Vikipediya

III Mehmed: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
k typos fixed: ehtiyyat → ehtiyat using AWB
Sətir 2:
|azərbaycan dilində adı = '''III Mehmed'''|adın orijinalı = محمد ثالث|portret = Sultan Mehmet III of the Ottoman Empire.jpg|izah = |portretin ölçüsü = 290|titul = [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|13. Osmanlı Sultanı]]|ləqəbi = |dövr əvvəl = [[16 yanvar]] [[1595]]|dövr son = [[21 dekabr]] [[1603]]|sələfi = [[III Murad]]|xələfi = [[I Əhməd]]|varisi = |milliyəti = |dini = [[Sünni]], [[İslam]]|doğum tarixi = {{doğum tarixi|1566|5|26}}|doğum yeri = [[Manisa]], [[Osmanlı imperiyası]]|ölüm tarixi = {{vəfat tarixi və yaşı|1603|12|21|1566|5|26}}|ölüm yeri = [[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|dəfn yeri = |sülalə = |əvvəlki adı = |atası = [[III Murad]]|anası = [[Safiyə Sultan]]|həyat yoldaşı = [[Handan Sultan]]<br />[[Həlimə Sultan]]|uşaqları = |monoqramı = Tughra of Mehmed III.JPG|monoqramın adı = Tuğra}}'''III. Mehmed''' ([[Osmanlı dili|Osmanlı türkcəsi]]: محمد ثالث - Mehmed-i sālis) (d. [[26 may]] [[1566]], [[Manisa]] – ö. [[21 dekabr]] [[1603]], [[İstanbul]]) - 13. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı padşahı]] və 92. [[İslam]] xəlifəsidir. Taxta çıxdığı [[1595]]-ci ildən ölümünə qədər sultanlığını davam etmişdir.
== Şahzadəlik dövrü ==
Atası [[III Murad|Sultan III. Murad]], anası isə əsl adı Sofia Baffo olan [[venesiya]]<nowiki/>lı [[Safiyə Sultan|Safiyə Sultandır]]dır. Adı [[II Mehmed|Fateh Sultan Mehmedə]] nəzərən böyük babası [[Sultan Süleyman Qanuni|I. Süleyman]] tərəfindən qoyulmuşdur. Şahzadəliyi dövründə İbrahim Cəfər Əfəndi və Pir Mehmed Əzmi Əfəndi kimi dövrün tanınmış alimlərindən dərs almışdır. [[1583]] tarixində [[Manisa]] sancaqbəyliyinə təyin edilmiş, [[1595]]-ci ildə atasının vəfatı ilə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] taxt-tacına yiyələnmişdir.
 
== Hökmdarlığı ==
 
=== Qardaş qətli məsələsi ===
[[III Mehmed|Sultan III. Mehmed]] taxta çıxdığı gecə [[Topqapı sarayı|Topqapı sarayından]]ndan 19 tabutun çıxması dövrün bir çox tarixşünaslarının qeydlərində rast gəlinir.<ref>Bostanzade Yahya Efendi, Tuhfet ül-ahbâb, Milliyet Yayınları, s. 111</ref><ref>Hamit Bozarslan, Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, s. 52.</ref><ref>Reşad Ekrem Koçu, Tarihimizde Garip Vakalar, Varlık Yayınları, s. 142.</ref><ref>Metin And, On Altıncı Yüzyılda İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 101.</ref> Bunlar yenicə taxta çıxan sultanın qardaşları idi. Bundan başqa bəzi təsdiqlənməyən qaynaqlarda Sultan III. Mehmedin vəfat edən atasının bir neçə hamilə qadınını və 8 bacısını edam etdirdiyi də qeyd edilir. Bu hadisə Osmanlı tarixinin ən qanlı səhifələrindən biri idi, çünki öldürülənlərin yarıdan çoxu körpə uşaq idi. Bu hadisədən sonra xalqın gənc sultana qarşı nifrət bəsləməsi də rəvayət edilir.
 
=== Avstriya və Əflak səfərləri ===
Sultan III. Mehmed atası [[III Murad|III. Murad]] dönəmində başlayan [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]-[[Avstriya]] müharibəsi davam edən dövrdə taxta çıxmışdı. Taxta oturan kimi dərhal Avstriya və Əflak (indiki [[Valaxiya]]) məsələləri ilə məşğul olmağa başlamışdır. [[1595]] tarixində [[Avstriya]] ordusu Esterqon qalasını mühasirəyə almış, ancaq Mehmed Paşa yardım göndərməkdə gecikdiyinə görə qala təslim olmuşdur ([[2 sentyabr]] [[1595]]).
 
[[Sinan Paşa]] kiçik bir dəstə ilə Əflak yaxınlarına hücum etmiş, [[Osmanlı ordusu|Osmanlı qüvvələri]] [[Buxarest]] və Trqovişeni ələ keçirsə də, Hersoq Mixailin dəstələri ilə döyüşdə məğlub olaraq geri çəkilmişdir. Geri çəkilərkən bataqlığa düşən Osmanlı qüvvələrinin böyük bir qismi şəhid olmuşdur.
Sətir 24:
Osmanlı cəbhəsində ''"ordunun mərkəzi ələ keçirilib və padşah qaçıb"'' dediqodusu yayıldı və buna görə də qorxuya düşən ordu dağılmağa başladı. Bunu görən xaçlı ordusu qalib gəldiyinə inanıb, döyüş meydanına səpələndlər. Bu vaxt Osmanlıların arxa cəbhəsində çalışan odunçular, çadırçılar, dəvəçilər və aşbazlar əllərinə aldıqları balta, odun parçaları, kürək, külüng, hətta qazan-qaşıqla xaçlı ordusunun üzərinə hücum çəkdilər. Gözlənilmədən edilən bu hücum əslində səpələnmiş xaçlı ordusunu zəiflətdi və bundan həvəslənən yeniçəri və sipahilər yenidən döyüşə qayıtdılar. Bu gözlənilməz zəfər tarixdə "Qazan-qaşıq Müharibəsi" olaraq qeydə alınır.<ref>Metin Hasırcı, Büyük Osmanlı tarihi Böl:1 Kıs.5</ref><ref>Mustafa Müftüoğlu, Yalan söyleyen tarih utansın, 1. cilt Say. 64</ref><ref>Midhat Sertoğlu, Osmanlı tarih lügatı, Say, 255</ref>
 
Xaçoba müharibəsindən sonra [[III Mehmed|Sultan III. Mehmed]] [[İstanbul]]<nowiki/>a geri qayıtdı və [[Avstriya]] cəbhəsinə [[Cərrah Mehmed Paşa|Cərrah Mehmed Paşanı]]nı təyin etdi. Tata qalasını ələ keçirən Mehmed Paşa Budinin (indiki [[Budapeşt]]) şimalında yerləşən Vaç ərazisində düşmən ordusuna məğlub oldu. Bir müddət sonra Avstiya birlikləri [[1594]]-cü ildə fəth olunan Yanıqqalanı (Raab qalası) ələ keçirdi. Avstriya elçiləri ilə sülh danışıqları aparılsa da, bu danışıqlar bir nəticə vermədi.
 
=== Kanija qalasının fəthi və Kanija müdafiəsi ===
[[Cərrah Mehmed Paşa]] artıq iki il idi ki, heç bir hərbi uğur qazana bilmirdi. Bu müddət ərzində Osmanlılar bir çox önəmli qalalarını itirmişdi. [[Cərrah Mehmed Paşa|Cərrah Mehmed Paşanın]]nın edam edilməsindən sonra [[Kürəkən İbrahim Paşa|Sədrəzəm Kürəkən İbrahim Paşa]] ordunun başına keçdi və [[Belqrad]]<nowiki/>a gəldi. Bundan qorxuya düşən Avstriya tərəfi sülh danışıqlarına başladı. Şərtlərə görə Avstriyalılar Əyri və Hatvan qalalarını təslim etməli, qarşılığında isə Esterqon, Noviqrad, Filek və Yanıqqalanı Avstriyaya geri qaytarılmalı idi. Ancaq Osmanlı tərəfinin narazılığı ilə danışıqlar bir nəticə vermədi.
 
[[Belqrad]]<nowiki/>da qışı keçirdən [[Kürəkən İbrahim Paşa|Sədrəzəm İbrahim Paşa]] [[Kanija müdafiəsi|Kanija qalasını]] mühasirəyə almışdı. Mühasirə davam edərkən qalanın içərisində əsir tutulan Osmanlı əsgərləri canlarını fəda edərək barut anbarını partlatmış və qalanın müdafiəsini zəiflətmişdir. Ancaq yenə də təslim olmayan qalanın köməyinə Flippe Emanuel rəhbərliyində 20.000 nəfərlik bir ordu gəldi. 2 od arasında qalan Osmanlı ordusu qəhrəmanca vuruşdu, düşmən ordusunun geri çəkilməsi ilə 40 günlük mühasirəylə Kanija qalası fəth edildi.
 
Bəylərbəyliyin mərkəzi Kanija qalasına köçürüldü və Kanija Bəylərbəyi olaraq [[Tiryaki Həsən Paşa]] təyin edildi. Sultan III. Mehmed əldə etdiyi bu uğura görə [[Kürəkən İbrahim Paşa|Sədrəzəm İbrahim Paşaya]] sağ olduğu müddətcə sədrəzəmlikdə qalacağı barədə söz verdi ([[10 sentyabr]] [[1601]]). Kanija qalasını geri almaq istəyən Hersoq Ferdinand qalanı böyük bir qoşunla mühasirəyə aldı. [[Tiryaki Həsən Paşa]] idarəsindəki kiçik bir dəstə qalanı 2 ay boyunca qəhrəmancasına müdafiə etdi. Qida ehtiyyatıehtiyatı və cəbhəxanası azalan Osmanlılar gözlənilmədən hücum edərək özlərindən qatbaqat çox olan xaçlı ordusuna qalib gəldilər ([[18 noyabr]] [[1601]]). Bu qalibiyyətdən sonra [[1603]] tarixində İstolni-Belqrad və Esterqon qalaları da geri alındı.
 
== Səfəvilərlə münasibət ==
[[Səfəvilər]] [[1590]]-cı ildə imzalanan və 13 il davam edən İstanbul sülh müqaviləsini pozmuşdular. [[I Abbas|Şah I. Abbas]] [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]ın [[Avstriya|Avstriyalılar]]lılar<nowiki/>la müharibədə olmasından istifadə edərək itirdiyi torpaqları geri qaytarmağa çalışdı. [[25 avqust]] [[1603]] tarixində rəsmən müharibə elan edən [[Səfəvilər]] [[Təbriz]] və [[İrəvan]]ı ələ keçirdi. Əvvəlki qüdrətini qazanan [[Səfəvilər]] anası [[fars]] mənşəli olan [[Şah Abbas|Şah I. Abbas]]ın dövründə getdikcə farslaşdı və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı dövləti]] ilə aralarında böyük bir uçurum yarandı.
 
== Memarlıq ==
Sətir 46:
 
=== Hərəmxanası ===
* [[Həlimə Sultan|'''[[Həlimə Sultan]]''']] - [[I Mustafa|I. Mustafanın]] və [[Şahzadəşahzadə Mahmud|şahzadə Mahmudun]]un anasıdır.
 
* '''[[Handan Sultan]]''' - [[I Əhməd|I. Əhməd]], Şahzadə Süleyman, [[Şahzadə Səlim (III Mehmedin oğlu)|Şahzadə Səlim]]<nowiki/>in və Xədicə Sultanın anasıdır.<ref>Federico Seneca, Il Doge Leonardo Donà: la sua vita e la sua prepara-zione politica prima del dogado, Editrice Antenore, Padova 1959, s.286</ref>
''QEYD. Hərəmində bundan başqa 2 adı bilinməyən qadın olduğu da bilinir.''
 
=== Oğlan uşaqları ===
* [[Şahzadə Mahmud]]  (1584 – 7 iyun 1603) - atası [[III Mehmed|III. Mehmed]] tərəfindən boğularaq edam edilmişdir.<ref>Bu Mülkün Sultanları, Yazan: Necdet Sakaoğlu Sayfa:198</ref>
 
* [[Şahzadə Səlim (III Mehmedin oğlu)|Şahzadə Səlim]] (1585 - 20 aprel 1597)<ref>Zeynep Aycibin, Kâtip Çelebi, Fezleke: Tahlil ve Metin, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 2007, Sayfa: 452</ref><ref name=":0">http://web.archive.org/web/20060502150953/http://www.4dw.net/royalark/Turkey/turkey5.htm</ref> 
* [[I Əhməd|'''I. Əhməd''']]
Sətir 62 ⟶ 60:
=== Qız uşaqları ===
* Dilrüba Sultan (1592- 1687) - [[Həlimə Sultan]]ın qızı. Oktyabr 1604 tarixində Rumeli bəylərbəyi [[Qara Davud Paşa]] ilə evlənmişdir.
 
* Xədicə Sultan (1590- ?) - [[Handan Sultan]]ın qızı<ref name=":0" />. Oktyabr 1604 tarixində Kürəkən Mustafa Paşa ilə evlənmişdir.
* Ayşə Sultan (1598 - ?)<ref name=":0" /> - 28 avqust 1613 tarixində Kürəkən Hüsrəv Paşa ilə evlənmişdir.
* Şah Sultan<ref>Baki Tezcan, Searching for Osman, s. 331, dn. 37</ref>
 
* Əsra Sultan (1597 - ?) – [[Handan Sultan]]ın qızı<ref name=":0" />. 10 fevral 1612 tarixində Kürəkən Mahmud Paşa Cağaloğlu ilə evlənmişdir.
 
Sətir 73 ⟶ 69:
== Mənbə ==
<references />
[[Kateqoriya:Osmanlı sultanları]]▼
 
{{III Mehmed}}{{Osmanlı padşahları}}
 
▲[[Kateqoriya:Osmanlı sultanları]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/III_Mehmed"