Vyana
Vyana (alm. Wien, bav. Wean, ing. Vienna) — Avstriyanın paytaxtı, ən böyük şəhəri və 9 federal əyalətindən biri. 2 milyondan çox əhalisi ilə Avstriyanın ən böyük şəhəri statusuna malikdir. Daha böyük aqlomerasiya rayonu təqribən 2,9 milyon əhaliyə ev sahibliyi edir ki, bu rəqəm də ölkənin əhalisinin təxmini üçdə birinə bərabərdir. Vyana ölkənin mədəni, iqtisadi və siyasi mərkəzi, Avropa İttifaqının əhalisinə görə 5-ci ən böyük şəhəri və Dunay çayının üzərindəki şəhərlər arasında ən sıx məskunlaşılan şəhəridir.
| Vyana | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
|
|||||
| 48°12′30″ şm. e. 16°22′21″ ş. u.HGYO | |||||
| Ölkə | |||||
| Başçı | Mixael Lüdviq (SDP) | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | I əsr | ||||
| İlk məlumat | I əsr | ||||
| Sahəsi |
|
||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 151 m, 198 m[3] | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
|
||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +43 1 | ||||
| Poçt indeksi | 1000–1239, 1400, 1402, 1251–1255[5], 1300–1301[5], 1421, 1423, 1500, 1502–1503, 1600–1601, 1810, 1901 | ||||
| Nəqliyyat kodu | W | ||||
| Digər | |||||
| wien.gv.at | |||||
 Vyananın xəritəsi | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
![Gerb[d]](/wiki/Fayl:Wien_3_Wappen.svg)
Şəhər Vyananı Avstriyanın ucqar qərb hissələrindən ayıran Apl dağlarının ən şimal-şərq təpələri olan Vyana meşələrinin şərq kənarında, Pannoniya hövzəsinə keçiddə yerləşir. Dunay çayının üzərində yerləşən şəhərə Vyana çayı tərəfdən keçilir. Vyana tamamilə Aşağı Avstriya ilə əhatə olunub və Slovakiyanın, həmçinin paytaxtı Bratislavanın təxminən 50 km qərbində, Macarıstanın 60 km şimal-qərbində, eləcə də Moraviyanın (Çexiya) 60 km cənububda yerləşir.
Bir vaxtlar keltlərin yaşadığı yer olan Veduniyanı I əsrdə romalılar kastrum və kanava Vindobonaya (Pannoniya əyaləti) çevirdi. Daha sonra 212-ci ildə Roma şəhərinin xalqlarına sahib munisipiuma yüksəltdi. Bunun ardınca bölgədəki əhalinin çoxunun slavyanların yaratdığı lombardlar, daha sonra Pannoniya avarlarının təsiri altında olan dövr gəlmişdir. Vyana 1155-ci ildə 976-cı ildən 1278-ci ilə qədər Avstriyaın lordları olan Babenberqlərin mərkəzi kimi qurulmuş və 1221-ci ildə Vyanaya şəhər hüquqları verilmişdir. XVI əsrdə Avstriyanın sonrakı lordları olan Habsburqlar 1806-cı ildə süqut edənə qədər Vyananı Müqəddəs Roma imperiyasının imperatorlarının mərkəzi kimi qurdu. 1804-cü ildə Avstriya imperiyasının yaradılması ilə Vyana bu imperiyanın və xələfi olan bütün dövlətlərin paytaxtı olmuşdur.
Vyana müasir dövr ərzində dünyanın alman dilində danışılan ən böyük şəhərləri arasında olmuşdur. XVIII-XIX əsrlərdə ən böyük şəhər olan Vyana XX əsrin əvvəlində Berlindən sonra ikinci sırada yer almazdan əvvəl iki milyon əhaliyə qalxmışdır. Vyana BMT, OPEC və ATƏT daxil olmaqla bir çox böyük beynəlxalq təşkilatlara ev sahibliyi edir. Şəhərin mərkəzi 2001-ci ildə UNESCO Ümumdünya İrs siyahısına əlavə edilmişdir. 2017-ci ilin iyulunda isə Təhlükədə olan ümumdünya irsi siyahısına əlavə edilmişdir.
Bethoven, Brahms, Brakner, Haydn, Maxler, Mozart, Şoenberq, Şxubert, I Yohanna Strauss və II Yohanna Strauss kimi bir çox məşhur klassik musiqi sənətçisinin yaşayıb yaratdığı Vyana musiqi mirasına görə "musiqi şəhəri" kimi adlandırılmışdır. Vyana klassizmi dövründən XX əsrin əvvəllərinə qədər öndə gələn Avropanın musiqi mərkəzi kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Vyana dünyanın ilk psixoanalisti Siqmund Freydə ev sahibliyi etmişdir. Vyananın tarixi mərkəzi Barok saraylar və baxçalar ilə böyük binalar, abidələr və parklarla əhatəli XIX əsrin sonuna aid Rinqştrase daxil olmaqla memarlıq cəhətdən zəngindir.
Rayonları
redaktə
Rayonlar
redaktə| № | Rayon | Gerb | Ərazi (km2) |
Əhali (2023) |
Əhalinin sıxlığı (/km2) | Xəritə |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | İçəri Şəhər | 
|
2.869 | 16.538 | 5,764 | .svg)
|
| 2 | Leopoldştadt | 
|
19.242 | 110,100 | 5,707 | .svg)
|
| 3 | Landştrase | 
|
7.403 | 98,398 | 13,292 | .svg)
|
| 4 | Viden | 
|
1.776 | 33,155 | 18,668 | .svg)
|
| 5 | Marqareten | 
|
2.012 | 54,400 | 27,038 | .svg)
|
| 6 | Mariahilf | 
|
1.455 | 31,386 | 21,571 | .svg)
|
| 7 | Noybay | 
|
1.608 | 31,513 | 19,598 | .svg)
|
| 8 | Yozefştadt | 
|
1.090 | 24,499 | 22,476 | .svg)
|
| 9 | Alzerqrund | 
|
2.976 | 41,631 | 13,989 | .svg)
|
| 10 | Favoriten | 
|
31.823 | 220,324 | 6,923 | .svg)
|
| 11 | Zimmerinq | 
|
23.256 | 110,559 | 4,754 | .svg)
|
| 12 | Maydlinq | 
|
8.103 | 101,714 | 12,556 | .svg)
|
| 13 | Hitsinq | 
|
37.713 | 55,505 | 1,472 | .svg)
|
| 14 | Pentsinq | 
|
33.760 | 98,161 | 2,908 | .svg)
|
| 15 | Rudolfshaym-Fyunfhaus | 
|
3.918 | 76,381 | 19,495 | .svg)
|
| 16 | Ottakrinq | 
|
8.673 | 102,770 | 11,849 | .svg)
|
| 17 | Hernals | 
|
11.396 | 56,671 | 4,973 | .svg)
|
| 18 | Verinq | 
|
6.347 | 51,395 | 8,098 | .svg)
|
| 19 | Döblinq | 
|
24.944 | 75,400 | 3,023 | .svg)
|
| 20 | Briqittenau | 
|
5.710 | 85,930 | 15,049 | .svg)
|
| 21 | Floridsdorf | 
|
44.443 | 186,233 | 4,190 | .svg)
|
| 22 | Donauştadt | 
|
102.299 | 220,794 | 2,158 | .svg)
|
| 23 | Lizinq | 
|
32.061 | 121,303 | 3,784 | .svg)
|
Vyana 23 rayondan (bezirke) ibarətdir. Vyanadakı "Magistratische Bezirksämter" kimi adlandırılan inzibati rayon ofisləri digər Avstriya əyalətlərindəkilərlə (bezirkshauptmannschaften kimi adlandırılır) oxşar işləri görürlər. Məmurlar Vyananın icra başçısına bağlıdır. Federal nəzarət altında olan polisin diqqətəlayiq istisnası vardır.
Vyanadakı rayon əhalisi (avstriyalılar, eləcə də burada daimi yaşayan Aİ vətəndaşları) Rayon Məclisi (Bezirksvertretung) seçir. İcra Hakimiyyəti məktəblər və parklar üçün xüsusi büdcələr yaradıb. Beləcə rayonlar prioritetlərini muxtar şəkildə təyin edə bilir. Bir rayonun hər hansı bir qərarı şəhər məclisi (Gemeinderat) və ya məsul şəhər müşaviri (amtsführender Stadtrat) tərəfindən ləğv edilə bilər.
Əhali
redaktə
|
|
|
Vyana əyalət parlamentində təmsil olunan partiyalar
redaktə
|
Dil
redaktəRəsmi dövlət dili Alman dilidir.
Din
redaktəMüxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir.
Təhsil
redaktəUniversitetlər
redaktə
- Vyana Təsviri İncəsənət Akademiyası
- Mərkəzi Avropa Universiteti
- Vyana Diplomatiya Akademiyası
- Vyana Tibb Universiteti
- PEF Özəl Menecment Universiteti
- Vyana Tətbiqi İncəsənət Universiteti
- Tətbiqi Elmlər Universiteti Vyana Kampusu
- Vyana Musiqi və İfa Sənətləri Universiteti
- Vyana Baytarlıq Tibb Universiteti
- Vyana Universiteti
- Vyana İqtisadiyyat və Biznes Universiteti
- Vyana Təbii Sərvətlər və Həyat Elmləri Universiteti
- Vyana Tətbiqi Elmlər Texniki Universiteti
- Vyana Texniki Universiteti
- Vebster Vyana Özəl Universiteti
- Siqmund Freyd Özəl Universiteti
Beynəlxalq məktəblər
redaktə- Vyana Amadeus Beynəlxalq Məktəbi
- Vyana Amerika
- Dunay Beynəlxalq Məktəbi
- Vyana Beynəlxalq Xristian Məktəbi
- Vyana-Yapon Beynəlxalq Məktəbi
- Lauder Biznes Məktəbi
- Vyana-Fransız Liseyi
- Vyana Səs Mühəndisliyi Məktəbi
- Vyana Beynəlxalq Məktəbi
Mədəniyyət
redaktəVyanada Bethoven, Haydn, Şubert və Brahms kimi sənətkarlar yaşayıb yaradıblar. Ata Ştraus bu şəhəri vals rəqsinin mərkəzinə, Maks Reynhard isə teatr incəsənətini öyrənmək mərkəzinə çevirib. Avstriyanı bütün dünyada məşhurlaşdıran isə, onun Vyana Filarmoniyası və Vyana Dövlət Operası kimi mədəniyyət mərkəzləridir. Burada Qustav Miller və Rixard Ştraus kimi böyük dirijorlar fəaliyyət göstərib[6].
Beynəlxalq münasibətlər
redaktəBeynəlxalq şəhər əməkdaşlıqları
redaktəVyana şəhərinin əsas siyasəti digər şəhərlərlə hər hansısa bir qardaşlaşma müqaviləsi imzalamaqdır. Həmçinin Vyananın sadəcə müəyyən əməkdaşlıq sahələri müəyyən etdiyi əməkdaşlıq müqavilələri vardır.[7]
- Ankara, Türkiyə
- Belqrad, Serbiya
- Bratislava, Slovakiya
- Brno, Czech Republic
- Budapeşt, Macarıstan
- Hamburq, Almaniya
- Krakov, Polşa
- Lyublyana, Sloveniya
- Paris, Fransa
- Praqa, Çexiya
- Vankuver, Kanada
- Zaqreb, Xorvatiya
- Sürix, İsveçrə
Rayonlararası tərəfdaşlıq
redaktəBundan əlavə ayrı-ayrı Vyana rayonlarının bütün dünyada beynəlxalq tərəfdaşlıq əlaqələri var. Ətraflı siyahı Vyana şəhərinin internet saytında dərc olunur.
Şəkillər
redaktə-
-
Belvedere sarayı -
-
Tarix Muzeyi -
Avstriya Parlamenti Önündə Afinanın Heykəli -
İntibah Dövrünün Binası -
Riesenrad, Wiener Praterde yerləşir -
Müasir Vyana -
Yunus Əmrə Çeşməsi Yunus Əmrə şərəfinə inşa edilib. Vyananın Türk parkında yerləşir. 1991 Türkiyə Cümhuriyyətinin Avstriyaya hədiyyəsidir. -
Vyanada Üzeyir Hacıbəyovun abidəsi. Müəllif heykəltaraş Ömər Eldarovdur
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 ArchINFORM (alm.). 1994.
- ↑ Dauersiedlungsraum der Gemeinden, Politischen Bezirke und Bundesländer, Gebietsstand 1.1.2019.
- ↑ https://it-ch.topographic-map.com/map-4bc4nh/Vienna/?zoom=19¢er=48.21069%2C16.35657&popup=48.21084%2C16.35657.
- ↑ Bevölkerung zu Jahres-/Quartalsanfang (avs. alm.). Statistik Austria.
- ↑ 1 2 Österreichische Post. 1999.
- ↑ "Ən məşhur mədəniyyət mərkəzləri. ann.az". 2011-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
- ↑ "City-to-city cooperation". City of Vienna. 9 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 January 2024.
Xarici keçidlər
redaktə
- Vyana Arxivləşdirilib 2008-05-14 at the Wayback Machine
- Vyanada gəzməli yerlər