Xaçmaz — Azərbaycan RespublikasınınOğuz rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Rayon mərkəzindən 40 km şərqdə, Filfili kəndindən 10 km cənubda, Nəzərçayın sağında, Qalaçayın solunda yerləşir. Xaçmaz inzibati ərazi dairəsinin mərkəzidir. Tarixi Xaçmaz keçidi Xaçmaz kəndinin şimalından başlayaraq Fiy və Malqamud aşırımlarınadək gedir. Kəndin dəniz səviyyəsindən yüksəkliyi 760 metrdir.
Xaçmaz Oğuz rayonunda ən böyük kənddir. Əhalisi əkinçilik, heyvandarlıq, bağçılıq, tərəvəzçiliklə məşğuldur. Kənddə 2 orta, 1 ümumi orta məktəb, 3 uşaq bağçası, mədəniyyət evi, klub, 3 kitabxana, 1 poçt, 815 yerli elektron ATS, xəstəxana və aptek var. Kənddə ticarət, iaşə və məişət xidməti obyektlərinin geniş şəbəkəsi fəaliyyət göstərir.
Xaçmaz kəndinin 2 km şimal-qərbində, Qalaçayın zirvəsində Xaçmaz Gavurqalası (VII əsr), 5 km şimal-şərgində Balaşum yaşayış yeri (XI–XII əsrlər), kəndin özündə 2 məscid (XIX əsr), kəndə məxsus ərazidə 2 qədim körpü – Adıl və Daşüz körpüləri var. Bu abidələri də respublika hökuməti ölkə və yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidələr siyahısına daxil etmişdir.
Rayon mərkəzindən Xaçmaz kəndinə, Xaçmaz kəndindən isə Bakı, Gəncə, Mingəçevir və Qəbələ şəhərlərinə avtobus marşrutları işləyir.
Xaçmaz kəndində meşəlik ərazisiOğuz rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Qalaçayın sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin yamacındadır. Yaşayış məntəqəsi və mahal kimi ilk dəfə VII əsrə aid mənbələrdə adı çəkilir. "Xaçmaz" adı vaxtilə bu ərazidə yaşamış və mübariz alban qəbilələri birliyinə daxil olmuş "xeçmatek" tayfa adından yaranması ehtimal edilir. Sonradan bu ad transformasiyaya uğramışdır. VII əsrin ortalarından başlayaraq, mənbələrdə "Xaçmaz" şəklində rast gəlinir. Kəndin şimalında, Qaladağın zirvəsində orta əsrlərə aid Gavurqala yerləşir.[1]
Xaçmaz toponimi müxtəlif mənalarda işlənir. Xaç tərkibli toponimlər Azərbaycanda geniş yayılıb. Xaçmaz Alban tayfa ittifaqına aid, qədim türk qəbilələrindən birinin adıdır. Bəzi tədqiqatçılar bu sözü od, atəş, Günəş anlamında yozurlar. IV -VII əsrlərdə Azərbaycanda xristianlıq geniş yayılsa da, xaçın tarixi bundan daha əvvəlki tarixlərə gedib çıxır. Atəşpərəst olan əski türklər-oğuzlar Günəşə səcdə edərkən yerdən çıxan qazın, odun önündə əlləri köksündə durarkən xaç şəkli alırdılar. Xaçmaz sözündəki "maz" hissəciyi - "maq" sözünün dəyişilmiş formasıdır. "Maq" da tayfa, qəbilə adıdır. Xaçmaz və "xaçmataqlar" od nişanlı oğuzlar kimi izah edilə edilir. Eyni zamanda bu toponimi "xaçı inkar edənlər" kimi də izah edirlər.[2]
Abdulla Tahirzadə — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarına əsasən, dövlət hesabına ali təhsil almaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri.
Saleh Qazıyev — Azərbaycan arxeoloqu, tarix elmləri namizədi. Saleh Mustafa oğlu Qazıyev 1893-cü ildə Xaçmaz kəndində anadan olmuşdur
Cəlil Cavanşir — azərbaycanlı yazıçı, tərcüməçi, ssenarist.
Nuridə Atəşi (Nuridə Qədirova) — azərbaycanlı yazar, mədəniyyətşünas və tarixçi.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
