Tulpar (başqırdca: Толпар, qazaxca: Тұлпар, tatarca: Тулпар, qırğızca: Тулпар, rusca: Тулпар və ya Тулпа́р) — türk, qırğızaltay mifologiyasında adı çəkilən qanadlı uçan at, Peqas ilə bənzərdir. Qırğızların Manas dastanında bu uçan qanadlı atlardan söz edilir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Qazaxıstanda kəşf edilən kurqanda olan qızıl geyimli adam adlı tapıntının başlığında tulpar fiquru vardır. Azərbaycan Koroğlu dastanında Qırat və Dürat tulparın (dəniz atı) nəslindən gəlir.

Monqolustanın dövlət gerbi

Tulparın adı, Türk, qırğızAltay mifologiyalarında keçər. Ümumiyyətlə ağ və ya qara (tək rəng) bir at olaraq təsvir olunur. Ağ qanadları vardır və Kuday (Tanrı) tərəfindən qəhrəmanlara köməkçi olması üçün yaradılmışdır. Dünyanın ən uzun dastanı olan qırğızların Manas dastanında, Manasın məşhur döyüşçülərinin sürdüyü qanadları ilə küləkdən sürətli qaçdığı deyilən əfsanəvi atlardan bəhs olunur. Başqırd inanclarına görə qanadlarını heç kim görə bilməz. Tulpar qanadlarını yalnız qaranlıqda, böyük maneələri və məsafələri aşarkən açar. Əgər biri tərəfindən qanadları görülsə, Tulparın yox olacağına inanırlar. Osetinlər Tolpar, çeçenlər Turpal deyərlər. Qumuq atalar sözündə belə deyir.

Tulpar yerun birevü buççağunda tapsa da, öz yılkısın tabar.
(Tulpar dünyanın bir başqa küncündə olsa da, öz sürüsünü tapar.)

Etimologiya

redaktə

(Tul/Yul) kökündən törəmişdir. Monqolca "Zulbah" (keçəl, saçsız) sözü ilə əlaqəli ola bilər. Çünki türk mifologiyasında keçəl atlara tez-tez rast gəlinir və keçəllik qəhrəmanlarda olduğu kimi atlarda da gücü bildirir. Yol sözü ilə də eyni kökdən gəlmə ehtimalı vardır. Tulu sözü qədim Altay dilində qır rəngi ifadə edir.

Mədəni təsiri

redaktə

Tulpar əfsanəsinin günümüzə təsirləri:

Tulpar atları

redaktə

Tulpar atına igidlər, alp olanlar, bahadırları (tuvaca: maadır, qədim türkcə: bağatur) minə bilər. Türk əfsanələrinə görə bu ata ürəyi və bədəni güclü olanlar sahib ola bilər. Tulpar adı verilən qanadlı türk atlarına misal olaraq, Alpamısın Bayşubarını, Kobılandının Tayburılını, Er Targının Qarakaskasını, Kabanbayın Kubasını, Bugıbayın Akanserisini Kulagerinin Qaraserkesini, Navrızbayın Akazuvunu, İsatayın Aktabanını və s. göstərmək olar.

Həmçinin bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə

İstinad

redaktə