Mahmud Şəbüstəri: Redaktələr arasındakı fərq

"Azərbaycan fəlsəfəsi tarixinə dair ocerkləroçerklər"də gostərildiyigöstərildiyi kimi, Şəbustəri ozundənözündən sonra zəngin bir ədəbi irs qoyub getmişdir.Səadətnamə, [[Kənzul-həqaiq]] (Həqiqətlər xəzinəsi), [[Həqqul-yəqin fi Mərifəti rəbbul aləmin ]] (Aləmin yaradıcısını dərk etmək üçün şəksiz həqiqətlər), [[Miratul-Muhəkkikin]] (Həqiqət axtaranların aynası) və bir də dunyadünya şohrətlişöhrətli [[Gulşəni-raz]] (Sirlər gulşənigülşəni) poeması kimi əsərlər onun qələminə məxsusdur. Bunlardan başqa [[M. Tərbiyət]]in yazdığına görə, Şəbüstəri indiyə qədər dünyanın kitab saxlanclarında təsaduf olunmamış [[Şahidnamə]] adlı başqa bir poemanın da müəllifidir. O, həmçinin [[ərəb dili]]ndən [[fars dili]]nə tərcümə ilə məşğul olmuşdur. Məşhur filosof [[İmam Qəzali]]nin [[Minhacul-abidin]] (Zəvvarların yolu) adlı əsərini farscaya məhz o çevirmişdir. Şəbüstərinin [[Xorasan]] mütəfəkkiri [[Hüseyni Səadət]]lə yazışmaları da bəllidir. Bütün bunlarla birlikdə Şəbüstəri yaradıcılığının araşdırıcıları, o cümlədən bu xəzinənin tanınmış bilicisi [[Şaiq İsmayılov]] [[Kənzul-həqaiq]] əsərinin ona məxsus olmadığını iddia edirlər.

Şəbustəri ozunun ilk fəlsəfi əsərlərini nəsrlə yazmışdır. O yalnız ömrünün sonlarında şerə muraciət etmişdir. İlk mənzum əsəri (bundan sonra o, daha bir mənzum əsər yazıb) bütün dünyada şöhrət tapmış "[[Gülşəni-raz]]" poemasıdır. Poema [[1317]]-[[1318]]-ci ildə yazılıb. Əsərin yazılma tarixi poemanın "Kitabın yazılma tarixçəsi" adlı xüsusi bölmədə təsvir olunub. [[1317]]-ci ilin dekabrında onun yanına o zamanın ən savadlı filosoflarından olan Xorasanlı [[Mirhuseyni Səadət]]in məktubunu gətirən bir adam gəlir. Məktubda xahiş olunurdu ki, dovrundövrün mutəfəkkirlərinimütəfəkkirlərini məşğul edən bir sıra fəlsəfi məsələlərə o da öz münasibətini bildirsin. Həmin tarixçə "[[Gülşəni-raz]]"ın başlanğıcında təsvir olunur:

Hicri tarixin 700-cucü ilindən on yeddi (il) keçirdi.

Orada bir məşhur və böyukböyük (şəxs) var

Şəbustəri əvvəlcə həmin suallara ozununözünün əvvəlki əsərlərində toxunduğunu bildirməklə cavab yazmaqdan imtina edir. Sonra isə Ş. İsmayılovun yazdığına gцrəgörə, muəllimimüəllimi Əmin əd-Din Təbrizinin məsləhətinə qulaq asaraq, [[Xorasan]] aliminin suallarına mənzum cavab yazmaq qərarına gəlir. Bir müddətdən sonra ona yenidən müraciət olunur. Yalnız bundan sonra Şəbüstəri şeyx Hüseyninin suallarına cavab verir. Bu cavablar bədahətən verildiyindən qısa və konkretdir:

Bir muddətmüddət sonra Şeyx Huseyni yenidən bir sıra suallar göndərir. Həmin suallar Şəbüstərinin cavab məktubunu oxuyarkən yaranmışdı. Bu dəfə müdrik sənətkar hər iki məktubdakı sualları 15 mövzuya bölüb "[[Gülşəni-raz]]" adlı poemasını qələmə alır:

Həmin vəziyyətimi sozləsözlə ifadə eləmək mumkunsuzdur.

Bu, Şəbustərinin ilk mənzum əsəri olduğundan o burada fəlsəfi fikirləri mənzum formada ifadə etməkdə çətinlik çəkdiyini də söyləyir. Bu proses onun fikrincə, dəryanı bir qaba yerləşdirmək kimi bir şeydir. [[1426]]-cı ildə "Gülşəni-raz" [[Azərbaycan]] şairi Şirazi tərəfindən ana dilimizə-[[Azərbaycan türkcəsi]]nə cevrilir. [[1944]]-cu ildə isə [[Əbdulbaqi Golpinarlı]] əsəri [[Osmanlı türkcəsi]]nə tərcumə edir. XIX əsrdən başlayaraq, poema muxtəlif muəlliflər tərəfindən bir cox [[Avropa]] dillərinə cevrilir və dəfələrlə dərc olunur. Əsər yarandığı gündən bütün şərqin sufiləri arasında böyük rəqbətlə qarşılanır. Şəbüstərinin fəlsəfəsinə dair kitabında Şaiq İsmayılov XIV-XVIII əsrlər arasında həmin əsərə fars dilində şərh yazmış 18 müəllifin adını çəkir.Həmin şərhlər arasında [[Azərbaycan]] filosofu Şəmsəddin Lahicinin [[1472]]-ci ildə yazdığı "[[Məfatih-ül Ecaz]]" ("Möcuzələrin acarı") əsəri bizim günlərə qədər öz populyarlıqını itirməmişdir. [[1319]]-[[1320]]-ci ildə Şəbustəri ozununözünün ikinci mənzum fəlsəfi əsəri olan "Səadətnamə"ni qələmə alır. Bu, həcmcə əvvəlki poemadan daha iri olub, üç min beytdən ibarət idi. Əsər hər biri fəsil və paraqraflardan ibarət səkkiz hissəyə bölünmüşdü. Şəbüstəri "[[Səadətnamə]]"də fəlsəfi düşüncələrindən başqa öz həyat və fəaliyyəti, səyahətləri haqda məlumatlar verir, oz muəllimləri və sevimli kitabları haqda söz açır.

Şəbustərinin yaradıcılığı [[Azərbaycan]]ın orta əsrlər fəlsəfəsi tarixində muhummühüm yer tutur. Onun əsərləri [[Avropa]] və [[Asiya]]nın bir çox ölkələrində nəşr olunmuşdur. Sufi fəlsəfəsinin davamçıları onu bu sahədə boyukböyük bir nufuznüfuz sahibi bilir və oz mulahizələrində tez-tez Şəbustəri irsinə istinad edirlər.