Vasili Karqaleteli

Vasili Dmitriyeviç Karqaleteli (29 iyul 1880, Rusiya imperiyası – bilinmir, Tehran) — Rusiya İmperator Ordusunun, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Ordusunun və Sovet hərbi xadimi, general-mayor.

Vasili Karqaleteli
rusca:Василий Дмитриевич Каргалетели
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	29 iyul 1880(1880-07-29)
Doğum yeri	Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	bilinmir
Vəfat yeri	Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Dəfn tarixi	1946
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası  Gürcüstan Demokratik Respublikası  AXC  İran
Milliyyəti	Gürcü
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Rusiya İmperator Ordusu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Milli Ordusu RSFSR
Qoşun növü	Piyada
Xidmət illəri	1899—1920
Rütbəsi	General-mayor
Döyüşlər	Birinci Dünya müharibəsi
Təltifləri

Birinci Dünya müharibəsində iştirak etmişdir. O, müvəqqəti olaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin baş qərərgahının komandanı vəzifəsini icra etmiş, İran Qırmızı Ordusunun baş qərərgahının rəisi olmuşdur.

Həyatı

Vasili Karqaleteli 29 iyul 1880-ci ildə dünyaya gəlmişdir. Təhsilini Birinci Tiflis Klassik gimnaziyasında almışdır. Hərbi xidmətinə 2 sentyabr 1899-cu ildə Moskvadakı hərbi məktəbdə sıravi yunker rütbəsində başlamışdır. 1901-ci ilin 13 avqustunda buranı bitirmiş və podporuçik rütbəsi ilə Sankt Peterburq alayında xidmət etməyə başlamışdır.

11 iyul 1902-ci ildən 17 aprel 1903-cü ilə qədər ehtiyat polkda xidmət etmiş, daha sonra 259-CU Qori polkuna göndərilmişdir. 1905-ci ildə poruçik rütbəsinə yüksəlmiş, 1908-ci ildə ştabs-kapitan olmuşdur.

O, 1913-cü ildə İmperator Nikolayevski Hərbi Akademiyasını birinci dərəcə ilə bitirmişdir. Akademiyanı bitirdikdən sonra baş qərərgahın əmri ilə rota komandirliyi vəzifəsini yerinə yetirmək üçün 1.5 illiyinə ikinci Qafqaz Atıcı Alayına göndərilmişdir.

Birinci Dünya müharibəsi başlayarkən müharibəyə qatılmış, 24 dekabr 1914-cü ildə kapitan rütbəsinə yüksəlmişdir. 2 fevral 1915-ci ildə Birinci Qafqaz Kazak Diviziyasının qərərgahının baş adyutantı olmuşdur. 27 avqust 1916-cı ildə podpolkovnik rütbəsinə yüksəlmiş və Şimal Cəbhəsi Ordularının Ali Baş Komandanlığının Qərargahının kvartalmasterinin idarəsi rəisinin köməkçisi təyin edilmişdir. 18 iyun 1917-ci ildə Qafqaz Hərbi Dairəsi qərərgahının baş adyutantı təyin edilmişdir.

17 fevral 1919-cu ildən 15 iyul 1919-cu ilə qədər Gürcüstan Demokratik Respublikasının Azərbaycandakı hərbi attaşesi kimi çalışmışdır.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Ordusunda xidməti

Vasili 15 iyul 1919-cu ildən etibarən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti üçün hərbi xidmət etməyə başlamışdır. Artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarovun 15 iyul 1919-cu il tarixli 325 nömrəli əmrində deyilirdi:

Baş Qərargah rəisi polkovnik Karqaleteli 15 iyul tarixindən Baş Qərargah Baş İdarəsinin kvartalmeysteri təyin edilməklə Azərbaycan Cümhuriyyəti xidmətə qəbul edilir.

O, noyabrda müvəqqəti olaraq baş qərərgah rəisi vəzifəsini icra etmişdir.

21 mart 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hərbi rəhbərliyinin əmri ilə polkovnik Vasili Karqaleteliyə general-mayor rütbəsi verilmişdir.

1920-ci ilin aprel ayının 28-də AXC bolşevik qüvvələri tərəfindən işğal edildi. Bundan sonra Azərbaycan ordusunun zabitlərinin bir hissəsi edam edildi, bir hissəsi Qırmızı Orduda xidməti davam etdirdi, bir hissəsi isə xaricə getdi.

İran Qırmızı Ordusu

Azərbaycan işğal edildikdən sonra Vasili Karqaleteli həbs edildi, lakin bundan sonra gürcü bolşeviki Budu Mdivaninin araya girməsindən sonra həbsdən azad edildi və İranda fəaliyyət göstərəcək Qırmızı Ordunun baş qərərgah rəisi təyin edildi.

4 iyunda millətçi olan Mirzə Kiçik xanın rəhbərliyində Cəngəli hərəkatı ordusu Gilanı ələ keçirdi və Sovetlərlə müzakirələrdən sonra Gilan Sovet Respublikasının yaradıldığı elan edildi.

B. Mixaylov tərəfindən 16 iyulda yazılmış və İrandakı ordunun vəziyyəti barədə məlumat verilən məruzədə deyilirdi:

Ordunun komandanlığında ikisi rus olan Abukov və Kojanov olmaqla 5 nəfərdən ibarət İnqilabi Hərbi Şura dayanmaqdadır. Şuranın başçısı Mirzə Kiçik xandır, üzvlərdən biri İran Kommunist Partiyasının nümayəndəsi yoldaş Cavadzadədir. İnqilabı Şura Gürcüstan ordusunun keçmiş general-mayoru, Müsavatçılar hökuməti dövründə Azərbaycan Baş Qərargahında Gürcüstanın hərbi nümayəndəsi olmuş, bizim tərəfimizdən zəmanətlə azad edilmiş, yoldaş Mdivani tərəfindən zindandan çıxarılmış və Naştarm vəzifəsini tutmaq üçün İrana göndərilmiş Karqaletelini ordunun baş qərərgahının rəisi təyin etdi.

Gilanda tezliklə hakimiyyət nümayəndələri arasında fikir ayrılıqları ortaya çıxdı. Ehsanullanın başçılığı ilə ifrat sol fikirlərə sahib olan qrup Mirzə Kiçik xanı devirdi. Yeni hökumət yaradıldı. Karqaletelinin 11 avqust tarixli əmri ilə "Mirzə Kiçik xanın dəstələrini tez və tamamilə məhv etmək üçün" Kərim xanın başçılıq etdiyi xüsusi piyada və süvari dəstəsi yaradıldı.

14-dən 15-ə keçən gecə "baş qərərgah rəisi Şapurun" (yəni Karqaleteli) əmri əsasına İran Qırmızı Ordusunun hissələri Qəzvinə hücum etməyə başladı. Əməliyyat uğursuz oldu. Qırmızı Ordu Rəşti tərk etməli oldu, lakin Orconikidze 23 avqustda Bakıdan Gilana doğru 244 polkun 28-ci diviziyasını oraya göndərdi və Rəşt geri qaytarıldı, şah ordusu geri çəkildi.{{sfn|Персиц|1996|p=29, 34}

RSFSR-in İran və Türkiyə üzrə səlahiyyətli nümayəndəliyindən gələn komissiyanın hesabatında verilən hesabatda deyilirdi: Qəzvini ələ keçirmək üçün edilən əməliyyat hərb elminin təməl qaydalarına zidd şəkildə (kəşfiyyat materiallarının azlığı, təhlükəsizlik tədbirləri) cinayətkar şəkildə həyata keçirilmişdir - Sözügedən əməliyyatın rəhbəri Persarmiya Baş Komandanı Şapurun (keçmiş general-mayor) Rusiya Baş Qərargahının siyahılarında olmasına baxmayaraq. Rəştin boşaldılması vaxtından əvvəl idi və buna görə də cinayət idi.” RSFSR-in İran və Türkiyədəki Fövqəladə Səlahiyyətli Nümayəndəsinin Xüsusi Komissiyası qərara aldı: əməliyyatının və Rəştin boşaldılmasının əsas təşəbbüskarları və rəhbərləri, Persarmiyanın İnqilabi Hərbi Şurasının üzvləri və s. dərhal geri çağırılsın və mövcud materiallar əsasında inqilab məhkəməsinə gətirilsin.

Sonrakı dövr

1920-ci ilin noyabrında Serqo Orconikidzenin əmri ilə o, vəzifəsindən azad edildi. Vasili Dmitriyeviç Karqaleteli 1946-cı ildə vəfat etmiş və Tehrandakı rus qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.

Mükafatları

• III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni
• III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni

Həmçinin bax

• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Milli Ordusu

Mənbə

• Список Генерального штаба. Исправлен по 1-е июня 1914 года. Sankt-Peterburq. 1914.
• Азербайджанская Демократическая Республика (1918—1920). Внешняя политика. (Документы и материалы). Bakı. 1998.
• Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики. II. 2018.
• Персидский фронт мировой революции. Документы о советском вторжении в Гилян (1920 — 1921). Moskva: Квадрига. 2009.
• М. А. Персиц. Застенчивая интервенция. О советском вторжении в Иран. 1920—1921 гг. Moskva. 1996.