Uollis və Futuna

Uollis və Futuna — Fransanın dəniz ərazisi.

Uollis və Futuna
fr. Territoire des îles Wallis-et-Futuna
Bayraq[d] Gerb
Himn: La Marseillaise
•	Semyuel Uollish kəşf etmişdir
Rəsmi dilləri	fransız dili
Paytaxt	Matāʻutu
İdarəetmə forması	Respublika
Sahəsi	Dünyada 174-cü
• Ümumi	274 km²
Əhalisi
• Əhali	15 min nəfər
• Siyahıyaalma (2008)	13 484 nəf.
• Sıxlıq	54 nəf./km²
ÜDM (AQP)
• Ümumi	188 mlln.$ dollar
• Adambaşına	12 600 $ dollar
Demonim	Fransız
Valyuta	CFP Franqı
İnternet domeni	.wf
ISO kodu	WF
Telefon kodu	+681
Saat qurşaqları	UTC+12:00
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Erkən insanlar

Bu adalarda insan məskənlərinin ən erkən əlamətləri Lapita mədəniyyətindən, eramızdan əvvəl 850-800-cü illər arasındadır. Adalar, Fici və Samoa arasında gedən qayıq trafiki üçün təbii dayanacaq nöqtəsi kimi xidmət edirdi. 15 və 16-cı əsrlərdə Tonqan istilaları zamanı adalar müxtəlif müqavimət və assimilyasiya göstərdi, Futuna Tonqan qədər olan mədəni xüsusiyyətlərini daha çox qorudu, Uollis isə cəmiyyətdə, dilində və mədəniyyətində daha əsaslı dəyişikliklərə məruz qaldı. İlkin sakinlər, adalarda qalalar və digər müəyyən edilə bilən xarabalar tikdilər, bəziləri hələ qismən bütövdür. Şifahi tarix və arxeoloji dəlillər Tonqan işğalçılarının bu quruluşların bəzilərini yenidən ələ keçirdiyini və dəyişdirdiyini göstərir.

Avropalıların məskunlaşmaları

Futuna, ilk olaraq 1616-cı ildə dünyanı gəzdikləri zaman Willem Schouten və Jacob Le Maire tərəfindən Avropa xəritələrinə salındı. Adalara, Niderlandın Hoorn şəhərinə oxşar "Hoornse Eylanden" adını verdilər. Bu daha sonra Fransız dilinə "Isles de Horne" olaraq dəyişdirildi. Uollis (Wallis) adalarının adı isə 1767-ci ildə Tahitini kəşf etdikdən sonra yanlarında üzən İngilis tədqiqatçı Semyuel Uollisin (Samuel Wallis) soyadını daşıyır. Fransızlar, 1837-ci ildə əhalini Roma katolikliyinə çevirən Fransız missionerlərinin gəlişi ilə ərazidə məskunlaşan ilk avropalılardı. 1954-cü ildə müqəddəs kimi canlandırılan Pierre Chanel, Futuna adasının və bölgənin əsas himayədarıdır.

5 aprel 1842-ci ildə missionerlər yerli əhalinin bir hissəsinin üsyanından sonra Fransanın onları qorumasını istədi. 5 Aprel 1887-ci ildə Uollis adasının kraliçası Uvea, 16 Fevral 1888-ci ildə isə Futuna adasının kralı Sigave və həmçinin Alofi adasının kralı Alo da Fransız himayəsi müqaviləsini imzaladılar. O dövrdə adalar Fransız müstəmləkəsi Yeni Kaledoniyanın rəhbərliyi altına alındı.

1917-ci ildə üç ənənəvi krallıq Fransa tərəfindən birləşdirildi və hələ də Yeni Kaledoniya Koloniyasının səlahiyyətində olan Uollis və Futuna Koloniyasına inteqrasiya edildi.

Dənizaşırı ərazilər

1959-cu ildə adaların sakinləri, 29 iyul 1961-ci ildən etibarən qüvvədə olan ayrı bir Fransanın dənizaşırı ərazi olmağa səs verdilər və bununla da Yeni Kaledoniyaya tabeçiliyindən çıxmış oldular.

Coğrafiya

İki əsas ada qrupundan ibarətdir. Bunlardan biri şimal-şərqdəki Uvea ilə Uollis adaları və digəri isə cənub-qərbdəki Futuna və Alofi ilə Horne Adalarıdır. Bu iki adalar icmasının arasındakı məsafə təxminən 200 km-dir. Sakit okeanda təqribi olaraq Yeni Zelandiya ilə Havay adaları arasında yerləşmişdir. Adalar icmasının üç ədəd olan əsas adaları Futuna, Alofi və Uvea vulkanik adalardır və sıx meşələrlə örtülmüşdür. Lakin, enerji məsələsində yaşanan problemlər səbəbi ilə son zamanlarda ağac kəsimləri sürətlənmişdir. Adaların bəzi bölgələri şirin su probleminə görə yaşamağa əlverişli deyildir. Bütün adalarda Tropik iqlim üstünlük təşkil edir. Noyabr ilə aprel ayları arasında hava isti və yağışlı, May və Oktyabr ayları arasında isə sərin və quraq keçir. Adada illik ortalama yağış 2500 ilə 3000 mm arasındadır. Bölgədəki rütubət 80% civarındadır. İllik ortalama istilik isə 26,6 °C-dir. 765 metr ilə Sinqavi, adalar icmasının ən yüksək nöqtəsidir.

Adalar

Ada	Paytaxt	Digər Şəhərlər	Ərazi (km2)	Əhali
Uollis və Futuna	Matāʻutu (Mata-Utu)	Leava, Vaitupu, Alele, Liku, Falaleu, Utufua	142.42	11,558
Hoorn adaları (Futuna və Alofi adaları)	Leava	Fiua, Nuku, Taoa, Mala'e, Ono, Vele	64.1	3,225
Alofi			17.8	1
Futuna	Leava	Toloke, Fiua, Vaisei, Nuku, Taoa, Mala'e, Kolopelu, Ono, Kolia, Vele, Kolotai, Laloua, Poi, Tamana, Tuatafa, Tavai	46.3	3,225
Faioa			0.68	0
Fenuafo'ou			0.03	0
Fugalei			0.18	0
Ilot St. Christophe	Chappel St. Christophe		0.03	0
Luaniva			0.18	0
Nukuatea			0.74	0
Nukufotu			0.04	0
Nukuhifala	Nukuhifala		0.067	4
Nukuhione			0.02	0
Nukuloa	Nukuloa		0.35	10
Nukutapu			0.05	0
Nukuteatea			0.1	0
Tekaviki			0.01	0
Uollis (Ada)	Matāʻutu	Vaitupu, Alele, Liku, Falaleu, Utufua, Mala'efo'ou, Mala'e	75.8	8,333

Əhali

Əhalinin təxminən üçdə ikisi Uollis Adasında və digər üçtə biri isə Futuna Adasında yaşamaqdadırlar. Əhalinin çox böyük hissəsi polineziyalı olmaqla bərabər, kiçik bir qrup hissəsi isə fransızların soyundan gəlməkdədirlər. Əhali fransız dilindən əlavə olaraq Uollis ya da Futuna dillərini danışmaqdadırlar. Əhalinin təxminən 10%-i fransız dilini ana dili səviyyəsində danışmaqdadırlar. Oxuma-yazma nisbətinin aşağı olduğu adalar icmasında 15 yaşından yuxarı olan əhalinin yarısı oxuyub yaza bilməkdədirlər. 2008-ci ildə əhalinin siyahıya alınmasına görə adada ümumi əhalisi 2003-cü illə müqayisədə 2% azalma göstərərək 13.484 olaraq təyin edilmişdir.

İqtisadiyyat

2005-ci ildə Uollis və Futunanın ÜDM-i bazar məzənnələri ilə 188 milyon ABŞ dolları idi. Ərazinin iqtisadiyyatı ənənəvi yaşayış əkinçiliyi ilə məhdudlaşır, işçi qüvvəsinin təxminən 80% -i dolanışığını kənd təsərrüfatından (hindistan cevizi və tərəvəzlər), heyvandarlıqdan (əsasən donuzlardan) və balıqçılıqdan qazanır. Əhalinin təxminən 4% -i dövlət orqanlarında işləyir. Gəlirlər Fransa hökumətinin subsidiyalarından, Yaponiya və Cənubi Koreyaya balıqçılıq hüquqlarının lisenziyalaşdırılmasından, idxal vergilərindən və Yeni Kaledoniya, Fransa Polineziyası və Fransadakı qürbətçi işçilərin pul köçürmələrindən gəlir. Sənayelərə kopra, əl işləri, balıqçılıq və ağac məhsulları daxildir. Kənd təsərrüfatı məhsullarına hindistan cevizi, çörək meyvəsi, yam, taro, banan, donuz və balıq daxildir. 1991-ci ildə BNP Paribas-ın törəmə şirkəti olan BNP Nouvelle-Calédonie, hazırda ərazidə yeganə bank olan Banque de Wallis-et-Futuna törəmə şirkətini qurdu.