilərə imkan yaradır ki, məxfiliklərini təmin etməklə bərabər internetə daxil olduqları ərazidə baxılmasına qadağa qoyulmuş məlumatlara çıxış əldə etsinlər. Tor istifadəçilərin internet bağlantısını və məlumatlarını bir sistem vasitəsilə yönəldir, bu sistem təsadüfi seçilmiş relelərdən ibarətdir. Bu, təmin edir ki, istifadəçilərin məlumatlarının istəmədikləri insanlar tərəfindən əldə edilməsi demək olar ki, qeyri-mümkün olsun. Bildirişlərə görə, Azərbaycanda TOR-un saytı rəsmi olaraq bloklanmışdır

Tor
Tipi	Gözlədici proqram, Kitabxana, Utilita, şəbəkə[d]
Repozitoriya	gitlab.torproject.org/tp…
Proqramlaşdırma dili	C, Python, Rust
Əməliyyat sistemi	Microsoft Windows, macOS, Android
İnterfeysin dili	çoxdilli[d]
Yayımlanma tarixi	20 sentyabr 2002
Sonuncu versiya	0.4.8.13
Sayt	torproject.org
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tor, şəbəkə - (ing. grid, rus. сетка, решетка) - düzbucaq altında kəsişən iki xətlər qrupu. Məsələn, elektron cədvəl sətirlər və sütunlar şəklində olan tordan ibarətdir; displeyin ekranı şaquli və üfüqi nöqtələrin (piksellərin) torudur. Simvolların optik tanınması sistemlərində simvolların ölçülməsində və ya onların verilməsində tordan istifadə olunur.

Tarix

Torun əsas prinsipi olan Onion marşrutu (soğan marşrutu) 1990-cı illərin ortalarında Amerika Birləşmiş Ştatlarının Dəniz Tədqiqat Laboratoriyasının əməkdaşları, riyaziyyatçı Pol Syverson və kompüter alimləri Maykl G. Rid və Devid Qoldşlaq tərəfindən Amerika kəşfiyyatının onlayn rabitəsini qorumaq üçün işlənib hazırlanmışdır. Soğan marşrutu, soğan təbəqələri kimi iç-içə yerləşdirilmiş rabitə protokolu yığınının tətbiqi qatında şifrələmə vasitəsilə həyata keçirilir. Torun alfa versiyası, Syverson və kompüter alimləri Roger Dingledine və Nick Mathewson və sonra adlandırılan The Onion Routing layihəsi (sonradan "Tor" abbreviaturası verilmişdir) 20 sentyabr 2002-ci ildə başlamışdır. İlk ictimai buraxılış bir il sonra baş verdi.

2004-cü ildə Dəniz Tədqiqat Laboratoriyası Tor üçün kodu pulsuz lisenziya ilə buraxdı və Elektron Sərhəd Fondu (EFF) inkişafını davam etdirmək üçün Dingledine və Mathewson-u maliyyələşdirməyə başladı. 2006-cı ildə Dingledine, Mathewson və digər beş nəfər Torun saxlanmasına cavabdeh olan 501(c)(3) tədqiqat-təhsil qeyri-kommersiya təşkilatı olan The Tor Project-i təsis etdi. EFF ilk illərində Tor Layihəsinin maliyyə sponsoru kimi çıxış etdi və ilk maliyyə dəstəkçilərinə ABŞ Demokratiya, İnsan Haqları Bürosu, Əmək və Beynəlxalq Yayım Bürosu, Internews, Human Rights Watch, Kembric Universiteti, Google və Hollandiyada yerləşən Stichting NLnet.

Mövcud olduğu müddət ərzində müxtəlif Tor zəiflikləri aşkar edilmiş və bəzən istifadə edilmişdir. Tor-a qarşı hücumlar akademik tədqiqatın fəal sahəsidir ki, Tor Layihəsinin özü tərəfindən müsbət qarşılanır.

İstifadəsi

Tor istifadəçilərinə internetdə gəzmək, söhbət etmək və anonim mesajlar göndərmək imkanı verir və həm qanuni, həm də qeyri-qanuni məqsədlər üçün müxtəlif insanlar tərəfindən istifadə olunur. Tor, məsələn, kriminal müəssisələr, haktivizm qrupları və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən çarpaz məqsədlər üçün, bəzən eyni vaxtda istifadə edilmişdir; eynilə, ABŞ hökuməti daxilindəki agentliklər Toru müxtəlif şəkildə maliyyələşdirir (ABŞ Dövlət Departamenti, Milli Elm Fondu və 2012-ci ilin oktyabrına qədər Tor-u qismən maliyyələşdirən Rəhbərlərin Yayım Şurası vasitəsilə – Radio Azad Asiya) və onu alt-üst etməyə çalışırlar.

Həmçinin bax

• Tor Brauzer Bandl
• Tor körpüləri
• JonDo
• İnternet senzura

Ədəbiyyat

• İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Xarici keçidlər

• Rəsmi saytı
• torstatus.info Arxivləşdirilib 2013-04-26 at the Wayback Machine — Tor Network Status
• Köhnə saytı