Veps dili

Veps dili (vepsän kel’), Ural dilləri ailəsinə aid olan və əsasən Rusiya Federasiyasında Kareliya, Leninqrad vilayəti və Voloqda vilayəti ərazilərində danışılan bir dildir. Veps dili təxminən 3,600 nəfər tərəfindən danışılır və məhdud sayda danışılan dil statusuna malikdir.

Veps dili
Orijinal adı	vepsän kel’
Ölkə	Rusiya
Regionlar	Kareliya, Leninqrad vilayəti, Voloqda vilayəti
Danışanların ümumi sayı	3,600 nəfər
Status	məhdud sayda danışılan dil
Təsnifatı
Kateqoriya	Ural dilləri
Ural dilləri Fin-uqor dilləri finno-perm dilləri Finno-volj dilləri Finno-Samic Finnic Veps dili
Yazı	Latın əlifbası (Veps əlifbası)
Dil kodları
QOST 7.75–97	веп 135
ISO 639-1	—
ISO 639-2	—
ISO 639-3	vep
Dilin strukturlarının dünya atlası	vep
Atlas of the World’s Languages in Danger	420
Ethnologue	vep
ELCat	3002
IETF	vep
Glottolog	veps1250
Bu dildə olan Vikipediya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Veps dilinin tarixi qədim dövrlərə dayanır və bu dil, Ural dilləri ailəsinə mənsubdur. Veps dili, Baltik-Fin dilləri qrupuna daxildir və digər Fin-Uqor dilləri ilə sıx bağlıdır. Veps xalqı tarix boyu müxtəlif mədəni və siyasi təsirlərə məruz qalmışdır ki, bu da dilin inkişafına təsir göstərmişdir.

Qədim Veps dili

Qədim Veps dili dövrü əsasən şifahi ənənələrə və folklora əsaslanırdı. Bu dövrdə Veps dilinin yazılı mətnləri çox az idi və dil, əsasən danışıq dili olaraq istifadə edilirdi.

Müasir Veps dili

Müasir Veps dili dövrü 20-ci əsrin əvvəllərində dilin yazılı formalarının inkişafı və təhsil sistemində istifadəsi ilə başlamışdır. Bu dövrdə Veps dili, müxtəlif elmi tədqiqatlar və dil islahatları vasitəsilə standartlaşdırılmışdır.

Yayılması

Veps dili əsasən Rusiya Federasiyasında, xüsusən də Kareliya, Leninqrad vilayəti və Voloqda vilayəti ərazilərində danışılır. Bu bölgələrdə Veps dili danışan azlıqlar mövcuddur və dil məhdud miqyasda istifadə olunur.

Dialektlər

Veps dilinin müxtəlif dialektləri mövcuddur. Bu dialektlər arasında əsasən coğrafi fərqlər vardır. Veps dilinin əsas dialektləri bunlardır:

• Şimal Veps dialekti
• Mərkəzi Veps dialekti
• Cənub Veps dialekti

Fonologiya

Veps dilinin fonologiyası mürəkkəbdir və vokal harmoniyası xüsusiyyəti ilə xarakterizə olunur. Dildə 8 vokal səsi və 20 konsonant səsi vardır.

Vokallar

Veps dilində 8 vokal fonemi mövcuddur: /i/, /e/, /æ/, /a/, /u/, /o/, /ø/, /y/.

Konsonantlar

Veps dilində 20 konsonant fonemi mövcuddur: /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/, /m/, /n/, /ŋ/, /f/, /v/, /s/, /ʃ/, /h/, /l/, /r/, /j/, /ʧ/, /ʤ/.

Qrammatika

Veps dilinin qrammatikası əsasən agglutinativdir və dilin qrammatik xüsusiyyətləri müxtəlif əlavələr və şəkilçilərlə ifadə edilir. Dildə müəyyən və qeyri-müəyyən artikllər yoxdur və isimlər, felər, sifətlər və digər nitq hissələri şəkilçilərlə dəyişir.

İsimlər

Veps dilində isimlər müxtəlif hallarda işlənir və hər isim hal şəkilçiləri ilə dəyişir. İsimlər həmçinin tək və cəm formalara malikdir.

Feillər

Veps dilində feillər qrammatik şəxs və zamana görə dəyişir. Feillərin altı əsas zamanı vardır: indiki, keçmiş, gələcək, tamamlanmış keçmiş, tamamlanmamış keçmiş və gələcək keçmiş.

Lüğət

Veps dili əsasən Fin-Uqor mənşəli sözlərdən ibarətdir. Lakin, Rus dili və digər qonşu dillərdən də bir çox borclanmış sözlər mövcuddur.

Yazı sistemi

Veps dili Latın əlifbası ilə yazılır və Veps əlifbası 29 hərfdən ibarətdir. Əlifbada, İngilis dilində olmayan bəzi xüsusi hərflər də mövcuddur.

Beynəlxalq statusu

Veps dili, məhdud sayda danışılan bir dildir və dilin qorunması və inkişafı üçün müxtəlif tədbirlər görülməkdədir. Dilin tənzimlənməsi və tədrisi üçün müəyyən təşəbbüslər və layihələr həyata keçirilir.

Öyrənilməsi

Veps dili, beynəlxalq səviyyədə çox az öyrənilən bir dildir. Lakin, Rusiyada və bəzi digər ölkələrdə dilin tədrisi və öyrədilməsi üçün müxtəlif kurslar və proqramlar təşkil olunur.

Mədəni əhəmiyyəti

Veps dili Veps xalqının mədəniyyəti, musiqisi və ədəbiyyatında mühüm rol oynayır. Veps ədəbiyyatı və folkloru, dilin və mədəniyyətin qorunmasında və gələcək nəsillərə ötürülməsində əhəmiyyətli rol oynayır.