Triqonometriyanın tarixi

Triqonometriyanın tarixi — çox uzun mərhələli olan və həndəsədə istifadə edilən triqonometriyanın tarixindən bəhs edilir. Triqonometriyanın tarixi 3000 ilə yaxındır. Vətəni Misir və Hindistan hesab olunur. Üçbucaqların tərəfləri və bucaqları arasında əlaqənin ilk dəfə Misir astronomları Hipparx və Ptolomey tərəfindən tapıldığı hesab edilir. Triqonometriya sözünə ilk dəfə alman riyaziyyatçısı Pitiskusun kitabında 1505-ci ildə rast gəlinib. Riyaziyyatın birbaşa astronomiyadan çıxmış bir qolu olan triqonometriyanın bəzi qaydaları Babillilər və Misirlilər dövründə bilinirdi.

Qərbdə Nəsirəddin Tusidən böyük ölçüdə faydalanan Alman alimi Reqiomontan "Üçbucaqların bütün növləri haqqında" adlı əsəriylə gərçək triqonometriya doğulmuş oldu. Fransua Viyet və Simon Stevin, hesablarda onluq ədədlərdən faydalandılar. Con Neper triqonometriyadan faydalanaraq loqarifma anlayışını elmə gətirdi. İsaak Nyuton və şagirdləri triqonometriya həm funksiyalarının, həm də loqarifmlərinin hesabına tam silsilələri tətbiq etdilər. Daha sonra da Leonard Eyler, vahid olaraq triqonometrik cədvəlin radiusunu götürərək, müasir triqonometriyanın təməllərinin əsasını qoydu.

Tarixi

Triqonometriya haqqında ilk anlayışlar Misirdə yaranmışdır. Qədimi Hindistan astronomları vətərin sinusla əlaqəsindən istifadə edərək düzbucaqlı üçbucağın tərəf və bucaqları arasındakı əlaqəsindən istifadə edərək müxtəlif funksiyalar yaratmışlar. Bu yolla Hindistanda triqonometriyanın bünövrəsi qoyulur. Hindistan alimləri müxtəlif triqonometrik münasibətlər yaradırlar. Müasir dövrdə Hindistan alimi Brahmaquptanın (VII əsr) ifa etdiyi düsturlar müasir dövrdə aşağıdakı kimi ifadə olunur:

$\sin ^{2}\alpha +\cos ^{2}\alpha =1$

$\sin \alpha =\cos(90^{\circ }-\alpha )$

Sinus və Kosinus üçün digər düsturlar isə XII əsrdə yaşamış hind alimi Blaskara II tərəfindən yaradılmışdır.

$\sin(\alpha \pm \beta )=\sin \alpha \cos \beta \pm \cos \alpha \sin \beta ,$

$\sin \alpha -\sin \beta \approx (\alpha -\beta )\cos \beta$

XVII–XIX əsrlərdə triqonometriya riyazi analizin başlıqlarından birinə çevrilir. Mexanikada, texnikada, fizikada, rəqsi hərəkət, periodikproseslərdə istifadə olunmağa başladı.

Biologiyada triqonometriya

Triqonometriya tibbdə böyük rol oynayır. Onun köməkliyi ilə İran alimləri ürəyin formulunu kəşf ediblər və bunun ürəyin aritmiyası zamanı 8 ifadədən, 32 əmsaldan, 33 əsas parametrdən asılı kompleks cəbri triqonometrik eyniliklərdən istifadə etmişlər. Bioloji ritmlər triqonometriya ilə bağlıdır.

Xarici keçidlər

• Van der Waerden