Povest: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →İstinadlar: tənzimləmə using AWB |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{iş gedir}}
'''Povest''' — danışıq, təhkiyə deməkdir. Hadisələri təsvir üsulu baxımından povestlə [[hekayə]] arasında bir yaxınlıq var. Buna görə də [[ədəbiyyatşünaslıq]]da povestə bəzən böyük hekayə də deyirlər. Lakin müəyyən xüsusiyyətlərinə görə povest hekayədən fərqlənir. Həmin xüsusiyyətlər aşağıdakılardan ibarətdir:
Sətir 4 ⟶ 5:
Povestdə obrazların sayı hekayədə iştirak edənlərin sayından xeyli artıq, həyat hadisələrinin əhatə dairəsi geniş, surətlərin təsviri daha dolğun olur. Məsələn, [[Cəlil Məmmədquluzadə]]nin "Poçt qutusu" hekayəsini "Danabaş kəndinin əhvalatları" əsəri ilə müqayisə etdikdə birincidə obrazların (Novruzəli, xan, poçt işçisi) sayının ikincidəki obrazlardan (Məhəmmədhəsən əmi, onun oğlu, Xudayar bəy, Zeynəb, onun oğlu Vəliqulu, qızları Fizzə və Ziba, Kərbəlayi Cəfər, Axund və s.) qat-qat az olduğu aydın görünür. [[Azərbaycan ədəbiyyatı]]nda ilk povest [[Mirzə Fətəli Axundov]]un "[[Aldanmış Kəvakib (Hekayəti-Yusif şah)|Aldanmış kəvakib]]" əsəri sayılır.
Hеkауэ ilэ rоmап arasında огtа mövqe tutan, hеkауэdэп Ьöyük, rоmапdап kiçik epik əsərlər povest adlandırılır. M.Rэfili öz пəzəгiууə kitabında çox yığcam şəkildə "Böyük hеkауэ-роvest" deyə daxil edir. (s.22a) Оnu fэrqlэпdirəп хüsusiууэt kimi, Ьurаdа bir deyil Ьir пеçə hadisənin vеrilmэsi, epizodlаrıп qаhrəmanların həyatı ilэ sıx bağlı olması, fövqəlаdэ qəhrəmаnlаrıп deyil, həуаtıп adi məпzərələгiпiп tэsvır edilmэsi göstэrilir və C.Məmmədquluzadanin "Dаnabaş kəndinin əhvаlаtlаrı" пümuпə verilir. Əlbəttə, tam doğru olsa bela Ьu xüsusiyyətlər Ьir jапr kimi povesti izah еtmir. Мəsələ burasındadır Кi, пə rus alimləri, пə də bizim пəzəriууəçilər bu jаnrı təуiп etmək üçün həсm kritеriуаsındап başqa Ьir poetik mеуаr təklif еtmirlər. Мəsələп, görkəmli пəsrşünаs V.Kojinov onu "epik пəsгiп оrtа forması" adlandırıb уаzır: "Bu halda əsəriп həсmi sırf zahiri və fоrmаl хаrаktеr daşımır... qeyd еtmək lazımdır ki, novella, povest və rоmаnı həсminə görə fərqləndirmək çох hаllаrdа рrоЬlеmlər уаrаdır". (СЛТ.С.2'll)
Povest manasl nəqletmə, əhvalat danışma оlаn povestvovanie-rus sözündəndir. Mir Сəlаl və Р.Хəlilоvun kitabında deyilir ki, "Mahiyyət etibarilə rоmап ilə povest arasında
ciddi fərq уохdur.
...Hekayə və rоmаn klassik yazıçıların yaratdıqları рагlаq пümчпələr əsasında Кifауət qədər müəууənləşdiуi halda, povest jаrı Ьiг strа gбzэl пiimчпаlагiпэ Ьжmауагаq
hələ уаrапmа va kаmilləşmэ ргоsеsi kеçirir". (s.l54-155)
Вu fikir ХХ əsriп 70-ci illəriпэ aiddir. Веlэ görünür Кi, роvestin Ьiг jапгı kimi poetik təyinatı hələ tapılmayıb. Əslində АzərЬаусаn ədəbiyyatında povest jаnrının iki əsrə уal(tп
yaýl чаг. i.qutqa;rnlrmn "Rэ;id Ьау чэ Sааdэt хапlm"
(1835) эsэri povest jапппrп ilk чэ kamil пЁmчпэlэгiпdап
Ьiгidiг. Еlэсэ da А.Ваklхапочцп "Kitabi эsgэriууэ",
M.F.Axundzadanin "Aldanmtg КэчаkiЬ" (l857) аsэгlаri
misal gcistaгila bilar.
Рочеstdэп Ьэhs еdэп сачап пэzэгiууаgilэr da kбhпэ
fiНrlэгi tэkrаrlаmаqdап uzaq geda Ьilmirlэr. Мэsэlап,
R.Yusifoýlu уаzш: "kеуfiууэt, daxili struktчr, tэsчir Ьахг
grndan rоmапlа hekaya ilэ povestin аrаsшdа еlэ Ьir ргiпsipial fэrq yoxdur. Мэsаlа уа|пlz hэсmdэdir". (s.l43) Bu mэlum fikri sсiуlэrkап о, V.BelinsКnin povesti "Kigik hэсmli
rоmап" аdlапdrгmаsmа istinad edir. N.Qэhrэmапlt "Povestdэ geviklik, dinamika, oynaqlrq bilavasitэ mбчzu ila baýlrЭdabiyyat пazariyyasi | 237
drr" (s.34) dеуэ Мiг Сэlаl va Р.Хэlilочцп fikrini tэkrаrlаmаqdап (Вах: s.154) lzaýa gеdэ Ьilmir.
OdэbiyyatgЁnas О.Мirэhmэdоч ёz "EnsiНopedik lЁýэt"iпdэ bu jапr haqqrnda miiэууэп tэsэwtir yaratmaýa galtgш: "povestdэ, adatan, Ьir hadisэ уох, эhчаlаtlапп asas i9-
tirakgrsr (qэhrэmапr) olan gэхsiп hэуаttпtп biitёv Ьir dёwЁ,
Ьir gox hаdisаlэri verilir.
Povestdэ Ьа9 qэhrэmапrп эtrаfiпdа сэmlэпэп yaxud
опа zidd сэЬhэdэ durап Ьir stra qэхslэr оlчr; hэуаt hеkауэуа пisЬэtэп daha genig Ьir gэkildэ, rоmапа пisЬэtэп az
хаrаktеr чэ hаdisаlэr dаirэsiпdэ эks еtdiгilir" (s.l69).
Povest jапппtп эп 9ох yayrldrýr rus эdэЬiууаttпа da
опчп gэligi asan olmayrb. Vахtilэ tагiхi hаdisаlэri va qэhrэmапlапп fэаliууэtiпi povest (mэsэlэп, "Qarqradtn altnmast
haqqrnda povest") dеуэ tаhkiуэ еdэп ruslаr orru heg XIX
эsrdэ dэ эdэЬiууаtа Ьчrахmаq istэmirdilэr. Lakin опч rus
эdаЬiууаtrпа hэr hanst istedadh dahi уох, "zаmапэпiп ruhч
чэ iimumdtinya hаdisэlэгiпiп сэrэуапl" (V.BelinsН)
gэtiriг. l'Rus povesti чэ СэпаЬ Qoqolun povestlэri" adlt
mэ9hчr mэqаlэsiпdэ Ьu janrrn эdэЬi-tаriхi Иlеуiпi va bэdii
imkanlarrnrn tэhlil еdэп V.BelinsК yazfi "indi biitiin эdэbiyyatrmrz rоmап чэ рочеstэ gewilmigdir... Rоmап hэr geyi
ёldtГdti, hэг geyi uddu, опuпlа birlikdэ gэlmig povest isa
hэttа btittin Ьuпlапп (рфоslu, balaqatli poetik vа dramatik
jапrlаrш-N.ý./ izini Ьеlэ hаmаrlауrЬ itirdi чэ гоmап cizii
hёrmаtlэ kэпаrа gэkilэrэk рочеstэ бziiпdэп qabaýa kеgmэk
09Ёп уо1verdi". (s.67)
238 | Nizamaddin $amsizada
Bizim fikrimizсэ povestin Ьir jапr Hmi эdаЬi xidmэti
bunda idi ki, о, эdэЬiууаtr hэуаtа yaxrnlagdrrdt, oxucu ilэ
hayat аrаsmdа maneasiz, sэmimi Ьir i.insiyyat yaratdr.
V.BelinsН az qala hiddэtla yazшdt: "indi сizЁпэmэхsчs va
mЁstэbid Ьir hcrkmranlrq qazanmlý, heg Ьiг rэqаЬэtэ dбzmэуэп bu povestin mэпаst чэ siгri пэdэп ibaratdir? Axr Ьu
povest пэ olan geydir чэ пэуэ lazrmdrr?... Кm isa bir zaman
gox gбzэl demigdir Н, "povest Ьэ9аr taleyinin nahayatsiz
poemastndan altnmtg bir epizoddur". ,Bu gox dtlzgi.indtir.
Вэli, рочеst-hissэlэrэ, miпlэrсэ hissэlэrэ раrgаlапmlý rоmапdш. Povest rоmапdап altnmtg Ьir fэsildir.
... Povestin formast еlэdir Н, о, istэdiyimiz hэr Ьir
geyi ytingiil оgеrkdэ insana чэ сэmiууаtэ qargr gerTilmig istehzalr чэ tikanlr gtilt9ti dэ, insan qalbinin dэriп sёzlэriпi
dэ, ehtiraslann amanslz оуuпuпu da ёzi.inda эks еtdirэ bilir.
Povest qэti чэ si.irэtli, учпФl va dэriп fоrmаdtr: о stirаtlэ
Ьir gеуdэп digаriпэ ke9ir, hэуаtr эп xtrda hissэlаrэ bciliir чэ
bёyiik hэуаt Htabrnrn ауп-ауп чэrэqlэriпi qорапr". (s.82)
Вчпчпlа Ьеlа V.BelinsН "Rus adэbiyyatrnda povest
hэlэ Ьir qonaqdtr" qапаэtiпэ gэlir. N.V.Qoqola qэdаr К,
rus povestlэrini tэhlil edib, "Ьizdэ hэlа soziln эsl mэпаstпdа
povest yoxdur" (s.99) пэtiсэsiпi 9tхапr. Веlэliklэ, Ьir jапr
Hmi рочеstэ miiпаsiЬэt heg vaxt Ьirmэпаlr olmayrb. Еlэ
povestin ёzi,i dэ Ьir yandan hekayanin sart fэrdiууэtiпэ,
digэr tэrэfсlэп dэ rоmапtп badii hэgэmэtiпэ qarýl mtiЬаrizэ
арагmаlt, эп azl опlаrа mtiqavimэt gбstэrmаli оluЬ. Povest
hayatdan alrnrb Ьэdiilэgmig Ьir раr9аdrr. V.BelinsН yazrr:
"СэпаЬ Qoqolun povestlэrindaki tam hэуаt hэqiqэti onun
Odabiyyat пazariyyasi | 239
mёчzчlаппrп sadэliyi ilэ Ьirlэgir. О hэуаtа yalИqlanmtr, laНп опа Ьбhtап da atmtr: о, hayatda mёvcud olan btitifur gёzal чэ Ьэ9агi gеуlагi tiza gtxanb gбstэrmэklэ sечiпiг, eyni
zamanda hэуаtdаkr еуЬэсаr-liНаri az da olsa gizlatmir. Наr
iki halrn iКsiпdэ dэ о hэуаtа son dэrэсэ sadiqdir. Нэуаt
опuп эsэrlэriпdэ haqiqi Ьir роrtrеtdir" (s.l l3).
DЁпуа эdэЬiууаtrпdа Ьu hayat чэ sэmimiууэt jапппrп
mаrаqlr пЁmчпаlагi уаrапrЬ. Мэsэlэп, rus эdэЬiууаtrпdап
A.S.PugHnin "Kapitan qlzl", N.V.Qoqolun "ýinel", "Роrtеrt"-РеtеrЬчrq рочеstlэгi, L.Tolstoyun "Hacl Мчrаd",
М.ýоlохочцп "insantn taleyi" эsаrlаri Ьuпа раrlаq misaldrr.
АzэrЬаусап эdэЬiууаtmdа М.F.Ахчпdzаdэпiп "Aldanmtg
КэчаКЬ", C.Mэmmadquluzadanin "Danabag kandinin ahvalatlan", S.Rahimovun "Mehman", i.Ofэndiyevin "КёгрЁsаlаrrlаг" эsэri bu jаппп Hassik пtimчпэlэridir. 60-cr illэr
пэsri adabiyyata povestlэ gэldi va bu jапг stirэtlа бп plana
9жаrаq'}eni пэsr"iп bэdii-estetik mэrаmпаmэsiпэ gewildi. i.НUsеупочuп "Теlеqrаm", S.Ohmadlinin "Yamacda nigana", O.Oylislinin "Аdаmlаr чэ аýасlаг" tгilogiyasr, Апапп "Аý liman", Elginin "Dolga", M.Stileymanlmtn "Dayirmап", i.Malikzadanin "Quyu", .... jаппп poetikasrnda yeniliНагi ilэ segildi. ХХ эsriп 70-ci illэгiпdэ miniattiг povest
va опuп tipik niimunэsi O.Oylislinin "Кtir qrraýrnln mеýэlэri" povesti уаrапdr. Akademik В.NэЬiуеч miniatiir povesti Ьir jапг kimi tэhlil еdаrаk yaztrdt: "Umчmiууэtlэ povest
Ьir jапr kimi эdabiyyatrmrzda yeni olmasa da miniattir роvest son illэriп аdэЬi hэуаtrпdа Ьir hadisa Hmi yeni чэ mаraqlrdrr. Bela dtigtiпmэk yanlr; olardr Н, miniattir povest
240 | Nizamaddiп $amsizada
yalnlz hэcminin xrrdalrýrna gёrэ genig уауrlrr. Нэrgэпd bu
ёzЁ dэ az аhэmiууэtli fakt deyil. Yэпi iti si,irэt, malumat
bolluýu чэ elmi-texniki mбсЁzэlэr эsriпiп qayýrsr gox, havas чэ mаrаq dаirэsi genig olan oxucusu az vaxt sэгf etmэklэ daha 9ох чэ rэпgаrэпg Ьэdii аlэmlэrэ qovugmaýa,
аlЬэttэ, Ьigапэ deyildir. LaHn miniatiir povestin чэtапdaglrq hi.iququ qazanmaslnr gэrtlэпdirэп iki mtihЁm эlаmэti
dэ чаr К, bunlarr miitlэq qeyd еtmэk lazrmdrr. Birincisi о,
hэуаt hаdisэlэriпэ vaxttnda, сэsаrаtli miidaxilэ edir, mЁаsir
mёчzчlаrа qэtiууэtlэ girigir. iНncisi isэ hэr сtir uzunguluq,
sёzgЁlЁk чэ tasviг xatirina tэsvirgilik bu jапrrп эп yaxýl
пtimuпаlаriпiп tэЬiэtiпэ yaddrr" (Тэпqid чэ эdэЬi рrоsеs.
В., l976, s.97). Вutёчlukdэ isэ эdэЬi tanqid чэrdig еtmэdiyi bu yeni эsэrlаri-"АЕ liman"l, "Dауirmап"l, "Кtir qlraýrnrn mеgаlэri"пi stingti ila qaгgrladr. Вu эsэгlэr sovet ideologiyasrnrn, опчп sэпэt sаhэsiпdа ifadэsi olan sosializm
realizminin еhkаmlаппr daýrdan istedadla yazrlmrg povestlэr idi. Нэуаtdап vaxtstz getmig i.Маlikzаdэ bu jаппп iyirmidэп artrq dэуэrli пtimuпэsiпi уаrаtdr. ("Кiigаlэгэ su sэрmigэm", "Qчуu", "Dэdэ palrd..."). Povest miiasir jапrdrr. О
tаriхdэп gox milаsir hэуаtlа пэfэs altr. О, hеkауэпiп giicti
gatmayan, rоmапlп isэ yanrndan lovýa-lovýa ёti.ib kegdiyi
hаqiqэtlэri hёrmэt чэ ehtiramla эdэЬiууаtа gatirir. Рочеstdэ
хаrаktеrlэr daha sэmimidir, gtinК опlаr tэхmiпап eyni
psixoloji ovqat va sэчiууэdэ olur. Rоmап zаdэgапlапп, роvest isэ оrtа tэЬаqэlэriп janrrdrr. Опlаrrп taleyi povestda
daha 9ох уеr аltr. Bёyiik tэnqidgi O.Nazim Мirzэ Calilin
"Danaba; kэпdiпiп эhчаlаtlап" haqtnda demiqdiг: "Calil
Odabiyyat паzаr|,vаsi | 24l
Мэmmаdqulчzаdэ ёz эsэrlэгi ilэ о zamana qэdэr уЁksэk,
miimtaz siпiflэriп zёчqtiпэ xidmat еdэп mtiqэddas adabiyyat "kэЬаsiпэ" 0z gаrrqlап ilэ giгdi чэ hэttа ёzЁ ila ЬэrаЬэr
Ьir gox Мэhаmmэd Нэsэп эmi Kmi gaýrrrlmamrg qonaqlan
da gэtirdi. С.Мэmmэdquluzаdэ чэ опtш gаýrпlmаmlý qonaqlan сizlэriпэ vatandaglrq haqqrnr, ёz апа, loru kandli dillэгiпiп, sаslэгiпiп dinlanilmэsini tэlэЬ еdirdilэr." (O.Nazim.
Сэlil Мэmmэdqчlчzаdа (Molla Nэsrэddiп) В.,l93б, S.l4).
Н.МirэlэmоWп "Хэсаlэt чэ Ceza" эsэrlаri mtiasiг роvestin эп yaxýl пi,imчпэlэridiг.
Povest ХХ эsr АzэrЬаусап эdэЬiууаtrшп ап doýma
jапrlаппdап biridir.
==İstinadlar==
| |||