QİÇS: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 16:
}}
'''Qazanılmış İmmun Çatışmazlığı Sindromu''' (QİÇS, ''ing:'' AIDS,''Acquired Immune Deficiency Syndrome'') - İİV (İnsanda İmmunçatışmazlığı Virusu) [[infeksiya]]sı fonunda inkişaf edən və CD4+ [[limfosit]]lərinin (leykosit növü) azalması ilə xarakterizə olunan, mahiyyəti etibarilə İİV infeksiyasının son mərhələsi. QİÇS-in təzahür formaları özünü çoxsaylı opportunistik yoluxucu və qeyri-yoluxucu xəstəliklərlə biruzə verir. Sadə şəkildə desək, bu virusa yoluxmuş insanların immun-müdafiə sistemi kəskin zəifləyir və onlar bir çox [[xəstəlik]]lərə asanlıqla tutulurlar. Bu xəstəliklər [[ölüm]]lə nəticələnir.
Qeyd: HİV(İİV) pozitiv olmanız QİÇS olmanız demək deyil. Vaxtında aşkarlanıb müalicə aldığınız tədqirdə bu xəstəliyə qalib gəlmiş olarsınız. HİV ÖLÜMCÜL DEYİL(!) Xroniki xəstəlikdir (misal üçün: şəkər xəstəliyi kimi) sizi ömür boyu tərk etmir amma effektiv müalicə və sağlam həyat tərziniz olduğu tədqirdə bu xəstəliyi latent səviyyədə yəni simpton səviyyəsində saxlamağınız mümkündür.
İİV qana yoluxduqdan sonra uzun illər əlamətlər müşahidə edilməyə və insan özünü yaxşı hiss edə bilər. Bəzi hallarda İİV ilə yoluxmuş şəxsin 8 yaxud 10 il arası QİÇS-ə tutulmadığı görülmüşdür. Yoluxma baş verdikdən ən az 3 ay sonra aparılan ELISA testləri ən doğru nəticəni göstərir.
İİV –insanın immunçatışmazlığıvirusudur.
İİV insanımüxtəlif infeksiyalardan vəbədxassəli şişlərdən qoruyan immun sisteminətəsir göstərir.
İİV immun sisteminin müəyyən(CD4 adlanan) hüceyrələrini zədələyir. CD4 hüceyrələrinin qanda miqdarının azalması immun sisteminin zədələnmə dərəcəsi və xəstəliyin mərhələsi haqqında məlumat verir. İİV-infeksiyası ləng gedən infeksiyalarına aiddir.
İV-ə yoluxmadan sonra ilk illər ərzində insanın immun sistemi virusa qarşı müqavimət göstərə bilir.
Yoluxma anından, spesifik kliniki əlamətlarin birüzə verilməsinə qədər olan dövr bir neçə il (orta hesabla 6-10 il) davam edə bilər. İİV-lə yaşayan bəzi insanlarda, klinik əlamətlər hətta 20 və daha çox il aşkar olunmur. Xəstəliyin gedişi bir çox amillərdən: orqanizmin ümumi vəziyyatindən, müvafiq olaraq - immun sisteminin vəziyyətindən, həyat tərzindən, zərərli vərdişlərin olub-olmamasından və ümumiyyətlə insanın öz həyatına və diaqnozuna münasibətindən asılıdır.
Zaman keçdikçə virusun və orqanizmin mübarizəsi immun sistemin zəiflənməsinə gətirib çıxarır və opportunistik adlanan bir çox infeksiyalara (vərəm, pnevmosist pnevmoniya və s.) və bədxassəli şişlərə (sarkoma Kapoşi, limfomalar) qarşı insanın həssasığı artır.
AİDS/QİÇS - Qazanılmış İmmunçatışmazlığı Sindromudur.
QİÇS diaqnozu İİV- müsbət insana o zaman qoyulur ki, onda CD4 hüceyrələrinin miqdarı o səviyyəyə qədər azalır ki, xəstəliyin kliniki əlamətlari opportunistik infeksiyalar yaxud onkoloji xəstəliklər şəklində aşkar olunur.
== Yoluxma ==
Xəstəliyin hazırda letallıq göstəricisi 100%-dir. QİÇS zamanı ölüm ya opportunist infeksiyalardan, ya da bədxassəli şişlərdən və onların yayılmasından (metastaz) baş verir.
QİÇS xəstəliyinə yoluxma '''əsasən 3 yolla''' baş verə bilir. Yoluxma üçün kifayyət miqdarda İİV orqanizmin 4 (dörd) mayesində olur: qan, sperma, vaqinal maye və ana südü.
* '''Cinsi yolla''' – xüsusilə də, paraseksual əlaqələr zamanı.
* '''Damardaxili inyeksiyalar yolu ilə''' – narkomanlar tərəfindən [[narkotik]] maddələrin [[damar]]daxili qəbulu zamanı; içərisində [[virus]] olan [[qan]]ın və ya qan preparatlarının sağlam [[adam]]a köçürülməsi zamanı; virusla infeksiyalaşmış [[iynə]] ilə sağlam adama damardaxili inyeksiyalar zamanı və s.
* '''Transplasentar yolla''' – xəstəliyin xəstə [[ana]]dan bətndaxili dövrdə [[cift]] vasitəsilə dölə keçməsi. Xəstə anadan uşağa bu xəstəlik laktasiya yolu ilə də keçir.
Ümumiyyətlə QİÇS xəstəliyi [[kişi]]lərdə [[qadın]]lara nisbətən 15-20 dəfə çox rast gəlinir. Narkomanlar isə [[homoseksual]]lardan sonra ikinci yeri tuturlar – 20-25%. Bundan sonra isə xəstəlik [[hemofiliya]]lı xəstələrdə və digər qan resipientlərində, təsadüfi heteroseksual əlaqələrdə olan şəxslərdə və s. rast gəlinir. Təxminən 6% hallarda isə infeksiyanın yoluxma mənbəyi aşkar oluna bilinmir (kriptogen).
Sətir 45 ⟶ 63:
== Simptomlar ==
HIV-ə yoluxduqdandan sonra, xəstəliyin əlamətləri şəxsin həyat şərtlərinə və [[bədən]] müqavimətinə müvafiq olaraq bir neçə il içində, hətta bəzən daha uzun müddət sonra ortaya çıxa bilər. HIV yoluxduğu orqanizmdə müxtəlif [[hüceyrə]]lərə, xüsusilə CD4+ qan hüceyrələrinə yerləşərək çoxalır. Zərər görən CD4+ hüceyrələri getdikcə azalır və bunun nəticəsi olaraq bədənin immun sistemi zəifləyir. Bədən müqaviməti zəifləyən xəstədə normalda zərərsiz olan, yüngül keçən ya da nadir rast gəlinən bəzi xəstəliklər meydana çıxır. Ayrıca limfa vəzlərində böyümələr, ağız və [[dəri]]də təkrarlanan uçuq, yara və ləkələr, səbəbi bilinməyən davamlı [[qızdırma]], gecə tərləmələri, çəki itkisi, [[ishal]], öskürək kimi simptomlar müşahidə edilir. [[Vərəm]] və digər [[bakteriya]], [[göbələk]] xəstəliklərinin yaranması üçün infeksiyalar ortaya çıxır. Kapoşi sarkoması və bəzi limfomalar da HIV infeksiyasını göstərən əhəmiyyətli əlamətlərdəndir. Qəti diaqnoz üçün anti-HIV (ELISA) testi edilir. Sonda isə təsdiq edici test vasitəsilə sizin son olaraq virusa yoluxub yoluxmadığınız yoxlanılır. Əgər bu test nəticəsində mənfi (neqativ) nəticə olarsa deməli nəticəniz neqativdir.
Qeyd: İİV( QİÇS) testi hər hansı şübhəniz olduğu tədqirdə dərhal etdirməniz vacibdir və 3 aydan sonra bir daha test etdirməlisiniz. 3 ayın sonunda verilən nəticə tam nəticədir.
İİV(QİÇS) pozitiv olduğunuz tədqirdə virus artıq qanınızda var. İİV(QİÇS) neqativ nəticə olduğu tədqirdə isə virusun qanınızda olmadığı aşkar olunur.
== Ekspress-test ==
Təcili hallarda (məsələn, həyati göstərişlər üzrə əməliyyatlar zamanı və ya doğum evlərində) istifadə oluna bilər. Ekspress-testin aparılması mürəkkəb təchizat və heyətin peşəkarlığını tələb etmir, lakin onun nəticəsi sonradan standart HİV-ə müayinə üsulu ilə təsdiq olunmalıdır.
== HIV-dən müdafiə üsulları ==
[[Image:Red Ribbon.svg|right|thumb|QİÇS-lə mübarizə rəmzi qırmızı lent]]
Sətir 55 ⟶ 80:
* HIV-li sperma mayesi, genital maye və qanın yaralı bir bölgəyə təmasının qarşısı alınmalıdır.
* Virus yoluxmasının qarşısını almaq üçün açıq yaralar sarğı ilə bağlanılmalıdır.
== İİV-infeksiyasının profilaktikası ==
HİV-infeksiyasının profilaktikasıonunla mübarizədə ən vacib vasitədir. Bütün dünyada alimlər HİV-ə qarşı vaksinin hazırlanması istiqamətində çalışırlar. Bəzi ümidverici nəticələrə baxmayaraq, vaksinin kəşfi haqqında danışmaq hələ tezdir. Bununla əlaqədar olaraq AİDS-in profilaktikasıhər bir insanın şəxsi işi olmalıdır.
HİV-infeksiyasının profilaktikasının ən vacib istiqaməti HİV-invertikal ötürülməsininprofilaktikasıdır. BurayaHİV-infeksiyalı qadınların hamiləlikzamanı uşağın infeksiyalaşma riskini azalmasına yönəlmiş profilaktik müalicəsi,qeysəriyə kəsiyivasitəsi ilə doğuşlar, HİV-infeksiyalı anadan doğulmuş uşağınsüniqidalandırılmasıaiddir.
Uşaqların infeksiyalaşmasının profilaktikasına hamiləqadınların, həmçinin nigaha daxil olanarın və ya dünyaya uşaq gətirməyə hazırlaşanların HİV-əkönüllü testləşdirilməsiniaid etmək olar.
Cinsi yolla yoluxmanınprofilaktikası xüsusilə vacibdir. Buraya qənclərlə maarifləndirmə işi aiddir ki, bu zaman onlara AİDS və cinsi yolla ötürülən digər infeksiyalardan müdafiə olunmaq üçünprezervativdənistifadənin vacibliyi açıqlanır, eləcə də,HİV-in ötürülməsiyolları və yoluxmadan necə qorunmaq imkanları barədə dəyərli məlumatlar verilir.
HİV-in qanla otürülməsininprofilaktikasına gəldikdə, xüsusən üzərində qan izləri qala bilən tualet əşyalarından (ülgüç, manikür qayçıları və.s) istifadə zamanı gigiyena qaydalarına əməl edilməsi, tibbi alətlərinin mütləq sterilləşdirilməsi, eləcə də donor qanınınHİV-ə yoxlanılmasıvacibdir. HİV-in qanla ötürülməsinin profilaktikasında inyeksion narkotik istifadəçiləri arasında HİV-infeksiyasının profilaktikası xüsusi yer tutur, çünki onların yoluxması qeyri-steril alətlə narkotikin yeridilməsi zamanı baş verir.
Bütün bu profilaktik tədbirlər sağlam həyat tərzinin təbliği, narkotiklərdən və şoxsaylı təsadüfi cinsi əlaqəlırdən imtina, daimi partnyora qayğı ilə müşahidə olunmalıdır.
HİV-infeksiyasınınprofilaktikasında mətbuatda, radio və televiziyada aparılan "sosial reklam” vacib yer tutur.
HİV-ə yoluxmadan qaçmaq,yoluxmuş insanı müalicə etməkdən qat-qat asandır.
== Müalicə ==
Hal-hazırda HIV-in müalicəsi üçün məlum bir dərman mövcud deyil, elmi baxımdan HIV virusuna yapışa bilən tək zülal kompleksi Gp41 özündə HIV virusu ehtiva edən hüceyrələrin müdafiə mexanizmi vasitəsi ilə virusun müəyyən edilib, yox edilməsinə imkan verir.
'''Azərbaycanda İİV (QİÇS) müalicəsi və proflaktikası pulsuzdur.'''
Respublika QİÇS mərkəzində dövlət tərəfindən müayinə və dərmanların verilməsi tamamilə pulsuzdur.
İİV çox bahalı müalicədir ümumi müalicə(dərmanlarla birgə) aylıq 1000-1200 abş dolları arasında dəyişməkdədir. Bir çox ölkələr (xüsusilə avropa ölkələri) bu müalicə dövlət hesabına və ya icbari sığorta əsasında müalicə olunur.
== LÜĞƏT ==
İİV- İnsanın İmmunçatışmazlığı Virusu
İİV-infeksiyası – İİV-lə yoluxma nəticəsində immun sisteminin getdikcə artan zədələnməsi ilə səciyyələnən xroniki infeksion xəstəlikdir
QİÇS – Qazanılmış İmmunçatışmazlığı Sindromu – immun sisteminin ağır zədələnməsi ilə səciyyələnən İİV-in son mərhələsidir
=== Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinin apardığı işlər ===
== İİV-infeksiyasının diaqnostikası ==
İnsanın İİV-ə yoluxub-yoluxmamasını aşkar etmək üçün yeganə üsul – xüsusi laborator müayinədən keçməkdir. Bunun üçün Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinə (RQMM), Naxçıvan QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinə, regional İİV-diaqnostika laboratoriyalarına, yaxud ölkənin hər hansı dövlət tibb müəssisəsinə müraciət edib pulsuz müayinədən keçmək olar.
RQMM və onun regional diaqnostik laboratoriyaları beynəlxalq standartlara uyğun təşkil edilib və müasir avadanlıqla təchiz olunub.
İİV-infeksiyasının ilkin diaqnostikası RQMM-də və regional laboratoriyalarda həyata keçirilir. İİV-infeksiyasının təsdiqedici diaqnostikası yalnız RQMM-in referens laboratoriyasında aparılır.
İİV-ə yoluxması təsdiq olunan insanların bütün sonrakı laborator müayinələri (ikincili və yanaşı gedən xəstəliklərin diaqnostikası, immunoloji, virusoloji müayinələr və s.) RQMM-də və onun 6 regional laboratoriyasında həyata keçirilir.
== İİV-infeksiyasına epidemioloji nəzarət ==
RQMM mövcud olan qanun, sərəncam və əmrlərə əsasən Azərbaycanda İİV-infeksiyası üzərində epidemioloji nəzarətin aparılmasını təmin edir və ölkədə İİV-ə müayinə olunmuş şəxslər haqqında məlumatın toplanılması və təhlili, İİV-ə yoluxmuş insanların aşkar olunması və qeydiyyata alınması, eləcə də İİV-infeksiyasının yayılma tendensiyalarının müəyyənləşdirilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərir. Bununla yanaşı, İİV-infeksiyasının yayılmasının qarşısının alınması məqsədilə profilaktik və əksepidemik tədbirlər həyata keçirir.
== İİV-lə yaşayan insanlara tibbi yardım ==
İİV-ə yoluxmuş insanlar RQMM-in dispanser qeydiyyatına götürülür və onların müntəzəm müşahidəsi aparılır. İİV-lə yaşayan insanlara və onların ailə üzvlərinə psixoloji yardım göstərilir və infeksiyasının yayılmasının qarşısının alınması üçün profilaktik tədbirləri həyata keçirir.
İİV-infeksiyası zamanı inkişaf edən ikincili xəstəliklərin profilaktikası və müalicəsi müvafiq dərman preparatları ilə aparılır. Ehtiyac olduqda, xəstələrə xüsusi antiretrovirus (ARV) preparatları ilə müalicə aparılır. ARV-müalicəni müntəzəm qəbul edən şəxslərin həyat keyfiyyəti yüksəlir və onlar aktiv həyat və iş fəaliyyətlərini davam etdirilər.
Xəstələrin vəziyyətindən asılı olaraq, RQMM tərəfindən stasionar şöbəsində və ev şəraitində palliativ yardım göstərilir.
== İİV/QİÇS-lə bağlı könüllü müayinə və məsləhət ==
İİV-ə müayinə olunmaq üçün müraciət edən hər bir şəxs ilə müayinədən əvvəl və sonra məsləhətləşmələr aparılır, İİV-infeksiyası və ondan qorunma haqqında məlumat verilir, informasiya materialları və qoruyucu vasitələr paylanır.
RQMM-də və regional laboratoriyalarda İİV-ə müayinə və məsləhət şəxsin istəyi ilə anonim qaydada aparıla bilər. RQMM-də bunun üçün anonim müayinə kabineti fəaliyyət göstərir.
== Beynəlxalq əməkdaşlıq ==
RQMM İİV/QİÇS-lə mübarizə sahəsində yeni nailiyyətlərin ölkədə tətbiq olması, müasir standartlara cavab verən kadrların hazırlanması və təcrübə mübadiləsi məqsədi ilə beynəlxalq təşkilatlarla müxtəlif istiqamətlərdə əməkdaşlıq qurub.
== HIV/QİÇS və uşaqlar ==
Sətir 79 ⟶ 163:
== Dəstək mərkəzləri ==
Bütün dünyada HIV/QİÇS proqramları xəstəliyin qarşısının alınması, müalicə, qulluq və dəstək başlıqları altında aparılır. HIV/QİÇS son illərdə xəstəliyin müalicəsində qeydə alınan inkişaf sayəsində, nizamlı müalicə tələb edən bir xəstəliyə çevrilmişdir, HİV-ə yoluxmuş insanların sağlam həyat sürmələri mümkün hala gəlmişdir. Ancaq HIV/QİÇS ilə əlaqədar sosial önyarqılar HIV diaqnozu və müalicəsini çətinləşdirir. HIV-ə yoluxmuş şəxslərin diaqnozu qəbul etməsi, psixoloji problemlərin öhdəsindən gəlməsi və müalicəni qəbul edib uyğun bir şəkildə davam etdirməsi və qısaca "HİV ilə həyat"a keçməsi üçün dəstək işləri son dərəcə əhəmiyyətlidir.
Azərbaycanda İİV/QİÇS-lə bağlı fəaliyyət göstərən 39 Könüllü Müayinə və Məsləhət məntəqələrinə müraciət edən hər bir şəxs ekspress-test müayinəsindən keçə bilər. Burada müayinədən əvvəl və müayinədən sonra məsləhətləşmələr aparılır, İİV-infeksiyası və ondan qorunma haqqında məlumat verilir, informasiya materialları və qoruyucu vasitələr paylanır.
Könüllü Müayinə və Məsləhət məntəqələrində İİV-ə müayinə pulsuz, anonim və məxfi qaydada aparıla bilər.
Bu ünvanlarda yerləşən Könüllü Müayinə və Məsləhət məntəqələrində '''''pulsuz və anonim''''' qaydada İİV-lə bağlı müayinədən keçmək olar:
Sətir 91 ⟶ 179:
|1
|Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzi
|Bakı şəhəri, Mir-Qasımov küçəsi, 1/8 ( 1 saylı (semaşko) xəstəxanasının həyətində yerləşir)
|-
|2
Sətir 255 ⟶ 343:
'''(012)408 79 74 (hər gün saat 9:00-dan 21:00-dək)'''
== İnsanın immunçatışmazlığı virusu ilə yaşayan şəxslərin işləməsinə yol verilməyən peşə növləri və vəzifələrin siyahısı ==
1. Bu Siyahı "İnsanın immunçatışmazlığı virusunun törətdiyi xəstəliklə mübarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2010-cu il 10 iyun tarixli 280 nömrəli Fərmanının 1.4-cü bəndinin icrası ilə əlaqədar hazırlanmışdır və insanın immunçatışmazlığı virusu ilə yaşayan şəxslərin işləməsinə yol verilməyən peşə növləri və vəzifələrin siyahısını müəyyən edir.
2. İİV-lə yaşayan şəxslərin səhhətinə mənfi təsir göstərən, immun sistemini zəiflədən peşə və vəzifələr aşağıdakılardır:
2.1. yüksək, yaxud aşağı temperatur və təzyiq altında (isti, soyuq, kesson və yüksəklik şəraitli iş yerləri), vibrasiya, ionlaşdırma, şüalanma və radiasiyalı iş prosesi olan peşə və vəzifələr;
2.2. kimya sənayesi sexlərində (laklar, boyalar, plastmas, dəri istehsalı, neft-qaz-kimya prosesləri, sement, toz istehsalı və s.), kimya-əczaçılıq (dərman preparatları), kimya-biologiya (vaksinlər, zərdablar, bioaktiv tədqiqat və müalicə materialları) müəssisələrində bilavasitə kimyəvi amillərin orqanizmə zərərli təsiri ilə bağlı olan peşə və vəzifələr;
2.3. sənaye, mədən və digər istehsalat sahələrində, mədənçıxarma obyektlərində (kömür, neft, qaz, filiz), sənaye (turşular, reaktivlər, polimerlər istehsalı və s.) müəssisələrində aerozolların və digər maddələrin bilavasitə orqanizmə zərərli təsiri ilə bağlı olan peşə və vəzifələr;
2.4. fiziki hazırlıq və fiziki gərginlik tələb edən (müdafiə, ədliyyə, milli təhlükəsizlik, daxili işlər, sərhəd xidməti və digər hüquq mühafizə orqanlarının hərbiləşdirilmiş hissələri üzrə) peşə və vəzifələr;
2.5. tibb müəssisələrində invaziv müdaxilələrlə məşğul olan (başqalarını yoluxdurmaq riski yüksək olan) bütün peşə və vəzifələr.
== HİV(İİV) pozitiv olan şəxsin evlənməsi ==
HİV(İİV) olan bir şəxs evlənə bilməsində heçbir qanuni qadağa yoxdur. Sadəcə hər iki tərəf bunu bilməlidir ( 2015-ci ildən icbari tibbi müayinə nəticəsində artıq bu tip xəstəliklər bilinməkdədir) Lakin evlənərkən bəzi şərtlərə əməl etmək lazımdır. Evlənərkən cinsi əlaqə zamanı mütləq qorunmaq vacibdir (prezervativ vasitəsilə) Qorunmadığı tədqirdə xəstəlik partnyora keçə bilməkdədir. Hər iki tərəf İİV xəstəsi olarsa bu zamanda qorunmaq vacibdir çünki hər iki insanda bu xəstəlik başqa cür ola bilər və cinsi əlaqə zamanı bu viruslar qovuşa və ağır nəticələrə səbəb ola bilər.
İİV(HİV) pozitiv olmanız həyatın sonu deyildir! Müalicə olduğu tədqirdə yaşamınıza olduğu kimi davam edə bilərsiniz.
== Mənbə və videolar ==
* [http://stopaids.iatp.az QİÇSə Yox Deyək]
* [http://aile-hekimi.az/index.php/ru/component/content/article/31-2009-06-12-12-33-08/3559-qicsl-muebarz.html Qiçslə mübarzə]
* http://aids.az/ Türk dilində olan video bloqlar:
* https://www.youtube.com/watch?v=ii76YXXtirU
* https://www.youtube.com/watch?v=qyeSbmIqCns
* https://www.youtube.com/watch?v=lcS9FPbvTLM Türk dilində olan sayt:
* http://pozitifyasam.org/
[[Kateqoriya:Xəstəliklər]]
| |||