Yastıqşəkilli-fır qovaq mənənəsi

Yastıqşəkilli-fır qovaq mənənəsi (lat. Pemphigus populinigrae Schrk., 1801)-Azərbaycanda əsasən dağətəyi və dağlıq yerlərdə rast gəlinir.

Yastıqşəkilli-fır qovaq mənənəsi
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar ???: Yastıqşəkilli-fır qovaq mənənəsi
Beynəlxalq elmi adı
Pemphigus populinigrae
Şəklin VikiAnbarda axtarışı

Xarici quruluşu

Əsasqoyan sürfə. Bədən kələkötür-girdə, tutqun yaşıl, baş, ayaq, bığcıq və xortum, habelə anus seqmenti tutqundur. Gözlər üçfasetli, tutqun qırmızıdır. Döş və qarın tutqun-yaşıl, bozumtul rəngli və ləkəli marqinal çıxıntılar qarın seqmentinin hər birisində kənar hissədə yerləşmişlər. Döş və qarın seqmentləri aydın surətdə bir-birindən ayrılmışlar. Bədən az və ya çox dərəcədə tüklü, xüsusilə bığcıqlar, onun IV buğumu bunlardan əlavə üzəri eninə istiqamətli cərgədə qısa və iti tükcüklərlə əhatə edilmişdir. Birinci buğumda 2 tükcük, ikincidə 2 tükcük, III isə 6 tükcük vardır. IV buğumda əsas rinariya yaxın 2 bazal rinari şprisin zirvəsində yerləşir. Ayaqlar həmçinin az və ya çox dərəcədə tüklüdür. Pəncənin birinci buğumunda iki nazik və uzun tükcük vardır. Bığcıqlar 4 buğumludur. Onlardan IV daha uzun hesab edilir. Şprisin III buğumunun axırı əsası aydın, yumru, qabarıq olan ilkin rinariya malikdir. Xortum arxa çanağa qədər çatır. Bədənin uzunu 0,66, eni 0,24, bığcığı 0,2 mm-dir. III buğum 0,05, IV 0,76 mm-dir. Əsasqoyan. Bədən ağ xəzli, yumru, yaxud yarım kürəvi olmaqla qüvvətli surətdə şişkindir. Rəngi zeytun-yaşıl və tutqun haşiyəlidir. Baş, bığcıq, ayaq və xortumcuq, habelə ön belcik və qarının axırıncı seqmenti bozumtul və ya parlaq bozumtuldur. Bədən demək olar ki, tüksüzdür. Onlar bütün bədən boyunca seyrək və qısa halda paylanmışlar. Gözlər üçfasetli, tutqun qırmızıdır.Bədənin belcik hissəsində 4 eninə cərgəli yumru vəzli qrup keçir. Bundan əlavə, bədənin kənarlarında 2 marqinal cərgə də keçir ki, onların sayı 6-dir. Hər bir vəzli qrupun səthi dənəvər və kəskin surətdə kutikulanın başqa sahələrindən ayrılır. Yalnız baş hissədə 4 vəzli qrup. Bığcıq 4buğumludur və həm də qısadır. İlkin rinari kiçik yumru və kirpiksiz, yaxud az dərəcədə nəzərə çarpır. Xortumcuq orta çanağın əsasına qədər gəlib çatmır. Ayaqlar çox qısa, pəncənin birinci buğumunda tükcük vardır. Bədənin uzunu 2,65, eni isə 2,34, bığcığı 0,48, III buğum 0,2, IV isə 0,12 mm-dir.

Yayılması

Abşeron-Bakı; Azərbaycanda onlara əsasən dağətəyi və dağlıq yerlərdə rast gəlinir. Keçmiş SSRİ-nin Avropa hissəsində, Qazaxıstan, Orta Asiya, Zaqafqaziya, Qərbi Avropa və s. rast gəlinir.

Ekologiyası

İkievli növdür, lakin ikinci sahib-bitki tərəfimizdən tapılmamışdır. Mənənələr Bolle (Populus bolleana) qovaq cinsli ağacların parpaqlarının üst səthində yaşayır və yarpağın ortadakı damar hissəsində balınc formalı fırlar əmələ gətirir. Z.M.Əliyevin məlumatına görə (1972), binəcə qoyan fərdlərər may ayının 27-də rast gəlinmişdir. Abşeronda əsasqoyan sürfələr aprelin əvvəllərində yumurtadan çıxaraq həmin ayın axırında yaşlı mərhələyə çatır. İlk qanadlı miqrantlar fır içərisində mayın sonu və ya iyunun əvvəllərində əmələ gəlir. Fırların partlaması və habelə qanadlıların uçması sonunda baş verir.

Ədəbiyyat

1. N.C.Vəzirov. Azərbaycanın mənənələri. Homoptera: Aphidinea. Bakı-Elm-1995. s.58-60