Usuliddin

Üsuliddin (ərəb. أصول الدين‎; Usul əl-Din) — İslamda "dinin əsasları" deməkdir. Bu, İslamın əsas inanc və təməl prinsiplərini ifadə edir və müsəlman imanının təməlini təşkil edir. Üsuliddin əsasən İslamın inanclarını və teologiyasını əhatə edir və müxtəlif İslam məzhəblərinə görə fərqli cəhətlər daşıya bilər. Ancaq ümumi olaraq, aşağıdakı əsas mövzuları əhatə edir:

1. Tövhid – Allahın təkliyinə və yeganəliyinə iman.

2. Nübuvvət – Peyğəmbərlərə və onların Allah tərəfindən göndərildiyinə iman.

3. Məad – Axirətə və Qiyamət gününə iman.

Bu əsas prinsiplər İslamın təməlini təşkil edir və müsəlmanların imanlarını bu prinsiplərə əsaslanır.

Şiəlikdə

Şiəlikdə Üsuliddin (dinin əsasları) İslamın fundamental prinsiplərini təmsil edən beş əsas inancdan ibarətdir. Bunlar şiə məzhəbinin teologiyasının əsas sütunlarını təşkil edir və aşağıdakılardır:

1. Tövhid – Allahın təkliyinə iman. Şiələr də Allahın yeganəliyini qəbul edir və Onun şəriksiz olduğuna inanırlar.

2. Ədl – Allahın ədaləti. Şiələr inanırlar ki, Allah hər zaman ədalətlidir və bütün əməllərində ədalətə riayət edir. Yəni Allah heç vaxt zülm etməz və insanlar arasında ədaləti qoruyar.

3. Nübuvvət – Peyğəmbərlərə iman. Allahın seçdiyi peyğəmbərlərə və onların gətirdiyi dini mesajlara inanmaq vacibdir. Şiələr də Adəmdən son peyğəmbər Məhəmmədə qədər hamısını qəbul edir və onun peyğəmbərliyinə inanırlar.

4. İmamət – İmamların rəhbərliyi. Şiələr inanırlar ki, Peyğəmbərdən sonra dini və siyasi rəhbərlik imamlar tərəfindən aparılmalıdır. Bu rəhbərlər Allah tərəfindən seçilmiş və məsum (günahsız) şəxslərdir. Şiəlikdə imamların sayı on ikidir və onlara "İmamiyyə" şiələri inanır.

5. Məad – Axirətə iman. Bu inanc Qiyamət gününə, insanların hesaba çəkiləcəyinə və cənnət-cəhənnəm anlayışına yönəlib.

Bu beş əsas inanc şiəliyin teoloji çərçivəsini təşkil edir və hər bir şiənin inanmalı olduğu əsas məsələlərdir.

• 1. Tövhid (Allahı zatında və sifətində yeganə bilmək və Ona şərik qoşmamaq).

Qurani-Kərimdə belə yazılıb: ِ "(Ya Peyğəmbər! Allahın zatı və sifətləri haqqında səndən soruşan müşriklərə) de ki, (Mənim Rəbbim olan) O Allah yeganədir. (Heç bir şəriki yoxdur.) Allah (heç kəsə, heç nəyə) möhtac deyildir! (Hamı Ona möhtacdır, O, əzəli və əbədidir!) O, nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! Onun heç bir tayı, bərabəri və bənzəri yoxdur!"

• 2. Ədl

Ədalət "Ədl" sözündən olub, ərəb dilində bərabərlik və insaflı mənalarını daşıyır. Dini termində isə, ədalət zülmkarlığın ziddinə olan bir kəlmə olub, "hər kəsin haqqını özünə vermək" və "hər şeyi öz yerinə qoymaq" kimi mə'nalara malikdir.

Allahın ədalətli olub, heç kəsə zülm etməməsinə inanmaq.

Ədl haqqında Quranda bir çox ayələr vardır:

"Həqiqətən, Allah (heç kəsə) zərrə qədər də zülm etməz. Əgər yaxşı bir əməl baş verərsə, onu (savabını) ikiqat artırar və Öz tərəfindən də (bu əməlin sahibinə) böyük mükafat verər!"

Ədldən (ədalətdən) məqsəd hər şeyi öz yerində həyata keçirməkdir. Bu haqda Əli (əleyhis-salam) belə buyurub:

"Ədalət bütün işləri öz yerinə qoyur." Ədl Allah-taalanın "sübuti", zülm isə "səlbi" sifətlərindən hesab olunur. Ədalətli olan Allah Quranda insanları ədalətə çağırır. Buna misal olaraq bu ayəyə nəzər salaq:

"Ədalətli olun. Bu, təqvaya daha yaxındır. Allah qarşısında təqvalı olun. Allah nə etdiklərinizdən xəbərdardır."

• 3. Nübüvvət (Adəmdən sonuncu İslam Peyğəmbəri Muhəmmədə qədər, insanların hidayəti üçün göndərilmiş yüz iyirmi dörd min peyğəmbərin haqq olmasına inanmaq və onları təsdiq etmək).

İslama görə, Allahın insanlara din və qanun göndərməsi peyğəmbərlərin vasitəsilə olmuşdur. Bütün peyğəmbərlərin hədəfi Allahın yeganəliyi, adillliyi, hökmləri və habelə Qiyamətə kimi zəruri məsələləri insanlara çatdırıb, onları bu yola hidayət etmək olmuşdur.

İslama görə, İslamın sonuncu peyğəmbəri Məhəmməddən sonra isə bir daha peyğəmbər gəlməyib və heç vaxt gəlməyəcəkdir. Buna görə də ona "Xatəmül-ənbiya", yəni "Peyğəmbərlərin sonuncusu" deyirlər. Necə ki, Qurani-Kərimdə qeyd edilib:

"Lakin o, Allahın Rəsulu (elçisi) və Peyğəmbərlərin sonuncusudur." Bu haqda hədislərimiz çoxdur. Nümunə olaraq şiələrin 6-cı imamı İmam Sadiqin kəlamlarından biri:

"Həqiqətən Allah-taala sizin Peyğəmbəriniz ilə Peyğəmbərləri sona çatdırdı, beləliklə də ondan sonra əsla heç bir Peyğəmbər gəlməyəcəkdir".

• 4. İmamət (Məhəmmədin haqq canişinləri olan 12 imama inanmaq və onları təsdiq etmək).

Bunu təkcə şiə alimləri deyil, eləcə də bir sıra sünni alimləri də Məhəmməddən rəvayət (nəql) etmişlər. O rəvayətlərdən biri:

"Həqiqətən məndən sonra ümmətim üçün olan canişimlərim, vəsilərim və Allahın bəndələrə olan höccətləri on iki nəfərdən ibarətdir. Onların əvvəli Əli, axırıncısı isə mənim övladım Məhdidir"

• 5. Məad (Öləndən sonra bir daha dirilib, dünyada etdiyimiz əməllər üçün Allah qarşısında cavab vermək) [Qiyamət, Behişt, Cəhənnəm, haqq-hesab və sairəyə inanmaq].

Məadın lüğətdə mənası qayıdış deməkdir. Yəni insanlar öldükdən sonra bir daha dirilib Axirət aləminə qayıdacaqlar. Bu əqidə dinin zəruri məsələlərindən biridir və hər bir şəxsin buna etiqadı və inamlı olması gərəkdir. Yəni hər bir şəxs inanmalıdır ki, insan öləndən sonra bir daha dirilib, dünyada etdiyi əməlləri müqabilində hesab verəcək və nəhayət Cənnət və ya Cəhənnəmə gedəcəkdir. Həmçinin qəbirdə olan sorğu-sual və Bərzəx aləminin məsələləri də bu mövzuya aiddir. Amma çox təəssüflər olsun ki, bu mühüm məsələyə bəziləri soyuq münasibət göstərirlər. Buna baxmayaraq bu məsələ çox mühüm olduğundan Allah-taala Qurani-Kərimdə "iman" sözündən sonra məadı bəyan etmişdir. Buna misal olaraq Qurandan bir neçə ayə:

"Hər kəs Allaha, Axirət gününə (sədaqətlə) inansa və yaxşı iş görsə onun mükafatı Rəbbinin yanındadır. (Qiyamətdə) onların heç bir qorxusu yoxdur və onlar qəmgin olmazlar."

Başqa bir ayə:

"Allahdan başqa heç bir məbud yoxdur. Olacağına şübhə etdilməyən Qiyamət günü, əlbəttə hamınızı (bir yerə) toplayacaqdır. Allahdan daha doğru danışan kim ola bilər?!"

İslama görə, Allah Öz ədaləti ilə Qiyamətdə insanlara onların dünyada etdiyi əməllər müqabilində hökm edəcəkdir. Quranda belə qryd edilir:

"Qiyamət günü Allah sizin aranızda hökm edəcəkdir".

Həmçinin bax

• Firuiddin

Xarici keçidlər

• "Usul-i Din". Wikishia. İstifadə tarixi: 2024-09-23.