Vilhelm Marks
Vilhelm Marks (alm. Wilhelm Marx;15 yanvar 1863[1][2][…], Köln, Prussiya – 5 avqust 1946[1][2][…], Bonn, Köln[d][3]) — Alman hüquqşünas və siyasətçi (Alman Mərkəzi Partiyası). 1923-24 və 1926-1928-ci illərdə Veymar Respublikasının kansleri vəzifəsində çalışıb. 1925-ci ildə Vilhelm Marks Veymar Koalisiyasının (SPD, NDP və Alman Mərkəz Partiyası) Reyx prezidentliyinə namizəd kimi irəli sürülüb, lakin Pol fon Hindenburqa uduzub. Vilhelm Marks həmişə başqa siyasətçilərin: Qustav Strezemann və ya Fridrix Ebertin kölgəsində olub. Buna baxmayaraq, Veymar Respublikasının tarixində o, demokratik düşərgənin birliyi uğrunda mübarizə aparan mərkəzi siyasi xadimlərdən biri kimi qaldı.
| Vilhelm Marks | |
|---|---|
| alm. Wilhelm Marx | |
 | |
.svg){kind=small} | |
| 30 noyabr 1923 – 15 yanvar 1925 | |
| Əvvəlki | Qustav Ştrezeman |
| Sonrakı | Hans Lüter |
| |
| 17 may 1926 – 12 iyun 1928 | |
| Əvvəlki | Hans Lüter |
| Sonrakı | Herman Müller |
| |
| 10 Yanvar – 12 may 1926 | |
| Əvvəlki | Hans Lüter |
| Sonrakı | Johannes Bell |
.svg){kind=small} | |
| 18 fevral – 6 aprel 1925 | |
| Əvvəlki | Otto Braun |
| Sonrakı | Otto Braun |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 15 yanvar 1863[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 5 avqust 1946[1][2][…] (83 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, hakim |
| Uşağı | 4 |
| Dini | Roma-Katolik kilsəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı redaktə
Vilhelm Marks məktəb müəllimi ailəsində anadan olub və Kölndə böyüyüb. Həkimlər onu ağır miyopiyaya görə hərbi xidmətə yararsız elan etdikdən sonra o, Bonn Universitetinə daxil olub və hüquq fakültəsi üzrə təhsil alıb. Məzun olduqdan sonra Elberfelddə, sonra Köln və Düsseldorfda hakim vəzifəsində çalışdı, lakin katolik inancı və Mərkəz Partiyasına mənsub olduğu üçün Prussiyada dövlət xidmətində xüsusi zirvələrə çata bilmədi. 1891-ci ildə Johanna Vercoyen ilə evləndi. Evlilik 55 il davam etdi, dörd övladı oldu, iki böyük oğlu erkən öldü. Vilhelm Marks 1899-1918-ci illərdə Prussiya parlamentinin üzvü olub. 1910-cu ildə o, həm də Reyxstaqın üzvü oldu, partiyasının tərkibindəki fraksiyaya rəhbərlik etdi, məktəb təhsili və mədəniyyəti ilə fəal məşğul oldu. Marks sakit, kompromislərə hazır, düşmənləri az olan siyasətçi hesab olunurdu. Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Marks 19 iyul 1917-ci il tarixli sülh qətnaməsini dəstəklədi. Müharibədən sonra Vilhelm Marks Veymar Təsis Məclisinə seçildi. Ruhr münaqişəsi zamanı, işğal olunmuş bölgələrin bir çox digər siyasətçilərindən fərqli olaraq, Marks bölgənin Prussiyadan ayrılmasına qarşı çıxdı. Marks Versal Müqaviləsini dəstəkləyən səsini ilk növbədə müqavilə olmadığı təqdirdə Reynlandın nəhayət Prussiyadan ayrılacağı qorxusu ilə izah edirdi. Veymar Respublikası dövründə Marks ilk olaraq siyasi üslubu və katolik inancı sayəsində nail olduğu Josef Virth kabinetinə güclü dəstək qazanmaq üçün mərkəzin qüvvələrini parlamentdə birləşdirməyə həsr etdi[4]. 1923-cü ildə Stresemann kabinetinin istefasından sonra Vilhelm Marks Reyx prezidenti Fridrix Ebertin Reyx kansleri vəzifəsini tutmaq təklifini qəbul etdi və 1919-cu ildən onuncu Almaniya hökumətinə rəhbərlik etdi. Marks iki dəfə Reyx kansleri postunda idi: birinci dəfə - demək olar ki, 13 ay (30 noyabr 1923-cü ildən 15 yanvar 1925-ci ilə qədər), ikinci dəfə - 25 ay (17 may 1926-cı ildən 29 iyun 1928-ci ilə qədər). Bu dövrdə Marks imperiya hökumətinin dörd tərkibinə rəhbərlik edirdi. Vilhelm Marks Veymar Respublikası hökumətinə Saksoniya və Bavariya torpaqları ilə münaqişələr, işğal olunmuş Reynlanddakı separatçı əhvali-ruhiyyə daxil olmaqla çoxsaylı böhran dövrlərindən birində rəhbərlik etdi. 1923-cü ilin hiperinflyasiyası iqtisadi və maliyyə problemləri ilə müşayiət olunan yeni valyutanın dövriyyəyə buraxılması ilə müşayiət olundu və Marks buna sərt qənaət tədbirləri, işçilərin ixtisarı və yeni vergilərin tətbiqi ilə cavab verdi. 1924-cü il yanvarın sonunda vəziyyət sabitləşdikdən sonra hərbi vəziyyət ləğv edildi. Kansler Marksın dövründə Daves Planı qəbul edildi. Vilhelm Marksın kansler kimi ikinci müddətində Almaniya Millətlər Liqasına qoşuldu. Marks Reyxsveri dövlət daxilində dövlətə çevirən general-polkovnik Hans fon Zekki vəzifəsindən uzaqlaşdırdı, lakin gələcəkdə Marks Reyxsverə büdrədi. Sosial-demokrat Filip Şeydeman Reyxstaqda Reyxsverlə Qırmızı Ordu arasında gizli əməkdaşlıq faktlarını açıqladı. 1925-ci ildə Almaniyada keçirilən ilk ümumxalq prezident seçkilərində iştirak etdi: birinci turda - Mərkəz Partiyasının namizədi kimi, ikinci turda - sol mərkəzçi "Xalq Bloku"nun nümayəndəsi kimi. İkinci turda 45,3 faiz səs toplayaraq 48,3 faiz səs toplayan Pol fon Hindenburqa uduzub. Hindenburqun digər məsələlərlə yanaşı, birinci turda namizədi 3,75% səs toplayan Bavariya Xalq Partiyası və digər katolik təşkilatları tərəfindən dəstəklənməsi Marks üçün xüsusilə qıcıqlandırıcı idi. Vilhelm Marks 1925-ci il fevralın 10-dan martın 18-dək davamçısı Hans Lüterin hökumətində Prussiyanın baş naziri, sonra isə reyxin ədliyyə naziri vəzifələrində çalışıb. 1932-ci ilə qədər Vilhelm Marks Reyxstaqın üzvü idi. Milli Sosializm dövründə Vilhelm Marks siyasətdən təqaüdə çıxdı və Bonnda yaşadı[5].
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 Wilhelm Marx // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #11873153X // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-20.
- ↑ https://www.peoplelife.ru/182493