Valeri Marçenko
Valeri Marçenko (ukr. Валерій Веніамінович Марченко) — Ukraynalı dissident, hüquq müdafiəçisi, ədəbiyyatşünas və tərcüməçi[1].
| Valeri Marçenko | |
|---|---|
| ukr. Валерій Веніамінович Марченко | |
| Doğum tarixi | 16 sentyabr 1947 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 7 oktyabr 1984 (37 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | insan hüquqları fəalı, yazıçı, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, dissident |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiya redaktə
16 sentyabr 1947-ci ildə Kiyevdə anadan olub. Doğulduğu zaman soyadı Umrilov olmuşdur. Mixail Marçenkonun ana tərəfdən nəvəsidir. 25 yaşında soyadını babasının soyadına (anasının qızlıq soyadı) dəyişib.
Məktəbi bitirdikdən sonra T. Şevçenko adına Lenin Dövlət Universitetinin Kiyev ordenli filologiya fakültəsinə daxil olub. Eyni zamanda Bakı Dövlət Universitetində türk dilləri üzrə təhsil alıb.
1970-ci ildən “Literaturna Ukraina” qəzetinin əməkdaşı olur. Kiyevdə orta məktəbdə ukrayna dili və ədəbiyyatından dərs deyib. 1971-1972-ci illərdə o, Azərbaycan dilindən, o cümlədən Süleyman Sani Axundov və Cəlil Məmmədquluzadənin tərcümələrini nəşr etdirmişdir.
1968-1973-cü illərdə Nikolay Zerov haqqında ədəbi məqalələr, “Kiyev dialoqu”, “Bəzi dəhşətli yük” və başqa publisistik məqalələr yazılmış, lakin dərc edilməmişdir. Azərbaycan və Türkmənistanın gənclər üçün mətbuatlarında dərc olunub.
1973-cü il iyunun 25-də Ukrayna SSR DTK tərəfindən həbs edilib. 27 dekabr 1973-cü ildə Ukrayna SSR Cinayət Məcəlləsinin 62-ci maddəsinin 1-ci hissəsi (antisovet təbliğatı və təşviqatı) ilə təqsirli bilinərək Kiyev Vilayət Məhkəməsi tərəfindən 6 il müddətinə ciddi rejimli koloniyada həbs və 2 il sürgünə məhkum edilib[2].
O, cəzasını Perm şəhərindəki 35 saylı siyasi məhbus düşərgəsində çəkib, orada ukraynalı hüquq müdafiəçiləri - İvan Svetliçnı, Semyon Qluzman və başqaları ilə görüşüb. Sonda o, bir sıra publisistik esselər yazıb, burada sovet düşərgələrində məhbusların saxlanma şəraitini, 1940-50-ci illərdə Qərbi Ukraynada baş vermiş faciəli hadisələri işıqlandırıb[3].
Əlilliyə səbəb olan ağır böyrək xəstəliyinə baxmayaraq, Marçenko peşmanlıq ərizəsi yazmaqdan imtina edir. Azadlığa çıxandan sonra Kiyevdə yaşayıb. Uzun müddət iş tapa bilmir, sonra gözətçi işləyir. İngilis dilindən tərcümələrlə məşğul olub, publisistik məqalələr yazıb. O, fəal insan haqları fəaliyyəti ilə məşğul olub, mövcud totalitar sistemi pisləyən etiraz məktubları göndərib. O, Ukrayna SSR Təhsil Nazirliyinin “Ukrayna məktəblərində rus dilinin öyrənilməsinin gücləndirilməsi haqqında” göstərişinə qarşı çıxıb.
1983-cü il oktyabrın 21-də Valeri Marçenko ikinci dəfə həbs olunur. 1984-cü il martın 14-də Kiyev Şəhər Məhkəməsi tərəfindən təqsirli bilinərək 10 il müddətinə xüsusi rejimli koloniyaya və 5 il sürgünə məhkum edilib.
1984-cü il oktyabrın 5-də Leninqrad həbsxanasının xəstəxanasında vəfat edib. Kiyev vilayətinin Qatnoe kəndində dəfn edilmişdir[4].
Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi redaktə
- Valeri Marçenkonun təhsil aldığı Kiyev şəhər 175 nömrəli məktəbdə onun həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş onun adına muzey qurulmuşdur.
- Marçenkonun 1963-cü ilin aprelindən 1983-cü ilin oktyabrına qədər yaşadığı Kiyev şəhəri, Daniil Şerbakovski küçəsi 72 ünvanında yerləşən evdə xatirə lövhəsi qoyulmuşdur[5].
- 22 sentyabr 2011-ci ildə Kiyev şəhərinin Şevçenkovski rayonunun 175 nömrəli orta məktəbinə Valeri Marçenkonun adı verilmişdir.
- 2017-ci il oktyabrın 12-də Kiyev Şəhər Şurası Kiyev Nıvkinin tarixi ərazisindəki meydan Marçenkonun şərəfinə adlandırılır.
- 2017-ci il oktyabrın 14-də Xatne kəndinin mərkəzində heykəltaraş Roman Zaxarçukun əsəri olan Valeri Marçenkonun qranit abidəsinin açılışı olub. Amerika prezidenti Ronald Reyqanın sözləri qara qranit obelisk üzərində həkk olunub: “Onun həyatı Ukrayna xalqının hüquqları ilə dərindən maraqlanan hər kəs üçün əbədi nümunə olaraq qalacaq”[6].
İstinadlar redaktə
- ↑ "Повернення Валерія Марченка: на Київщині відкриють пам'ятник відомому дисиденту і правозахиснику - - Україна Молода". web.archive.org. 2019-02-24. Archived from the original on 2019-02-24. İstifadə tarixi: 2022-05-15.
- ↑ "Вільний в ув'язненні". tyzhden.ua. 2022-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-15.
- ↑ "Валерий Марченко. Хроника убийства". Дисидентський рух в Україні. 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-15.
- ↑ "КГБ УБИЛ "УКРАИНСКОГО БЕЛЬМОНДО" И НЕ ХОТЕЛ ОТДАВАТЬ МАТЕРИ ЕГО ТЕЛО – ИСТОРИЯ ЖУРНАЛИСТА, СТРЕМИВШЕГОСЯ ГОВОРИТЬ ПРАВДУ В СССР". 5.ua (rus). 5.ua. 2022-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-19.
- ↑ "В Киеве переименуют около 200 улиц. Киев. ФОКУС". web.archive.org. 2010-12-19. Archived from the original on 2010-12-19. İstifadə tarixi: 2022-05-15.
- ↑ "Валерій Марченко удостоївся пам'ятника, а його суддя — ордена. ФОТО, ВІДЕО | Історична правда". web.archive.org. 2017-10-23. Archived from the original on 2017-10-23. İstifadə tarixi: 2022-05-15.