Xəzər şeytanağacı

Xəzər şeytanağacı
Xəzər şeytanağacı
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Fabidlər Dəstə: Paxlaçiçəklilər Fəsilə: Paxlakimilər Yarımfəsilə: Caesalpinioideae Cins: Şeytanağacı Növ: Xəzər şeytanağacı
Beynəlxalq elmi adı
	Gleditsia caspica Desf., 1809;
NCBI	66090

Xəzər şeytanağacı (lat. Gleditsia caspica) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinin şeytanağacı cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" – VU A2abcde+3de. Azərbaycanın nadir növüdür.

Botaniki xarakteristikası

10–15 (20) m hündürlüyündə, 60–80 sm-ə qədər diametrində, çətiri dağınıq kürəvi və ya ovalvari ağacdır. Yarpaqları lələkvari və ya ikiqat-lələkvaridir, 15–22 sm uzunluğundadır. Çiçək salxımları yarpaqların qoltuğunda yerləşir, uzunluğu (8) 10–12 sm-dir. Kasacıq və tac lələkləri sıxılmış tükcüklüdür. Paxlaları uzunsaplaqlı, düzgün və çox zaman bir qədər oraqvari əyridir, 20–30 sm uzunluğundadır, enli, dairəvi, tünd-qəhvəyi qonurdur, demək olar ki, açılmayandır, daxildən ətlidir. Toxumları yastı, ellipsşəkilli, tünd-qəhvəyidir, 10–12 mm uzunluğunda, 5–7 mm diametrindədir.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

May ayında çiçəkləyir, sentyabr-oktyabr aylarında meyvə verir. Toxumla və pöhrələrlə çoxalır. Tozlanması entomofildir. İstiliyə və rütubətə tələbkardır. Dənizkənarı ovalıqda, çay vadilərində və dəniz səviyyəsindən 150 m yüksəkliyədək yayılıb. Çay terraslarının təzə allüvial, narıncı meşə torpaqlarında, həmçinin gilli torpaqlarda, az hallarda dağ-meşə, sarı torpaqlarda, təzə az və ya çox podzollaşmış orta ağırlıqlı torpaqlarda bitir. Hirkan meşələrinin Qafqaz vələsi, şabalıdyarpaq palıd, dəmirağac, göyrüş və başqalarından ibarət meşə bitkilərinin tərkibinə daxil olur. Lənkəran ovalığında həmçinin yalanqoz, qarağac və qovaqla birlikdə çürüntülü yapışqanlı bataqlıq torpaqlarda, bataqlaşmış yerlərdə də təsadüf edilir. Qumsal torpaqlarda yaxşı bitir. Dekorativ bitkidir. Balverəndir. Oduncağı mühkəm, bərkdir, dülgərlik və xarratlıq işlərində istifadə olunur. Meyvələri qışda mal-qara tərəfindən yeyilir.

Yayılması

Lənkəran ovalığıdır ((Astara rayonu- Maşxan və Alaşa kəndləri ətrafı) və Lənkəranın dağlıq hissəsi (Bürcəli kəndi)).

Sayı və tendensiyası

Populyasiyasının təbii bərpası azalır, ətraf mühitin mənfi təsirlərinə həssaslıq müşahidə olunur.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Mal-qara otarılması, ağacların qırılması, təbii bərpanın zəif getməsidir.

Mühafizə tədbirləri

Hirkan Milli Parkında mühafizə olunur.

Sinonimləri

Homotipik sinonimləri

Caesalpiniodes caspicum (Desf.) Kuntze
Gleditsia horrida subsp. caspica (Desf.) Paclt
Gleditsia horrida var. caspica (Desf.) C.K.Schneid.

Heterotipik sinonimləri

Gleditsia caspica var. platycarpa Grossh.
Gleditsia caspica var. subvirescens (Poit.) Loudon
Gleditsia darwinni de Vos
Gleditsia horrida var. platycarpa (Grossh.) Paclt
Gleditsia orientalis Bosc ex DC.
Gleditsia subvirescens Poit.