Vikipediya

Xalqların məbədi

"Xalqlar məbədi" (ing. Peoples Temple,) — 1955-ci ildə İndiana ştatının İndianapolis şəhərində Cim Cons tərəfindən əsası qoyulmuş yeni dini hərəkat (həmçinin dağıdıcı kult və totalitar sekta [1] kimi müəyyən edilir). Cons Xalqlar Məbədini xristianlığın elementlərini kommunist və sosialist ideyaları ilə birləşdirən, həmçinin irqi bərabərliyə üstünlük verən mesajı yaymaq üçün istifadə edirdi[2][3][4] .

Xalqlar Məbədi
Peoples Temple
Yaranma tarixi 1955
Ləğvolma tarixi 1979
Fəaliyyət göstərdiyi yer ABŞ, Qayana
Qurucusu Cim Cons
Sədr Cim Cons
Üzvləri 3000-5000 (qeyri-rəsmi 20000 olduöu iddia olunurdu)
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Xalqlar Məbədi 1978-ci il noyabrın 18-də Qayanada baş verən hadisələrlə, onun Constaun adlı ucqar yaşayış məntəqəsində kütləvi intihar nəticəsində 909 nəfərin ölümü, həmçinin ABŞ konqresmeni Leo Rayan və onun nümayəndə heyətinin qətli ilə məşhurdur. Constaun kütləvi intiharları 11 sentyabr terror hücumlarına kimi ABŞ vətəndaşlarının ən çox həlak olduğu hadisə sayılır.

Qrup 1960-cı illərdə Kaliforniyaya köçdü və San-Fransiskodakı qərargahı da daxil olmaqla bütün ştatda bir neçə filiallar yaratdı. Fəaliyyətinin zirvəsində məbədin 20.000 üzvü (əslində, 3–5 min daha çox) olduğu ehtimal olunur və bir çox solçu siyasi xadimlərlə əlaqəsi var idi.

Formalaşması (1955–1965)

redaktə

İndianapolisdə genişlənmə

redaktə
 
İndianapolis, Cim Consun İndianadakı ilk kilsəsi

Xalqlar Məbədinin qurucusu Cim Uorren Cons 1931-ci ildə İndiana ştatının Krit şəhərində anadan olub. O, uşaqlıqdan dinlə maraqlanıb, yeniyetmə yaşlarından küçələrdə təbliğat aparıb. Kilsə yaranmazdan əvvəl Cim Cons kommunizmə heyran olmuş və ABŞ-də kommunistlərin təqibindən məyus olmuşdu[5] . " Mən fikirləşdim: "Mən öz marksizmliyimi necə nümayiş etdirə bilərərm?" Belə bir fikir var idi ki, kilsəyə daxil olum. Ona görə mən şüurlu şəkildə bu perspektivi öyrənməyə başladım. Kommunist olduğuna görə qarşı reaksiyadan qorxsa da, Cons metodist nəzarətçinin onun kommunist olduğunu bilməsinə baxmayaraq, kilsəyə daxil olmasına kömək edəndə təəccübləndi. 1952-ci ildə Cons Indianapolisdəki Somerset Southside Metodist Kilsəsində pastorun şagirdi oldu, lakin ona afroamerikalıları öz yığıncağına inteqrasiya etməyi qadağan edildiyi üçün həmin kilsəni tərk etdi. 1954-cü ildə, 24 yaşında, Indianapolisdə icarəyə götürülmüş bir sahədə öz dini qrupunu qurdu və əvvəlcə onu "Məsihin Kəlamının Kilsəsi" adlandırmış[6] (ing. Disciples of Christ), bir il sonra adını dəyişdirərək "Xalqlar Məbədi"ni yaratdı. Yeni hərəkat "apostol sosializminin" nailiyyətini təbliğ edirdi[7] . Cons əvvəllər Yeddinci Gün Baptist kilsəsində "şəfa verən" xidmətin şahidi olmuş və belə nəticəyə gəlmişdi ki, bu cür "şəfalar" insanları öz kilsəsinə cəlb etməklə gəlir əldə etmək olar və bununla da öz sosial məqsədlərinə çata bilərğa kömək edə bilər. Məbədin üzvləri şüurlu şəkildə "şəfaları"ın nümayişi zamanı saxtakarlıq edirdilər. Çünki bu saxtakar "şəfalar" kasıblara kömək və kilsənin maliyyələşdirilməsində maliyyə mənbələrinin yaranmasına kömək edirdi. Bu "şəfa"lara toyuq qaraciyəri və Consun (və Məbəd Konfederasiyasının üzvlərinin) bədəndən çıxarılan xərçəngli toxumalar olduğunu iddia etdiyi digər heyvan toxumaları daxildir[8] .

1956-cı ildə Cons Indianapolisin irqi qarışıq bölgəsində ilk kilsə binasını aldı. O, ilk dəfə bu kilsəni "Qurtuluş qanadları" adlandırdı[9], daha sonra isə ilk dəfə "xalqların məbədi" ifadəsini işlədərək "Xalqlar məbədinin Yevangelist kilsəsi" adlandırdı[6] . Consun şəfavermə və iddia edilən öncəgörmə bacarıqları spiritistləri cəlb etdi.

İndianapolisdə genişlənmə

redaktə

Təbliğatı artırmaq üçün Məbəd digər Əllincilər pastorları ilə böyük dini "toplantılar" təşkil etdi. Cons sosial məqsədlərə çatmaq üçün dindən istifadə etdiyini gizlətməyə davam etdi[9] . Bu konvensiyalarda 11.000 nəfər iştirak edirdi[9] Cons və digər təbliğçilər "şəfavermə" mərasimlərini yerinə yetirirdilər və şəxsi məlumatları — adətən ünvanlar, telefon nömrələri və ya özəl olan sosial təhlükəsizlik nömrələri kimi nömrələri açıqlayaraq tamaşıçıları heyran edirdilər. Əslində isə bu məlumatlları xüsusi adamlar əvvəlcədən asanlıqla aşkar edə bilirdilər. Cons və məbədin digər üzvləri də vəsait axtarmaq və toplamaq üçün İndiana və Ohayo ştatlarının müxtəlif şəhərlərinə səfər edirdilər.

Məbəd bərabərlik ideallarını vurğulayır, yoxsul üzvlərin özlərini narahat hiss etməməsi üçün gündəlik geyindiyi paltarda gəlməsini təklif edir və ehtiyacı olanlara sığınacaq verirdi. O zaman Məbəd afro-amerikanların sayının 15%-dən təxminən 50%-ə qədər artırdı. Əlavə fayda əldə etmək üçün Məbəd afro-amerikalı təbliğçi Arçi İcamesi işə götürdü. Pastor İcamez Consun sosialist kollektiv proqramında ilk iştirak edənlərdən biri idi[10] . 1959-cu ildə kilsə xristian kilsəsinə (Məsihin şagirdləri) qoşuldu və Yevangelist Xristian Kilsəsinin Xalqlar Məbədi adlandırıldı[6] . Bu mənsubiyyət azalan üzvləri artırmaq və təşkilatın reputasiyasını bərpa etmək üçün uğurlu cəhd idi.

1960-cı ilin fevralında Məbəd kasıblar üçün yeməkxana açdı və sosial xidmətləri genişləndirdi və buraya icarə yardımı, məşğulluq xidmətləri, pulsuz konservlər, paltarlar və qışda istilik üçün kömür daxil etdi. Cons və arvadı Məbədin şorba xidmətini ayda orta hesabla 2800 yeməyə çatdırmağa kömək etdi[10] .

Cons İndianapolis İnsan Haqları Komissiyasına təyin edildikdə Məbədin nüfuzu daha da artdı.

"Dini kommunizm"

redaktə

Cons Beynəlxalq Sülh Missiyası hərəkatının banisi olan "İlahi Ata" (Amerika Ruhanisi) haqqında çox oxumuşdu. Cons və məbədin üzvləri bir neçə dəfə "İlahi Ata"nı ziyarət etdilər və bu zaman, Cons da onun qeydlərini və moizlərinin öyrənirdi. Məbəd öz üzvləri üçün "İlahi" mətnləri çap etdi və məbəd üzvlərinin cinsi əlaqədən çəkinməyi və yalnız uşaqları övladlığa götürmələri barədə təbliğ etməyə başladı.

1959-cu ildə Delaver küçəsindəki məbəddə etdiyi xütbədə Cons "İlahi" tərəfindən istifadə edilən yeni alovlu ritorik üslubu sınaqdan keçirdi. Bu çıxış həm də Məbədin əsas mesajının "biz onlara qarşı"[11] başlanğıcını qeyd etdi. Cons Karl Marksın "Qota Proqramının TənqidiÜ[12] əsərindən sitat gətirərək, Məbədin qocalar evinin " Hər kəsdən qabiliyyətinə görə, hər kəsə ehtiyacına görə " əsasında qurulduğunu danışdı. O, bunu özü belə etdi, çünki bilirdi ki, xristian auditoriyası onun "Apostolların İşləri" mətni (4:34–35) ilə oxşarlığını görəcək. Burada deyilirdi: "Onların arasında ehtiyacı olan heç kim yox idi; torpaqları və ya evləri olanların hamısını sataraq, satılanların qiymətini gətirib apostolların ayaqları altına qoydular; və hər birinə lazım olanı verildi." Cons İsa Məsihi kommunist kimi təsvir etmək üçün dəfələrlə bu parçadan sitat gətirdi, eyni zamanda İncil mətninin çox hissəsini tənqid edirdi.

Məbəd öz təşkilatın şərtlərini sərtləşdirməyə başladı. Onun üzvlərindən Şükranlıq və Milad bayramını qan qohumları ilə deyil, Məbədin "ailəsi" ilə keçirmələri tələb olunurdu və üzvlərin ailələrindən ayrılması və onların həyatlarını Məbədin ictimai və siyasi həyatına tam bağlılığa doğru yönləndirməsi prosesi başladı. Cons "dini kommunizm" adlandırdığı sosialist kollektivi ilə sövdələşmə təklif etməyə başladı. Bu sövdələşməyə əsasən məbəd üzvləri bütün maddi vəsaitlərini Məbədə qurban verir, əvəzində isə Məbəd onların bütün ehtiyaclarını ödəyirdi.

Məbəd din kimi maskalanmasına baxmayaraq, Orta Qərbin əhalisinin əksəriyyətini kommunist ideallarına çevirə bilmədi. 1959-cu ildə Fidel Kastro tərəfindən Kubada Batistanın devrilməsinə heyran olan Cons 1960-cı ildə Kubaya səfər edərək yoxsul kubalı qaradərililəri öz inancına çevirməyə cəhd etdi, lakin plan uğursuz oldu[13] .

Bu dövrdə məbədin dini mesajı ateizm və Consun Məsihə bənzər bir fiqur olduğuna dair incə anlayış arasında keçdi[14] .

1961-ci ildə Cons nüvə hücumuna məruz qalan Çikaqonu gördüyünü bildirdi[15] . O, İndianapolisin də məhv ediləcəyini iddia edərək, köməkçiləri Məbədin yeni yer axtarmalı olduğuna inandırdı.

1962-ci ildə Esquire jurnalının məqaləsində nüvə müharibəsi üçün ən təhlükəsiz doqquz yer verilmişdir. Yerləşdiyi yer və atmosfer şəraitinə görə siyahıya Belo Horizonte, Braziliya başçılıq ediridi. Cons 1962-ci ildən 1963-cü ilin əvvəlinə kimi Braziliyada səyahət etdi[16] . O , Rio-de-Janeyroda olarkən məbəddən pul istədi, lakin Consun yoxluğunda maliyyə kəsilməsi səbəbindən Məbədin belə bir tələbi təmin etmək üçün vəsaiti yox idi.

Cons 1963-cü ildə İndianaya qayıtdı. O, həmişə sosial Müjdənin fəzilətlərindən danışsa da, Cons 1960-cı illərin sonlarına qədər onun müjdəsinin əslində kommunizm olduğunu açıqlamırdı[6] . O vaxta qədər o, məbədin moizələrində öz "apostol sosializmi" anlayışını açıq şəkildə ortaya qoydu[6][17] . Bu dövrdə Cons yeni üzvlərə Müqəddəs Ruhun onların içində olduğunu təbliğ edirdi, lakin Consun müalicəvi gücü onun "İnqilab Məsihinin" xüsusi təzahürü olduğunu nümayiş etdirdi[6] . O, həmçinin ABŞ-nin dəccal, kapitalizmin isə "dəccal sistemi" olduğunu təbliğ edirdi[6] .

Onun qrupunun əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri etnik tərkibi idi. O dövrdə İndianadakı əksər dini qruplar irqi ayrı-seçkiliyə görə müxtəlif kilsələrdən ibarət idi. "Xalqların Məbədi"ndə isə irq və millətlər arasında heç bir fərq yox idi. Bu fakt insanların quruma qarşı qeyri-dost münasibətinin səbəblərindən biri idi. Bir çox İndiana sakinləri "Xalqlar Məbədi" ni və təşkilatın fəaliyyətini bidət kimi gördülər və Cim Cons bu səbəblərə görə köçüb San Fransiskoda məskunlaşmaq məcburiyyətində qaldı.

Cim Cons və davamçıları sərt şəkildə tənqid edildikdən sonra Xalqlar Məbədi 1965-ci ildə Redvud Belliyə (Kaliforniya) köçdü. Bu zaman qrup təxminən 80 nəfərdən ibarət idi. Onlar əsasən milli və irqi azlıqların nümayəndələri, yoxsullar, narkomanlar, fahişələr, evsizlər idi. Xalqlar Məbədinin kasıblar üçün pulsuz yeməkxana, uşaq bağçası, yaşlılara qayğı proqramı, pulsuz tibbi xidmət və müavinətlərin alınmasında hüquqi yardım kimi sosial proqramları çoxlarını təşkilata cəlb etdi.

Kaliforniyada (1965–1974)

redaktə

Kaliforniyaya köç

redaktə

Cons nüvə Holokostununun qaçılmaz olduğunu təbliğ edirdi. Bundan sonra isə sağ qalan seçilmişlər yer üzündə yeni sosialist cənnəti yaradacaqlarını deyirdi. 1965-ci ildə o, bunun 1967-ci il iyulun 15-də baş verəcəyini proqnozlaşdırmışdı. Müvafiq olaraq, Cons məbədin Redvud Vadisinə, Kaliforniyaya köçməli olduğunu təbliğ etdi. 1965-ci ilin iyulunda Cons yarısı qaradərili olan təxminən 140 üzvü Redvud vadisinə gətirdi və orada kilsəsini rəsmi olaraq açdı.

Cons ənənəvi xristianlığı "uçub getmiş din" kimi ələ salmağa başladı və ağdərili kişilərin qadınlara hökmranlıq etmələri və rəngli insanları əsarət altına alması üçün bir bəhanə kimi İncildən imtina etdi. Cons təbliğ edirdi ki, "İlahi Prinsip" məhəbbətlə, məhəbbət isə sosializmlə eyniləşdirilir.

Şəhərdə ekspansiya

redaktə
 
Xalqlar Məbədinin üzvləri 1977-ci ilin yanvarında San-Fransiskoda keçirilən yürüş zamanı.

Redvud-Ukya vadisi ərazisində məhdud genişlənmə səbəbindən, son nəticədə kilsə mərkəzinin şəhər ərazisinə köçürmək zəruri görünürdü[18] . 1970-ci ildə Məbəd San-Fransisko və Los-Ancelesdə xidmət göstərməyə başladı[19] . O , 1971 və 1972-ci illərdə bu şəhərlərdə daimi mərkəzlər yaratmışdır[18] .

 
Xalqlar Məbədinin Baş Qərargahı, San Fransisko, 1978

1972-ci ilə qədər Məbəd Redvud vadisini "ümumdövlət siyasi hərəkatının" "ana kilsəsi" adlandırdı[18] . Əvvəldən Los Anceles obyektinin əsas məqsədi yeni üzvləri cəlb etmək və Kaliforniyada həftəlik avtobus səfərləri üçün yol stansiyası kimi xidmət etmək idi[18] . Məbəd Los-Ancelesdə daimi heyət yaratdı və hər iki həftədən bir Los-Ancelesə avtobus səfərləri təşkil etdi[18] . Los-Ancelesdəki yeni üzvlər və pul yığımları Məbəd üzvlərinin artmaqda olan tələblərini yerinə yetirməyə kömək ediridi. Los Ancelesdəki mərkəz San Fransiskodakından daha böyük idi[18] . Onun Alvarado və Huver küçələrinin küncündə yerləşməsi Uatts və Komptondan olan bir çox qaradərililərin cəlb olunmasını təmin edirdi[18] . Los-Anceles və San-Fransiskoda insanların cəlb edilməsi Xalqlar Məbədinin üzvlüyünün 1970-ci illərin ortalarında bir neçə yüzdən 3000-ə qədər artmasına kömək etdi[20] . Daha sonra Məbədin qərargahı Redvud vadisindən San-Fransiskoya köçəndə məbəd Los-Ancelesin bir çox üzvünü şimala yeni qərargahlarına köçməyə razı saldı[18] .

1970-ci illərin ortalarında təriqətin qərargahı San Fransiskoya köçdü. Köçürüldükdən sonra o, daha çox siyasi fəallığa başladı. San-Fransisko mer seçkilərində Corc Moskonu dəstəkləməklə təriqətin yaradıcısı şəhər bələdiyyəsində yüksək vəzifə aldı. Yeni dini cərəyanların digər liderlərindən fərqli olaraq, Cim Cons ölkənin ən yüksək siyasi və ictimai xadimlərinə yaxın idi. O, bir neçə dəfə vitse-prezident Uolter Mondeyl və ABŞ-nin birinci xanımı Rozalin Karterlə görüşmüşdü[21] . Məsələn, 1976-cı ilin sentyabrında Cim Consun şərəfinə verilən şam yeməyində ştatın qubernatoru Cerri Braun və digər tanınmış siyasətçilər iştirak edirdilər . 1970-ci illərin birinci yarısında "Xalqlar məbədi" o qədər inkişaf etdi ki, onun sərəncamında doqquz qocalar evi, uşaqlar üçün altı ümumi təhsil müəssisəsi var idi; Təşkilatın aylıq nəşri 30 min nüsxə tirajla çıxırdı. Bundan əlavə, təşkilat Santa Rosa Gənclər Kollecində maarifləndirmə işləri aparmışdır (ing. Santa Rosa Junior College).

Təşkilat üzvlərinin sayının artması ilə həyatlarını "Xalqlar Məbədi" ilə bağlamağa qərar verən insanların qohumları ilə bağlı bir çox problemlər yarandı. "Xalqlar Məbədi"ni insanları zombiləşdirməkdə günahlandıran təşkilata qarşı iddialar açılmağa başladı. Mətbuatda təşkilatı " dağıdıcı kult " adlandıran, onun üzvlərinin zorla təşkilat sıralarında saxlanmasından, Consun insanların iradəsini boğduğundan, onlardan hiylə ilə pul qoparmasından bəhs edən nəşrlər çıxdı; təşkilatın yaramazlıqlara görə amansız cəza praktikasına malik olması haqqında. Xalqlar Məbədi üzvlərinin qohumları federal hökuməti Consun fəaliyyətini hərtərəfli araşdırmağa məcbur etməyə çalışdılar. Bununla əlaqədar Cim Cons ABŞ-ni tərk etmək qərarına gəldi.

Təşkilat strukturu

redaktə

1970-ci illərdə Məbəd özünün sosialist modeli üçün daha formal iyerarxiya qurdu[22] . Ən yuxarıda Məbədin ən mühüm missiyalarını yerinə yetirən yüksək təhsilli ağdərili qadınlardan ibarət seçilmiş bir qrup Məbəd Heyəti idi[22] . Onlar mütləq şəkildə " məqsəd vasitələrə haqq qazandırır "[22] fəlsəfəsinə uyğunlaşdırılmışdır. Bu qrup Sirakyus, Nyu Yorkdan olan sosialist Sandy Brədşou, digərləri 15 yaşından kommunist olan, Consdan bir uşağı olan Karolina Layton; Sosial xidmətlər departamentində çalışan Şeron Amos; Pətti Kartmel — Consun katibi və Teri Buford — keçmiş Hərbi Dəniz Qüvvələrinin üzvündən ibarət idi. Məbəd təşkilatı daxilində bu qrupu gizli polis kimi nəzərdən keçirilir və onları semirdilər.

Məbədin Planlaşdırma Komissiyası onun rəhbər şurası idi[23] . Üzvlük tez bir zamanda 50-dən 100-ə yüksəldi[23] . Həftə ərzində üzvlər bəzən səhər açılmazdan əvvəl Redwood Vadisinin müxtəlif yerlərində görüşlər üçün toplanırdılar[23] . Planlaşdırma Komissiyası əsas qərarların qəbulu, maliyyə planlaması, qanuni planlaşdırma və nəzarət də daxil olmaqla, Məbədin gündəlik əməliyyatlarına cavabdeh idi[24] . Planlaşdırma Komissiyası müxtəlif digər komitələrdə işləyirdi. Məsələn, ABŞ-nin müxtəlif yerlərindən poçtla göndərilən uydurma insanlardan siyasətçilərə çoxlu sayda məktublar yazmaq kimi vəzifələri öz üzərinə götürən Təxribat Komitəsi[25] və məbəddən qaçan Al və Jeannie Mills-ə qarşı tədbir görən Mirtles Komitəsi.

Kənar adamların "qoşun" adlandırdıqları sıravi üzvlər qrupu 70–80% zənci olan fəhlə sinfinin üzvlərindən ibarət idi. Onlar yığıncaqlar üçün stulları yerləşdirir, təklif qutularını doldurur və digər tapşırıqları yerinə yetirirdilər[22] . Onların bir çoxunu Məbədin kvazisosialist yanaşması cəlb edirdi. Cons həmçinin hüquq, mühasibatlıq, tibb bacısı, müəllimlik, musiqi və idarəetmə sahələrində bacarıqlı olan iyirmi və otuz yaşlarında olan bir neçə onlarla əsasən ağdərili, imtiyazlı üzvlə əhatə olunmuşdu[22] . Bu sonuncu qrup ictimaiyyətlə əlaqələr, maliyyə öhdəlikləri və daha çox gündəlik işlərlə məşğul olurdu, eyni zamanda evdən kənarda yaxşı maaşlı işlərə görə maaş alırdı[22] .

Məbədə çəlb etmə, inancla sağaltma və vəsait toplanışı

redaktə

Məbəd yeni üzvləri cəlb etmək və pul vəsaiti toplamaq üçün hər həftə üzvlərini Kaliforniya yollarında on-on beş Greyhound avtobus reysləri təşkil edirdi. Cons həmişə silahlı mühafizəçiləri və qoruyucu metal lövhələrlə örtülmüş xüsusi bölməni daşıyan yeddi nömrəli avtobusa minirdi. O, kilsə üzvlərinə dedi ki, Məbədin məqsədi avtobus səfərlərindən illik 1 milyon dollar xalis gəlir əldə etməkdir[26] .

1970-ci illərdən başlayaraq, avtobus karvanı da hər üç aydan bir ABŞ üzrə , o cümlədən Vaşinqtona səyahət edirdi[26] . 1973-cü ilin iyununda Corc Braunun sözçüsü Konqres Xronologiyasına Məbədin uzun və tərifli təsvirini təqdim etdi[26] . The Washington Post 1973-cü il avqustun 18 — də dərc edilmiş məqalədə bildirilir ki, Məbədin ziyarətçiləri Kapitol ərazisini bir saat təmizləyərək İlin Turisti mükafatını qazanıblar[26] . Məbəd məbədin marksist məqsədlərini qeyd etmədən Consun "ruhi şəfa"dakı şücaətindən öyünərək pul toplama səfəri marşrutu boyunca şəhərlərdə broşürlar payladı[26] . Dayanacaqlara Hyuston, Detroit və Klivlend[26] kimi böyük şəhərlər daxil idi. Məbəd üzvləri özlərini yerli sakinlər kimi göstərərək müxtəlif saxta şəfavermə mərasimlərində çıxış edirdilər. Yerli tamaşaçılar auditoriyada azlıqda olduqlarının ağıllarına belə gətirmirdilər. Həftəlik ianələr və müalicə xidmətlərindən daxilolmalar Los-Ancelesdə 15.000–25.000 dollar, San-Fransiskoda isə 8.000–12.000 dollar arasında dəyişirdi[27] . Redvud vadisində "ana kilsəsi" ətrafında gəzintilərdən kiçik ödənişlər var idi[27] .

İanələr bütün kontinental ABŞ, Havay, Cənubi Amerika və Avropadan göndərildi[27] . Məbəd ianələri qəbul etməklə yanaşı, Consun geyim parçaları, dərman yağı, məbəd üzükləri, açar zəncirləri və medalyonlar kimi zinət əşyalarını da satırdı. Pik dövrlərdə gündə $300 ilə $400 arasında qazanc əldə edirdi[27] . Bu hətta Consu təəccübləndirdi.

Baxmayaraq ki, Cons əvvəllər Məbəd üzvlərindən onun fotoşəkillərini məhv etməyi xahiş etmişdi, çünki o, Məbəd üzvlərinin ona katoliklərin "gips heykəllərə sitayiş etdikləri" kimi ibadət etmələrini istəməmişdir. Cinni və Al Mills (sonradan təqaüdə çıxan) Consu pul toplamaq üçün fotoşəkilləri satmağa razı saldılar[27] . Cons narahat idi ki, "bir gün məni fırıldaqçılığa görə həbs edəcəklər"[27] . 1973-cü ildə Temple həmçinin Böyük Millətlərarası Gənclik Xorundan və Orkestrindən səsyazmaları yayımlayan Brother Records törəmə şirkəti yaratdı[28] .

Məbəd üzvlərinin sayı

redaktə

Məbədin 20.000 və ya daha çox üzvü olduğu haqqında şişirdilmiş iddialarına baxmayaraq, bir mənbə onun ən böyük faktiki qeydiyyatdan keçmiş üzvlüyünün təxminən 3.000 nəfər olduğunu bildirir[29] . Bununla belə, məbədin qeydlərində onun ləğvindən sonra fərdi üzvlük vəsiqələrinin 5000 fotoşəkili aşkar edilmişdir[30] . Rəsmi üzvlüyündən asılı olmayaraq, Məbəd də müntəzəm olaraq yalnız San-Fransiskodakı xidmətlərinə 3000 insanı cəlb edirdi[31] .

Eyni zamanda, Cons və kilsəsi şəhərin ən yoxsul sakinlərinə, xüsusən də irqi azlıqlara, narkomanlara və evsizlərə kömək etmək etməklə şöhrət qazanmışdı. Xalqlar Məbədi Kaliforniya rifah sistemi ilə güclü əlaqələr qurmuşdu[32] . 1970-ci illərdə Xalqlar Məbədi ən azı doqquz qocalar evinə, altı himayə evi və inkişaf əlilliyi olan şəxslər üçün 40 akr (160,000 m²) dövlət lisenziyalı ranchoya sahib idi və onları idarə edirdi[33] . Məbəd elitası üzvlərinin sığorta iddiaları və hüquqi məsələləri ilə məşğul olur, effektiv şəkildə müştəri müdafiəsi qrupu kimi fəaliyyət göstərirdi.

Fərarilik

redaktə

Bəzən qaçışlar da olurdu[34] . 1973-cü ildə "Səkkizlik Dəstəsi" kimi tanınan səkkiz əsasən gənc üzv birlikdə qaçmışdı. Səkkizlik dəstəsi potensial üzvlər üçün qorxulu təhlükələrdən xəbərdar olduğundan, Consun onları tapmaq üçün axtarış qrupu göndərəcəyini güman etmişdilər. Onların qorxuları özünü doğrultdu: Cons bir neçə axtarış qrupu yaratmışdı. Səkkizlik briqadası ABŞ şossesi 101[35] nəzarətindən yayınaraq Kanadaya üç yük maşını dolusu odlu silah aparırdı. Kanada-ABŞ sərhədindən odlu silah keçirməkdən ehtiyat etdiklərinə görə, bunun əvəzinə Montana təpələrinə getdi və burada şikayətlərini sənədləşdirən uzun bir məktub yazdılar[36] .

Məbədin keçmiş üzvü Cinni Mills daha sonra qeyd etmişdi ki, Cons 30 üzvü evinə çağırıb və inamsızlıqla bəyan etmişdi ki, "Səkkizlik Dəstə"sinin qaçması fonunda hamımız özümüzü öldürməli və təqiblər üzündən hal-hazırda sosialist qrupu mövcud ola bilmədiyi haqqında özümüzdən sonra bir yazı qoymalı idik. Cons planlaşdırma üzrə komissiyanın iclasında qəzəbli şəkildə tapançanı yelləyərək potensial fərarilərə hədə-qorxu gəlir və "səkkizlər dəstə"sini "trotskiist qaçqınlar " və " Coca-Cola inqilabçıları" adlandırdı[37] . Məbəd Consun təsvir etdiyi intihar planını həyata keçirməsə də, sonrakı illərdə saxta intihar ritualları həyata keçirdi[38] .

Çiçəklənmə (1974–1978)

redaktə

San Fransiskodakı məbəd

redaktə
 
San-Fransiskodakı Glide Memorial Kilsəsində Martin Lüter Kinq Jr. Humanitar Mükafatı alan Cim Cons, yanvar 1977

San-Fransiskoya köçmək Consu şəhərdə yeni üzvləri cəlb etməyə imkan verdi və Məbədin əsl siyasi motivlərini göstərməsinə imkan verdiyi üçün daha siyasi məna kəsb etdi. 1976-cı ilin yazında Cons açıq şəkildə, hətta kənar adamlara da ateist olduğunu etiraf edirdi.[39] MəbədinABŞ Vergi Departmentin dini vergilərdən azad edilməsini araşdırdığına dair narahatlığına baxmayaraq, 1977-ci ildə Consun arvadı Marsi The New York Times qəzetinə etiraf etdi ki, Consun dinə inancına görə deyil, marksizm vasitəsilə sosial məqsədə xidmət etdiyi üçün cəlb olunub. O, bildirdi ki, hələ 18 yaşında öz kumiri Mao Zedunun Çin Vətəndaş Müharibəsində millətçiləri məğlub etməsini seyr edəndə Cons başa düşdü ki, ABŞ-də sosial dəyişikliyə aparan yol insanları din vasitəsilə səfərbər etməkdir[40] . O, etiraf etdi ki, "Cim bəzi insanları dinin tiryəkindən çıxarmaq üçün dindən istifadə edib" və İncili stolun üstünə ataraq qışqırdı: "Mən o kağız bütü məhv etməliyəm! "[40]

San-Fransiskoya köçməklə, Məbəd üzvlərinin icmada yaşadığını getdikcə daha çox vurğulayır.[41] O, ilk növbədə uşaqların, sonra isə böyüklərin fiziki intizamını vurğulayırdı.[42] San-Fransisko Məbədi də geniş müşahidə prosesi vasitəsilə yeni gələnləri ciddi şəkildə yoxlayırdı.[18] .

Məbəd açıq şəkildə siyasi mesajı ilə əksər yeni dini cərəyanlardan fərqlənirdi.[43] O, bu həqiqi siyasi rəğbətini bir sıra tanınmış siyasətçilərin dəstəyini qazanmaq üçün çoxlu sayda səs qazanmağa kömək edə biləcəyi hissi ilə birləşdirdi[44] . Cons xəbər verir ki, San-Fransiskoya köçdükdən sonra siyasətlə maraqlanmağa başlayıb və hüquqi dəyişikliklər Məbəd kimi siyasi qrupları gücləndirib[45][46] .

Məbəd Corc Moskonun 1975-ci ildəki seçki qələbəsində mühüm rol oynayan könüllüləri və seçiciləri səfərbər etdikdən sonra Moskone Consu San Fransisko Mənzil İdarəsi Komissiyasının sədri təyin etdi. Cons və Məbəd, qubernator Cerri Braun, leytenant qubernator Mervin DiMalli, deputat Villi Braun, San-Fransisko meri Corc Moskone, Art Agnos və Harvey Milkdən dəstək aldı.[47] Villi Braun dəfələrlə Məbədi ziyarət etdi və hətta araşdırmalardan və dini fəaliyyət şübhələrindən sonra da Consu dəstəkləmək üçün açıq şəkildə çıxış etdi.

San-Fransisko siyasi dairələrində yüksəlişlərinin ardınca Cons və Moskon 1976-cı il prezident seçkilərindən bir neçə gün əvvəl San-Fransiskoda vitse-prezidentliyə namizəd Volter Mondeyl ilə təkbətək görüşdülər.[48] Cons həmçinin birinci xanım Rozalin Karterlə bir neçə dəfə, o cümlədən şəxsi şam yeməyində görüşüb və onunla yazışıb.[49][50]

Cons, San Francisco I-Hoteldən sakinlərin çıxarılmasına qarşı mübarizəyə rəhbərlik etmək üçün Mənzil İdarəsindəki vəzifəsindən istifadə etdi.[51] Temple San Francisco Sun Reporter naşiri Carlton Goodlett ilə ittifaq yaratmağa davam etdi və bu nəşrdə tez-tez xoş sözlər aldı.[52] O, həmçinin tez-tez San Francisco Chronicle rəy yazarı Herb Kahn və digər yerli qəzet və televiziya müxbirlərindən müsbət rəylər alırdı.[53]

 
Xalqlar məbədinin üzvlərinə həm yaşlılar, həm də gənclər daxil idi. Hazel Dashiell, Mark Fields ilə San-Fransiskodakı Çaynataun məhləsindən köçürülmə əleyhinə mitinqdə, 1977

Cons radikal qrupu, Simbion Azadlıq Ordusunu və onun liderlərinin San-Fransiskoda məbəd yığıncaqlarında iştirakını təriflədikdən sonra məbəd polisdə şübhə doğurdu. San-Fransiskoda Məbəd və İslam Milləti arasında gərginlik artdıqdan sonra qrup münaqişəni aradan qaldırmaq üçün Los Anceles Konqres Mərkəzində minlərlə, o cümlədən tanınmış siyasi xadimlərin iştirak etdiyi böyük "ruhani" yubiley tədbiri keçirdi[54] .

jonestown_race.jpg__2000x1809_q85_crop_subsampling-2_upscale

Constaun kənd təsərrüfatı kommunasında kütləvi qətl və ya intihar

redaktə

1974-cü ildə Xalqlar Məbədi Qayanada 3852 akr (15,59 kvadrat kilometr) üçün torpaq icarəsi haqqında müqavilə imzaladı.[55] Bu sahədə yaradılmış icma Xalq Məbədi Kənd Təsərrüfatı Layihəsi və ya qeyri-rəsmi olaraq "Constaun" adlanırdı. 1977-ci ilin əvvəlində orada cəmi 50 nəfər yaşayırdı.[56]

Cons Constounu həm "sosialist cənnəti" kimi görürdü.[57] Keçmiş Məbəd üzvü Tim Karter, Məbədin Conestauna köçdüyünü söylədi, çünki "74-cü ildə Birləşmiş Ştatlarda gördüklərimiz sürünən faşizm idi" Karter izah edirdi: "Aydın idi ki, çoxmillətli şirkətlər öz təsirlərini daha da artırır, hökumətdə təsirləri böyüyür, ABŞ isə irqçi bir yerdir."[58] O, həmçinin, Məbədin Qayananın "qara ölkədəki qaradərili üzvlərimizin sülh içində yaşaya biləcəyi bir yer" olduğunu, "sosialist hökuməti olduğu" və " Cənubi Amerikada ingilis dilli yeganə ölkə" olduğu qənaətinə gəldiyini söylədi.[58]

Cons Qayanaya getdikdən sonra Məbəd üzvlərini oraya onun ardınca gəlməklərini təşviq etdi. Əhali 1978-ci ilin sonunda 900 nəfərdən çox artdı.[56][59] Oraya köçənlərə xarici dünyanın güman edilən pisliklərindən azad tropik cənnət vəd edildi.[60]

Constaunda "Xalqlar məbədi"nin üzvləri ərazinin təmizlənməsi və abadlaşdırılması, məhsul yetişdirilməsi ilə məşğul olurdular. Qəsəbədə mişar dəyirmanı, klub, uşaq bağçası, körpələr evi tikilmişdir. Kəndin sakinləri kifayət qədər çox işləyirdilər (gündə 11 saat), axşamlar yığıncaqlar keçirir və ya təhsil alırdılar.

Qəsəbədə hərəkatın sıravi üzvlərinin real həyatı ilə bağlı ziddiyyətli fikirlər var. Qəsəbənin mövcudluğu dövründə bir çox insan onu ziyarət etdi və Constaun sakinlərinin həyatı haqqında əsasən müsbət rəylər verilmişdi. Consun etdiyi gecə görüşlərinin lent yazılarında bu rəyləri təsdiqləyən zarafatlar və gülüşlər eşidilir. Bununla belə, keçmiş məskunlaşanların bəziləri Constounda çoxsaylı insan hüquqlarının pozulması, işgəncə, pis davranışa görə ağır bədən cəzası, Cons və onun ətrafının narkomaniyaya məruz qaldığını iddia edirdilər.

17 noyabr 1978-ci ildə San-Fransisko bölgəsindən olan Amerikalı konqresmen Leo Ryan, Xalqlar Məbədindəki zorakılıq iddialarını araşdıran Constaun qəsəbəsinə baş çəkdi.[61] Rayanın səfəri zamanı bir neçə Məbəd üzvü onunla birlikdə ayrılmaq istədiklərini bildirdilər[62] və 18 noyabrda onlar Rayanı Port Kaytumdakı yerli hava zolağına qədər müşayiət etdilər.[63] Orada onları Məbədin mühafizəçiləri qrupa atəş açaraq, Rayanı, üç jurnalisti və qaçanlardan birini öldürdülər.[64] Hadisədən bir neçə saniyəlik atəş səsləri hücum zamanı öldürülən jurnalistlərdən biri Bob Braun tərəfindən videoya çəkilib.[64]

Həmin axşam Constaunda Cons camaata sianidlə qarışdırılmış üzüm ətirli içkini, Flavor Aid içməyi əmr etdi.[65][66] Qayananın başqa bir şəhərində — Corctaun şəhərində iki məzhəbçi iki uşağını öldürdükdən sonra intihar edib.

Nəticələr

redaktə
 
Məbəd st. Müqəddəs Alvarado, 1366, Los Angeles

276-sı uşaq olmaqla, ümumilikdə 918 nəfərin həyatına son qoyulmuşdu. Rəsmi araşdırmaya görə, onlar belə adlandırılan "inqilabçı intihar" etmişdilər. Bu, 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən əvvəl qəsdən törədilmiş amerikalı mülki vətəndaşların ən böyük itkisi idi. Bu rəqəmə həmin gecə Corctaundakı Məbədin qərargahında ölən dörd nəfər dı daxildir.[67]

Məbədin San-Fransiskodakı qərargahı milli media və Constaun qurbanlarının yaxınları tərəfindən mütəmadi mühasirəyə alınırdı.[68] Kütləvi intihar bir Qallap sorğusuna əsasən ABŞ tarixində ən məşhur hadisələrdən birinə çevrildi və bir neçə ay ərzində Time daxil olmaqla bir neçə qəzet və jurnalın üz qabığında çıxdı.[69]

Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına köçürmək üçün Məbədin vəsaiti olan çamadanı çatdırmaq əmri alan məbədin insayderi Maykl Proks[70][71] Constaun hadisəsindən dörd ay sonra, 1979-cu ilin martında intihar etdi. Ölümündən bir neçə gün əvvəl Proks Xalqlar Məbədi haqqında yazdığı 30 səhifəlik manifestlə birlikdə bir neçə nəfərə qeydlər göndərdi. Herb Kan özünün San Francisco Chronicle kitabında bir nüsxəsini yenidən çap etdi.[72] Proks daha sonra Kaliforniyanın Modesto şəhərində bir mətbuat konfransı təşkil etdi və bu müddət ərzində səkkiz jurnalistə bir bəyanat oxudu. Daha sonra üzr istəyib, tualetə gedib və özünü güllələmişdi.[72]

Faciədən əvvəl Məbəd üzvü Paula Adams Qayananın ABŞ-dakı səfiri Lourens "Bonnie" Mann ilə romantik münasibətdə olub.[73] Adams sonra Mann ilə evləndi. 24 oktyabr 1983-cü ildə Mann özünü vurmadan əvvəl Adamsı və cütlüyün uşağını güllələyib öldürdü.[74] Məbədi tərk edən Harold Cordell zəhərlənmə axşamı 20 ailə üzvünü itirmişdi. Bogi ailəsi qızı Merilini (18 yaşında), Vernon Qosni isə oğlu Markı (5 yaşında) itirdi.

İflas və cəmiyyətin buraxılması

redaktə

1978-ci ilin sonlarında Məbəd iflas olunmasını elan etdi. 4 dekabr 1978-ci ildə şirkətin vəkili Çarlz Qarri Xalqlar Məbədinin ləğvi üçün ərizə verdi. Ərizə 1979-cu ilin yanvarında San Fransisko Ali Məhkəməsində təmin edildi.[75] Məbədin bir neçə üzvü işini başa çatdırmaq üçün 1979-cu ilin may ayına qədər Qayanada qaldı və sonra Birləşmiş Ştatlara qayıtdı.[76]

Los-Anceles, İndianapolis və Redwood Vadisindəki məbəd binaları zədələnməmişdi və onlardan bəziləri kilsə icmalar tərəfindən istifadə olunur.[76] Mərkəzi İspan Yeddinci Gün Adventist Kilsəsi Alvarado küçəsi 1366 ünvanında keçmiş Los Anceles Məbədi binasında yerləşir .

Faciədən sonra Constaun qəsəbəsi uzun müddət kabus — şəhərə çevrildi, 1980-ci illərin ortalarında yanğın nəticəsində demək olar ki, tamamilə dağıdıldı. Qəsəbənin xarabalıqlarının yerləşdiyi torpaq faciəvi şöhrətinə görə heç kim tərəfindən istifadə edilmir.

1979-cu ilin əvvəlində Xalqlar Məbədi ABŞ-də dağıdıcı bir kult kimi rəsmi olaraq qadağan edildi. Constaun şəhərində baş verən hadisə uzun müddət ABŞ-də müxtəlif kultların və yeni dini cərəyanların nüfuzunu aşağı salıb. Konqresmen Leo Rayan ölümündən sonra 1983-cü ildə Konqresin Qızıl medalına layiq görülüb.

SSRİ ilə münasibətlər

redaktə

Cons və onun tərəfdaşları dəfələrlə Sovet İttifaqına rəğbətlərini ifadə etdilər. Kəndə səfər edən TASS müxbirinə verdiyi müsahibədə Cons bildirib ki, o , sosialist yönümlü bir ölkə olduğu üçün qəsəbə üçün Qayananı seçib.

1977-ci ilin dekabrında kommunanın üzvləri Deborah Tuçet, Şeron Amos və Maykl Proks Sovet İttifaqının Qayanadakı səfirliyinin Constaundakı konsulu Fyodor Timofeyevlə söhbət etdilər. Qonaqlar kommunanın bir sıra sənədlərini təhvil verdilər və bir həftə sonra Consun həyat yoldaşı Marselin təşkilatın yaranma hekayəsini və ABŞ-dən köçmələrinə baxmayaraq, kommunanın təqiblərə məruz qaldığını söylədi[77][78] . Kommunada icmanın tezliklə SSRİ-yə köçməsi ilə bağlı şayiələr yayılmağa başladı. 1978-ci il martın 17-də kommuna Timofeyevə pul köçürmək müraciəti ilə məktub göndərdi[79] . Martın 19-da daha təcili təkid dolu muraciətlə daha bir məktub göndərildi[80] . Martın 20-də Constaundan olan nümayəndə heyəti SSRİ səfirliyinə gələrək SSRİ-dən siyasi sığınacaq almaq niyyətlərini, habelə təşkilatın mühüm vəsaitlərini SSRİ Dövlət Bankında yerləşdirmək, sovet vətəndaşlığını qəbul etmək istəklərini bildirdilər. Bu bəyanat diplomatlarda çaşqınlıq yaratdı və onlar dərhal bu məsələni Moskva ilə müzakirə etməyə başladılar, Moskva isə başlanğıc üçün Sovet İttifaqına "Xalqlar məbədi"ndən bir nümayəndə heyəti göndərməyi tövsiyə etdi. Категория:Википедия:Статьи, требующие конкретизации Sentyabrın 27-də Fyodor Timofeyev və səfirliyin həkimi N. Fedorovski Moskvada qəbul edilmiş qərar haqqında məlumat vermək üçün Constaun şəhərinə gəldilər, bundan sonra kommunanın bütün üzvləri nəhayət ki, köçün qaçılmaz olduğuna inandılar. Köçürülmənin praktiki məsələlərini həll etmək üçün Consun bu il noyabrın sonu — dekabrın əvvəlində SSRİ-yə səfəri nəzərdə tutulmuşdu. 1978-ci il oktyabrın 25-də Oktyabr inqilabının 61-ci ildönümü şərəfinə kommunadan təbrik məktubu gəldi, lakin bütün bu planlar faciə ilə alt-üst oldu.

Mədəniyyət aləmində

redaktə
  • " Pərdə " film
  • " Constounda üç gün " filmi (2007)
  • " Fəlakətə saniyələr " dövründən d / f — "Constaun İntihar Kultu" seriyası (2012).
  • "American Horror Story" (Amerikan Dəhşət hekayəsi), 7-ci mövsüm, 9-cu bölüm " Kool-Aid Pey Kul-Eyd" (2017).
  • "Jonestown Slumber Party" İsveçin mütərəqqi metal qrupu Loch Vostokun ikinci albomu "Destruction Time Again" in mahnısıdır.
  • "Guyana (Cult of the Damned)" Amerikalı ağır metal qrupu Manowarın 1984-cü ildə çıxan Sign of the Hammer albomundan mahnıdır.
  • "Koolaid" alman ağır metal qrupu Accept- in 2017-ci ildə çıxan The Rise of Chaos albomundan mahnıdır.
  • "The People's Temple" İngilis metal qrupu Jonestown-un DYATLOV (2018) albomundan mahnıdır.
  • Far Cry 5 süjeti və konspekti Xalqlar Məbədinin hekayəsi ilə çoxlu paralellərə malik video oyundur.
  • Outlast 2, Jonestown faciəsinə əsaslanan video oyundur (2017).
  • Qaranlıqdakı kilsə, əsas antaqonistin Cənubi Amerikada sosialist həyat tərzinə malik bir təriqət olduğu bir video oyundur.
  • "Jim Jones" SKYND-in Chapter I albomundan mahnıdır.
  • "Carnage in the Temple of the Damned" faciəli hadisələrə və Cim Cons sektasına istinad edən Amerikalı Deicide qrupunun eyniadlı albomundan mahnıdır.

Qeydlər

redaktə
  1. ↑ Олейник, 2009
  2. ↑ http://jonestown.sdsu.edu/wpcontent/uploads/2013/10/DissolutionPeoplesTemple.pdf[ölü keçid]
  3. ↑ Eileen Barker. New Religious Movements: A Practical Introduction. — Lanham: Bernan Press, 1990. — pp. 10–20. — ISBN 0-11-340927-3
  4. ↑ Гл. 3. Функционирование новых религиозных движений Arxivləşdirilib 2014-02-03 at the Wayback Machine // Астахова А. С. Новые религиозные движения в трансформирующемся российском обществе: социальные процессы интеграции и изоляции. Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата социологических наук. — Казань, 2011.
  5. ↑ Jim Jones. "Transcript of Recovered FBI tape Q 134". Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine // Jonestown Project: San Diego State University
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Catherine Wessinger.How the Millennium Comes Violently: From Jonestown to Heaven’s Gate. Seven Bridges Press, 2000. ISBN 978-1-889119-24-3.
  7. ↑ "Mass Suicide at Jonestown: 30 Years Later" (ingilis). // Time. 2008. 2012-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-27.
  8. ↑ Layton 1999, p. 65–66.
  9. ↑ 1 2 3 Reiterman 1982. p. 49–52.
  10. ↑ 1 2 Reiterman 1982. p. 54–55.
  11. ↑ Reiterman 1982. p. 60.
  12. ↑ Reiterman 1982. p. 61.
  13. ↑ Reiterman 1982. p. 62.
  14. ↑ Reiterman 1982. p. 74.
  15. ↑ Reiterman 1982. p. 76.
  16. ↑ Reiterman 1982. p. 83.
  17. ↑ Jim Jones. Transcript of Recovered FBI tape Q 1023. Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine // Jonestown Project: San Diego State University "Archived copy". 2011-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-04-27.
  18. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Reiterman 1982. page 164.
  19. ↑ Kilduff, Marshall and Phil Tracy. Inside Peoples Temple Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine // New West Magazine, 1 August 1977 (hosted at Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. Jonestown Project: San Diego State University). "Archived copy". 2011-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-10-28.
  20. ↑ Reiterman 1982. p. 156.
  21. ↑ Reiterman, 1982
  22. ↑ 1 2 3 4 5 6 Reiterman 1982. p. 156–159.
  23. ↑ 1 2 3 Reiterman 1982. p. 160–163.
  24. ↑ Toby Dickerson. "Peoples Temple (Jonestown)". // The Religious Movements Homepage Project. University of Virginia, 5 February 2005. 2006-09-08 tarixində arxivləşdirilib.
  25. ↑ Layton 1999, p. 62.
  26. ↑ 1 2 3 4 5 6 Reiterman 1982. p. 166–168.
  27. ↑ 1 2 3 4 5 6 Reiterman 1982. p. 169–171.
  28. ↑ Kilduff, Marshall and Ron Javers. Suicide Cult: The Inside Story of the Peoples Temple Sect and the Massacre in Guyana. Bantam Books, New York, 1978. ISBN 978-0-553-12920-5. page 42.
  29. ↑ Hall, John R. "The Impact of Apostates on the Trajectory of Religious Movement: The Case of the Peoples Temple", in David G. Bromley (ed.) Falling from the Faith: Causes and Consequences of Religious Apostasy. Sage Publications, 1988. ISBN 978-0-8039-3188-6. page 234.
  30. ↑ 'The Opposition, The Returned, Crisis & White Nights' Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine, Jonestown Institute, San Diego State University, may 2008. "Archived copy". 2011-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-06-12.
  31. ↑ Gone from the Promised Land: Jonestown in American Cultural History. page 166
  32. ↑ Hall 1987, p. 81–82
  33. ↑ Hall 1987, p.82
  34. ↑ Reiterman 1982. p. 225–227.
  35. ↑ Reiterman 1982. p. 224.
  36. ↑ Reiterman 1982. p. 225.
  37. ↑ Reiterman 1982. p. 226.
  38. ↑ Paranoia And Delusions // Time Magazine, December 11, 1978. Error in Webarchive template: Empty url.
  39. ↑ Jones, Jim in conversation with John Maher. "Transcript of Recovered FBI tape Q 622." Arxivləşdirilib 2016-09-13 at the Wayback Machine Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. Jonestown Project: San Diego State University. "Archived copy". 2011-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-13.
  40. ↑ 1 2 Robert Lindsay. How Rev. Jim Jones Gained His Power Over Followers. // New York Times, 26 November 1978.
  41. ↑ Reiterman 1982. page 256.
  42. ↑ Reiterman 1982. page 259.
  43. ↑ Reiterman 1982. p. 280.
  44. ↑ Reiterman 1982. p. 266–267 & 280.
  45. ↑ The Political Pull of Jim Jones. // Los Angeles Herald Examiner, November 21, 1978.
  46. ↑ Reiterman 1982. page 263.
  47. ↑ Layton 1999, page 105.
  48. ↑ Reiterman 1982. page 302.
  49. ↑ Reiterman 1982. page 304.
  50. ↑ Jim Jones. Transcript of Recovered FBI tape Q 799. Arxivləşdirilib 2016-10-03 at the Wayback Machine Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. Jonestown Project: San Diego State University. "Archived copy". 2011-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-04-27.
  51. ↑ Reiterman 1982. page 282–283.
  52. ↑ Reiterman 1982. page 265.
  53. ↑ Reiterman 1982. page 285, 306 and 587.
  54. ↑ Reiterman 1982. page 282.
  55. ↑ Reiterman 1982. page 240–41.
  56. ↑ 1 2 Entry to Guyana Arxivləşdirilib 2010-12-17 at the Wayback Machine, Alternatives Considerations of Jonestown & Peoples Temple, San Diego State University "Archived copy". 2011-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-09-20.
  57. ↑ Hall 1987, p.132
  58. ↑ 1 2 Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; carter adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  59. ↑ Reiterman 1982. page 346.
  60. ↑ Hall 1987, p.133
  61. ↑ Reiterman 1982. p. 487.
  62. ↑ Reiterman 1982. p. 512.
  63. ↑ Reiterman 1982. p. 524.
  64. ↑ 1 2 Reiterman 1982. p. 529–531.
  65. ↑ Hall 1987, p.282
  66. ↑ "Jonestown Audiotape Primary Project" Arxivləşdirilib 2010-12-05 at the Wayback Machine. Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. San Diego State University."Archived copy". 2011-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-10.
  67. ↑ Reiterman 1982. page 544–5.
  68. ↑ Reiterman 1982. p. 573
  69. ↑ Hall, John R. Gone from the Promised Land: Jonestown in American Cultural History. 1989. ISBN 978-0-88738-801-9. p. 289.
  70. ↑ Reiterman 1982. pp 561–580.
  71. ↑ "Letter to Feodor Timofeyev." Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. Jonestown Project: San Diego State University. "Archived copy" (PDF). 2010-08-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-11-12.
  72. ↑ 1 2 "Statement of Michael Prokes." Arxivləşdirilib 2010-12-07 at the Wayback Machine Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. San Diego State University: Jonestown Project. Retrieved 22 September 2007. "Archived copy". 2011-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-12.
  73. ↑ Reiterman 1982. pages 274–5 & 418.
  74. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; WP adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  75. ↑ "The Court's Wrapping-Up of Peoples Temple Affairs – Alternative Considerations of Jonestown & Peoples Temple". jonestown.sdsu.edu. 2017-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-16.
  76. ↑ 1 2 "What happened to Peoples Temple after 18 November 1978?" Arxivləşdirilib 5 fevral 2011 at the Wayback Machine Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple. San Diego State University: Jonestown Project. 2007–03–08. "Archived copy". 2011-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-06-11.
  77. ↑ Гибель Джонстауна — преступление ЦРУ.
  78. ↑ Гибель Джонстауна — преступление ЦРУ Arxivləşdirilib 2014-03-18 at the Wayback Machine // anticomprador.ru
  79. ↑ Обращение к послу СССР Arxivləşdirilib 2022-07-05 at the Wayback Machine | Новосибирский КОМСОМОЛ
  80. ↑ Повторные обращения к послу Arxivləşdirilib 2022-07-05 at the Wayback Machine | Новосибирский КОМСОМОЛ

İstinadlar

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Xalqların_məbədi&oldid=7141070"