Təbii qaz: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k düzenleme using AWB |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 30:
Karbohidrogenli təbii qaz məlum olduğu kimi məişətdə həm də sənayedə istifadə olunur və ondan müxtəlif təyinatlı məmulatlar alınır. Bütün bu hallarda qaz ilkin olaraq emal mərhələsindən keçməyə məruzdur. Hətta qazdan yanacaq kimi istifadə edildikdə belə onu magistral qaz kəmərinə buraxmamışdan əvvəl qurudur və təmizləyirlər. Karbohidrogenli təbii qaz [[metan]], [[kükürd qazı]] və çox da böyük olmayan ağır karbohidrogenlər [[helium]], [[arqon]] və digər kimyəvi tərkiblərlə yanaşı həm də, su buxarının da daşıyıcısıdır. Adları çəkilən qarşıqlardan kükürd qazı və su buxarı isə təbii qazdan birbaşa istifadə olunmasında daha zərərli sayılır. Kükürd qazı həm də kəskin xoşagəlməz iyi, zəhərli olması ilə fərqlənir və ötrücü metal borularının tezliklə korroziyaya uğradıb sıradan çıxmasına səbəb olur. Su buxarı isə kiçik tempraturlarda kristal karbotnatlara çevrilərək borunun qaz buraxılışını məhdudlaşdırır. Buna görə də qazı magistral kəmərlərə buraxmamışdan qabaq, onu bu qarışıqlardan təmizləmək zərurəti yaranır. Qazın kükürddən təmizlənməsi quru və sulu üsulların tətbiqində intişar tapmışdır. Quru metoddan istifadə edərək qazı bataqlıq filizindən və ya kükürd karbonat qatışığından keçirilməsi lazım gəlir. Əgər qazın tərkibində kükürd karbonatın həcmi çoxdursa bu zaman qaz təmizlənməsi iki mərhələli prossesdən keçir. Sulu metoddan istifadə zamanı qaz qatışığı hopdurulmuş hidrogen-sulfid vasitəsi ilə tənzimlənir. Qazın su buxarından təmizlənməsi onun qurudulması ilə müşaiət olunur. Bunun üçün qazın atsorberdən keçirərək qurudurlar. Sənayedə qazın təmizlənməsi mexaniki, elektrik və fiziki kimyəvi üsullarla aparılır. Mexaniki və elektrik qaztəmizləmə üsulları qazı bərk və maye, fiziki-kimyəvi üsul isə qaz qatışıqlarından təmizləmək üçün tətbiq olunur. Qazdan yanacaq kimi istifadə ediləcəyi təqdirdə çox zaman texnoloji tələblərə uyğun olaraq, onun tam qurudulmasına ehtiyac qalmır. Bu zaman onu qismən su buxarından təmizləyirlər ki, kəmərlərdə qaz axının məhdudlaşması baş verməsin. Qazı əvvəlcə qurudaraq zərərli qarışıqlardan, azot oksidlərindən, qazların kimyəvi emalına mane olan katalitik zəhərlərdən, [[korroziya]] törədən su buxarı və bəzi karbohidrogenlərdən təmizləyirlər.
== Mexaniki qarışıqlardan təmizləmə üsulları ==
Təbii və səmt qazlarının tərkibində turş qazlar (H<sub>2</sub>S və CO<sub>2</sub>), su buxarı, mexaniki qarışıqlar (qum, boruların pası və s.), az miqdarda maşın yağı, neft və karbohidrogenlər vardır.
Qaz boru kəmərlərinin, kompressorların və qaz emal edən qurğuların normal işinin təmin edilməsi üçün qazların tərkibindəki qarışıqlardan və nəmlikən təmizlənməsi işi aparılmalıdır.
Qazların mexaniki qarışıqlardan təmizlənməsi üçün qaz təmizləmə təcrübəsində müxtəlif üsul və aparatlar məlumdur.
Təmizləmə üsulu seçildikdə qarışıqların növü, onların kimyəvi və fiziki-kimyəvi xassələri, istehsalatın xarakteri, uducu kimi müvafiq maddələrin istifadəsinin mümkünlüyü, ayrı-ayrı qarışıqların utilləşdirilmə imkanları, təmizlənməyə sərf olunan xərclərin səmərəliliyi nəzərə alınmalıdır.
Qazların mexaniki qarışıqlardan təmizlənməsi quru və yaş üsulla həyata keçirilir. Quru təmizləmə üçün tsiklonlar, çökdürücü aparatlar və elektrofiltrlərdən istifadə olunur. Tsiklonların fəaliyyət göstərməsi mərkəzdənqaçma qüvvəsinin təsiri altında mexaniki qarışıqların qazdan çökdürülməsinə əsaslanır. Çökdürücü aparatlar diametri 0,5-1,5 m olan üfüqi silindrlərdir və qazın hərəkət sürətinin azalması hesabına orada olan qarışıqlar çökür. Yaş təmizləmə qazdakı mexaniki qarışıqların maye ilə adətən, mineral yağla islanması nəticəsində baş verir. Bunun üçün yaş tsiklonlar, skrubberlər və s. istifadə olunur. Onlar içərisində yüksək effektə malik olan köpüklü aparatlardır, bunlarda böyük köpük qatı əmələ gəlir və qazda asılı vəziyyətdə olan hissəciklərin tutulması baş verir. Elektrofiltrlərdə də mexaniki qarışıqların çökdürülməsi çox effektlidir, burada təmizlik elektrik cərəyanın təsiri nəticəsində həyata keçirilir.
Qazların mexaniki qarışıqlardan təmizləmə qurğularını aşağıdakı qruplara bölmək olar:
- öz ağırlığının, ətalət və ya mərkəzdənqaçma qüvvəsinin təsirindən bərk hissəciklərdən ayrılan qazların mexaniki təmizləmə qurğuları;
- bərk hissəcikləri maye vasitəsilə tutulan qazların yaş təmizləmə qurğuları;
- üzərində toz hissəcikləri çökən məsaməli materiallardan hazırlanmış filtrlər;
- tərkibində bərk hissəciklər olan qazların ionlaşdırılması nəticəsində hissəcikləri çökdurən elektrofiltrlər.
Təmizləmə üsulu və aparatın növü tozlanma dərəcəsindən, hissəciklərin ölçülərindən və qazın təmizləmə dərəcəsinə qoyulan tələblərdən asılı seçilir. Təmizlənmənin effektivliyi kütləyə görə effektivliklə və ya udulma əmsalı ilə xarakterizə olunur. Bu əmsal hissəciklərin ümumi kütləsinin hansı payının udulmasını göstərir və qaztəmizləmə qurğusunun istismar xassələrini əks etdirən ümumiləşdirilmiş parametrdir. Udulma əmsalı aşağıdakı formulla hesablanır:
ŋ = (C<sub>H</sub> – C<sub>K</sub>)100/C<sub>H</sub>
burada, C<sub>H</sub> və C<sub>K</sub> – qazda təmizləmədən qabaq və sonrakı tozun qatılıqlarıdır.
== Ədəbiyyat ==
Abbasov V.M., Nağıyev T.M., İbrahimov H.C., Məmmədova T.A., Abbasov M.M., Ağamaliyev Z.Z., Əmirov F.Ə. Qaz kimyası, Bakı, 2015, səh.98-100
== Mənbə ==
{{mənbə}}
| |||